[zaloguj się]
[pdf]

NIEROWNY (213) ai

nierowny (189), nierowni (1), nierowny a. nierowni (23); nierowni ZapWar.

nierowny, nierowni (204), nierowien (9).

W pisowni łącznej (148), w rozłącznej (65).

Pierwsze e jasne; -ó- (31), -o- (15); -ó- GrzepGeom (7), Strum, KochPij, OrzJan (2), WyprPl, SarnStat (7), SiebRozmyśl; -o- OpecŻyw (2); -ó- : -o- Mącz (8:12), OrzQuin (3:1); w nierowien drugie e pochylone.

comp nierówni(e)jszy (2).

Fleksja
sg
mNnierówny, nierówién fNnierównå, nierówna, nierówn(a) nNnierówn(e)
Gnierównégo Gnierówn(e)j Gnierówn(e)go
Dnierówn(e)mu Dnierówn(e)j D
Anierówny, nierówn(e)go Anierówną Anierówn(e)
Inierównym, nierówn(e)m I I
Lnierównym Lnierówn(e)j, nierówni(e)jsz(e)j L
pl
N m pers nierówni
m an nierówni
subst nierówn(e)
G nierównych
D nierównym
A m pers nierówn(e)
m an nierówn(e)
subst nierówné, nierówni(e)jszé
I m nierówn(e)mi, nierównymi
f nierówn(e)mi
L nierównych
inne formy
sg f A a. I - nierówną

sg m N nierówny (29), nierówién (8); ~ (attrib) -y (6); ~ (praed) nierówny (9), nierówien (8); -y KromRozm II, KochMon, Calag, GórnRozm, OrzJan, SarnStat, SzarzRyt; -én RejPs, BielKron, OrzQuin, RejZwierc (2), KmitaSpit; -y : -én OrzRozm (1:1), RejPos (1:1). ◊ G nierównégo (6); -égo (2), -(e)go (4). ◊ D nierówn(e)mu (2). ◊ A nierówny (8), nierówn(e)go (2). ◊ I nierównym (9), nierówn(e)m (1) ZapWar. ◊ L nierównym (3). ◊ f N nierównå (16), nierówna (1), nierówn(a) (2); ~ (attrib) -å (15); ~ (praed) -å (1) GrzepGeom, -a (1) BielKron. ◊ G nierówn(e)j (6). ◊ D nierówn(e)j (1). ◊ A nierówną (13). ◊ A a. I nierówną (1). ◊ L nierówn(e)j, nierówni(e)jsz(e)j (2). ◊ n N nierówn(e) (17). ◊ G nierówn(e)go (1). ◊ A nierówn(e) (5). ◊ pl N m pers nierówni (11). m an nierówni (cum sb gołębie) (1). subst nierówn(e) (22). ◊ G nierównych (13). ◊ D nierównym (1). ◊ A m pers nierówn(e) (1). m an nierówn(e) (cum sb woły) (1).subst nierówné, nierówni(e)jszé (20); -é (5), -(e) (15). ◊ I m nierówn(e)mi (4), nierównymi (2); -(e)mi GórnDworz, ModrzBaz; -(e)mi : -ymi ZapWar (2:2). f nierówn(e)mi (2). ◊ L nierównych (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w. s.v. równy.

1. Niejednakowy w stosunku do innych; niejednakowe między sobą; dissimilis Mącz, Calag, JanStat; anomalus Mącz; inaequalis PolAnt; indissimilis JanStat; dispar, disparatus, impar, inaequabilis, inaequatus Cn (160): BierEz E4v; Wargi nie rowne tak iż iedna więtſza niżli druga/ też głupiego znamionuią GlabGad Ov, O8v; KłosAlg A2; GroicPorz ff3; BibRadz Prov 20/23; tyś ſwego zábił á pies ſwego rátował/ nierowne miłoſierdzye. BielKron 114, 437; KwiatKsiąż O4; Dissimilis, Nierowny/ niepodobny/ ynákſzy,/ rózny Mącz 394a, 10d, 13c [2 r.]; OrzQuin O3; GórnDworz Hh7; A kiedy Linea proſta ná proſtą przychodząc/ nie równé kąty czyni/ tedy ieden będźie kóńczáty/ á drugi będźie tępy. GrzepGeom C3v, Dv, D2, D3; BudBib Prov 26/7; Strum C3v; PaprPan E4; Vngleich ſein. Nierowny Rozny Inákſzy być. Differre. Calag 529a, 529a; SkarŻyw 362; Obácz to/ przećiw haeretykom/ iż nie rowne ſą tych dwu ſług zapłáty/ według rożnośći zaſług WujNT 275, 309; GrabPospR L3 [2 r.]; Iáko w niebie nie rowne ſą zapłáty/ ále ſą rozmáite w domu onym mieſzkánia: ták tu ná źiemi nie rowne ſą wyſługi/ y ieft ieden więtſzey świątobliwośći niżli drugi (marg) Nie rowne wyſługi y zapłáty świętych. (‒) SkarKaz 549a, 312a marg.

nierowny wedle czego (1): A gdy z nabiáły ſtátki z folwárku wożą/ piſáć znáki od ktorey Dworki: żeby znáć od ktorey lepſza ſpráwá/ álbo nie rowne wedle vſtáwy ſtátki. GostGosp 122.

nierowny komu, czemu (5): BierEz O4; BielKron 450; By dwá byli naywyżſzy ſprawcy Niebieſcy/ álbo by byli ſobie mocą równi/ álbo nie równi OrzQuin O3; GórnDworz K5v; SkarŻyw 456.

nierowny z czym (2): Spráwy náſze bárzo niegruntowne/ S páńſką wolą vcżynki nierowne BielKom F7; RejPos 168.

W przeciwstawieniach: »rowny (6), podobny ... nierowny« (7): Węgorz niegdy wężá pytał/ By mu przycżynę dowiedział: Gdyż mawá ſtany podobne/ A cżemuż ſzcżeśćie nie rowne. BierEz O3v; GliczKsiąż P4v; GroicPorz ff3 [2 r.]; OrzQuin O3; A drugié [figury o piąci węgłach] ſą co máią ſtrony równé/ ále nie równé kąty. GrzepGeom D3; SkarJedn 66.

Przysłowia: Ci ktorzy ſą nam nierowni/ Pomocnicy ſą niepewni BierEz O4.

Yáko nye dobrze bywa gdy nyerowne woły wkłádáyą wpług/ ták nye dobrze ſobye pocżyna ten/ ktory nyerowną poymye. GliczKsiąż Q2.

Wyrażenia: »mało nierowny« = prawie taki sam (1): Ale co trzebá nam z cudzych kráiow przykłádow przywodzić/ iáko Pan Bog płáći opilcy káżdemu/ ponieważ doſyć tákowych mamy inſzych á świeżſzych przykłádow/ y w náſzey miłey Polſzcże máło nierownych WerGośc 232.

»nierowny poczet« (2): BielKron 442v; Ieſli nie rowne pocżty maćie przećiw ſobie/ Nie kwáṕ ſie ku potkániu rádzę corko tobie. BielSjem 32.

»nierowny stan« (3): Mącz 252c; Nie rownego ſtanu żoná nie dobra RejZwierc Aaa4v, 31 marg.

Szeregi: »nierowny a niejednaki« (1): Iákoż tedy pobor/ ktory wſzytcy iednáko płácą/ ma być ſpráwiedliwy ábo rowny/ gdyż łany nierowne á nieiednákie [imparia et inaequalia] ſą/ ták ſzerokośćią źiemie/ iáko vrodzáiem zboża/ y inſzemi pożytkámi? ModrzBaz 120.

»nierowny ani podobny« (1): [Zbawiciel] rzekł: To [chleb] moie ieſt (ćiáło) to á to. Y widziem iſz nierowne ieſt/ áni podobne/ áni obrázowi ćiáłá iego/ áni niewidomemu Boſtwu/ áni cżłonkom. SkarŻyw 456.

α. W funkcji rzeczownika (5): Rząd ieſt gdzie nierowni á ieden drugiemu podlega. SkarKazSej 690b marg.
Przysłowia: Nie rowni nie zgodni. BierEz 12.

Z Nierownym w wierze/ nie pływay ná morze. BierEz Q.

Yáko nye dobrze bywa gdy nyerowne woły wkłádáyą wpług/ ták nye dobrze ſobye pocżyna ten/ ktory nyerowną poymye. GliczKsiąż Q2.

Wyrażenie: »mało co nierowny« (1): o towárzyſtwie miedzy rownemi/ ábo máło czo nierownemi mowić przydzie GórnDworz L5v.
a. Nie dorównujący, mniejszy, słabszy, gorszy, niższy pod względem pozycji społecznej (60): ZapWar 1514 nr 2150; Racżyż tedy łaſkawa goſpodze od ſługi ſwego (chocia nie rownego) przyiąć ten mały dar za wielki GlabGad A3v; UstPraw A4v; Impar et dispar, Nierówny/ nie mogący podołáć. Mącz 276d; KołakCath C3v; Tu niechay moy głos/ choć nierowny idźie/ W twoy trop Dawidźie. Krolu śláchetny/ Poeto bezrowny SzarzRyt B4.

nierówny komu, czemu (34): Iako ocziecz nasch slachethni Micolai nyegdi szczernyekova prziszethwschi zpyącyądzyessyąth kmyeczow swoyech sobie nyerownemi ZapWar 1518 nr 2237, 1509 nr 2051; Gołębie z Kánią walcżyli/ Ale iey nierowni byli BierEz N, M4; OrzRozm Q marg; OrzQuin Z2v; Hárdemu ſie zdá iż mu nikt nie rowien/ On ſkorzány wor ktory pełen gowien. RejZwierc 218v; BielSpr 26v; MycPrz I B2v; ſą tácy/ iż ſię ſobie zdádzą być naylepſzemi/ álbo wżdy tákiemi od drugich chcą być widżiani [!]. y dla tego drugiemi gárdzą/ y mniey ich ſobie ważą/ rozumieiąc ie ſobie być nierownemi [sibi impares]. ModrzBaz 56v, 57; GórnRozm E2; tedy zápłáći winę od káżdégo pomocniká ſobie równégo trzy grzywny/ á od nierównégo [sibi ... a dissimili JanStat 642] ſześć ſkótów SarnStat 581, 581, 823, 824; KmitaSpit A2; Oycze miłośierny/ A day bym y tu baczył/ iżem proch mizerny/ Y nierowny ták ćięſzkich przygod nawáłnośći/ Niech znam moią możnośćią wielkie twe lutośći. SzarzRyt B2v, B2v. Cf nierowny komu, czemu czym; komu, czemu w czym, »nierowny dobrym ludziom«.

nierowny komu, czemu czym (4): RejPs 24v; Polſzce żadne pańſtwá wolnośćią nierowne. OrzRozm D2 marg, Q; Litwin niczym Polakowi nierowién. OrzQuin Q3v marg.

nierowny komu, czemu w czym (9): Boiárzyn cżáſu iednego/ Máiąc koniá wybornego: Kupił k niemu y drugiego/ Niwcżym iemu nierownego. BierEz O4v; KromRozm II q4v; [Europa] náukámi dáleko przewyſzſſa Azyą y Afrykę/ ácż im w bogáctwie y w wielkośći nie rowná BielKron 271, 170, 185v; RejZwierc 242v; StryjKron 482. Cf »nierowny w rodzaju«.

nierowny ku czemu (2): gdy tim darem (acż nie wielkim, á ku twey zacznoſci barzo nierownym) wdzięcżnoſć vmyſłu mego y powolnoſć obiawie MiechGlab ktv. Cf nierowien czym ku czemu.

nierowien czym ku czemu (1): Cżemu nie wołaſz á nie nárzekaſz s tymi Proroki ſwiętemi Páńſkiemi? á cżeś nicżym nie rowien áni podobien ku doſtoieńſtwu ich RejPos 309v.

nierowny z kim, z czym (2): COż moy miły Kozerá/ maſz wżdy zá zyſk s tego/ Iżeś ták bárzo pilen/ thuzá żołędnego. Tráćiſz ſławę/ mnimánie/ dobre mienie/ miárę/ Y nie rowną z drugimi/ iuż maſz ná wſzem wiárę. RejZwierz 124. Cf »mało nierowny«.

W przeciwstawieniach: »rowny ... nierowny (3); być nierownym ... przechodzić« (4): Aczkolwiek byli nierowni Włoſcy álbo Niemieccy [...] Ceſárzowie Greckim Ceſárzom w páńſtwach/ wſzákże ſpráwą dobrą á rządem zwycżáynym przechodzili ie BielKron 170; ábowiem práwo dla tego ieſt poſtánowione/ żeby to co ieſt nie rowne/ rowne było/ to ieſt vbogi bogátemu nie rowny/ nie możny możnemu ſłáby mocnemu/ boiáźliwy śmiáłemu GórnRozm E2; SarnStat 581, 824.

W charakterystycznych połączeniach: nierowny(-a, -e, -i) dar, drudzy (2), głos, kmiecie, koń, krewkości zmysłow, majętność, nikt, państwo (żadne państwa) (2), persony (2), pomocnik (pomocnicy) (4), samsiad, sługa, swobody, ubogi, wiara; nierowny możnością, niczym (2), wolnością; nierówny w bogactwie, bostwie, dzielności, ni w czym (2), państwie (państwach) (2), wielkości.

Wyrażenia: »daleko nierowny« [w tym: od czego (1)] [szyk 1:1] (2): BielKron 400; kto ták wiele miáſt [...] ták zacnych/ ták obronnych rozumié/ áby ie Turek pośieść mógł? ponieważ Wiedeń ſam dáleko od tych nierówny/ [...] wſzyſtkę turecką moc y gwałt wielki jednym tylko murem odpárł OrzJan 80.

»nierowny dobrym ludziom« (2): Téż vſtáwiamy/ iż tácy którzy potáiemnie [...] złodźieie y zbiegi álbo vtrátniki chowáią/ [...] tákowi to czyniąc ſą przezeczći/ y nierówni dobrym ludźióm [impares viris probis et bonis JanStat 621] máią bydź rozumieni. SarnStat 701 [idem] 707.

»w leciech nierowny« (1): Menelaus okrągło swoje słowa kładzie, Mało, lecz raźno mowiąc, bo nie wielomowny Ani odrzeczny, choć młodszy [od Ulissa] i w leciech nierowny. KochMon 26.

»nierowny lud« (1): Ktory nierowny lud ma przećiw nieprryiaćielſkiemu [!]/ oſadź mężnemi y zbroynemi ludźmi thwoy práwy rog przećiw nieprzyiaćielſkiemu lewemu/ á ſwoy lewy odłoż od nieprzyiaćielſkiego práwego po ſtronie ſwoiego woyſká. BielSpr 36.

»mało nierowny [z czym]« (1): [Bona] ſie rodźiłá we Włoſzech w domu Sforców ſtárożytnym/ á máło nie równym z czáſy témi kiedy Włoſka źiemiá ſtánęłá OrzJan 128.

»nierowny poczet« (4): [Rzymianie] nie rowny pocżet ludzi mieli przećiw Porſenie/ wſzákże ſie dobrze potykáli y mężnie ſie bili. BielKron 106, 124, 400; StryjKron 205.

»nierowny do potkania, ku potkaniu« (1:1): BielSpr 26v; Xiążę Mſćiſław [...] przeſtráſzony mocą nieprzyiaćielſką/ y bacząc ſie być nierownym do potkánia/ vćiekł ná Lucko StryjKron 225.

»nierowny [komu] w rodzaju« [szyk 1:1] (2): ZapWar 1542 nr 2559; IEſli który Szláchćic/ álbo który mięniąc ſie bydź ſzlácheckiégo rodu rzecze: iż kto iemu będąc nierówny w rodzáiu [impar ... in generatione JanStat 556]/ zádał mu ſłowá zelżywé: tedy ón obwiniony/ który nie ieſt ſzláchćicowi rowny/ ieſli ſie záprzy/ iż mu nie złorzeczył/ właſną przyśięgą oczyśći ſie. SarnStat 238.

»wojsko nierowne« [szyk 2:1] (3): BielSpr 21v, 26v; Panie Boze racz bydz strozem naszych bo nierowne woisko ActReg 171.

Szeregi: »niegodny albo nierowny« (1): ieſliby ich [hetmanów] woyſko nie było godne álbo nie rowne nieprzyiaćielſkiemu ku pothkániu/ nie dáwáć nikomu znáć/ po ſobie vmyſłu ſwego BielSpr 26v.

»nie rowien ani podobien« (1): RejPos 309v cf nie rowien czym ku czemu.

»rowny i nierowny« = similis et indissimilis JanStat [szyk 3:1] (4): Iakom ya nyeprzyszethl sze dwyemadzesczama person szobye nyerownyemy yszechtermy szobye rownemy ZapWar 1509 nr 2051, 1542 nr 2559; SarnStat 581, 823.

α. W funkcji rzeczownika [komu] (5): w tym [...] pokaże ſie we mnie nie hárde ſercze/ iż z nierownym ſobie ſkoſztowáciem ſie nie ſromał GórnDworz 18.

W przeciwstawieniu: »rowny ... nierowny« (3): Iakom ya nyeprzyszethl szethrzemy szobye rownymy aszdzeszącza sobye nyerownymy ZapWar 1513 nr 2127, 1509 nr 2068, 1510 nr 2062.

Szereg: »rowny i nierowny« (1): yako [...] Slachethny gyrzy Rybyenskj [...] przyszedszy szamo czwarth zgemv rownymy y nyerownymy ZapWar 1532 nr 2414.
b. Znacznie przewyższający, większy, mocniejszy, lepszy, przewyższający pozycją społeczną (41): RejPs 91v; iżechmy ſą w nierowney łáſce v niego [Boga]/ niżli kwiatki polne ábo ptaſzętá niebieſkie. RejPos [219], 220; StryjKron 340; PowodPr 13.

nierowny komu, czemu (5): KochPij C2v; A Wielmożny záś dla cżći nierowney ſwoiemu Stanowi/ [...] rad cżyni káżdemu Dobrze/ by teſz y Reſtem oſtátká dołożyć/ Cnoty/ Sławy nábytey/ byle nie z vbożyć. KołakCath C3v. Cf »praca nierowna«, »wojsko nierowne«.

nierowny ku czemu (3): przyſcie Meſyaſzá tego/ nie miáło ſie ſciągáć na wybáwienie docżeſne/ ále ná ono wiecżne/ ktore nie rowne było ku nędznemu ſwiátu temu. RejPos 231, 177, 230v marg.

nierowny z czym (1): (marg) Nierowne ſmyſły náſze s pogáńſkiemi. (–) Acżkolwiekći [...] wſzyſcy [...] ſmyſłow ſwoich vżywamy. Ale nam powołánym á przeźrzánym ſwoim nierowno inácżey racżył [Pan] dáć [...] ty dáry ſwoie [...] iż ſie możemy przypátrzyć ſwiętemu Boſtwu iego RejPos 205v.

Zwrot: »o nierowną się rzecz pokusić, nierownych się rzeczy kusić, na nierowne się rzeczy puszczać« = starać się o coś bardzo trudnego albo niemożliwego do osiągnięcia [szyk zmienny] (4:1:1): RejPs 88v; KwiatKsiąż L2; gdy Minucius młody Hetman ieden Rzymſki na nierowne ſie rzecży puſzcżał RejZwierc 149v; WisznTr 24; Tákże też nie to zgubiło one Krole cne/ iż ná woynę iecháli/ ále to/ że ſię o nierowną rżecz pokuśili proſto ſię rżućili z motyką ná ſłońce. GórnRozm A2; KochPij C2v.
Wyrażenia: »daleko [czym] nierowny« (1): huffy nieprzyiaćielſkie dáleko lidzbą y mocą nierowne/ ſtárli y śiłę ich rozſypáli SkarŻyw 358.

»nierownym działem« = nie tak, jak powinno być, niesprawiedliwie (1): Páni płáći [kramarkom] iáłowicą Abo ſiemieniem z nabiałem A przedſie nierownym działem Bo iednák czymkolwiek płáći Drugą połowicę tráćiRejRozpr H4.

»nierowny lud« (1): Pánu Bogu wſzyſcy dzyękowáli zá tákową łáſkę/ którą nád nimi racżył vkázáć/ iż nierowny lud w wielkośći zuchwáły poráźili BielKron 422v.

»nierowna moc« (3): Wielekroć ſie ſtáráli znierownemi przećiwko mnie mocamy/ ná głowę mie wykorzenić nieprzyiaćiele moi RejPs 38v; RejPos 230v marg, 231.

»nierowny poczet« (1): Rozmáitym obycżáiem náſzy Krześćijánie muſieli ie [nieprzyjaciół] podchodźić/ widząc nierowny pocżet przećiw ſobie BielKron 460.

»praca nierowna [czemu]« (1): [A] ktore są takie siły, [I]żby sie nie przełomiły. ⟨...⟩wszy pracą gwałtowną, Swemu stanowi nie rowną? BierRozm 21.

»wielkość nierowna« (1): pothkáli ſie ſnimi ále poráżeni od wielkośći nierowney. BielKron 360v.

»nierowniejsze wojska« (1): Bo tu ieſzcże mężnieyſzy ná Podolu w Ruśi/ Káżdy o nierownieyſze woyſká ſie s tych kuśi PaprPan Cc3.

»wojsko nierowne« [w tym: komu (2), przeciw komu czym (1)] (3): BielKron 355; Iozáphát [...] gdy nań było przyſzło woyſko pogáńſkie iemu nierowne/ [...] vcżynił żáłobliwą prośbę o wſpomożenie ku Pánu ſwemu RejPos 46; Darius gdy leżał we złym mieyſcu z woyſkiem przećiw Scytom/ obacżył woyſko nierowne przećiw ſobie wielkośćią/ boiąc ſie nieprzyiaćielá [...] vſtąpił ná inne mieyſce lepſze BielSpr 45.

Szereg: »nierowny a niepodobny« (1): A zápomnieli onego Proroctwá Ezáiaſzowego/ iż moc tego obiecánego Meſyaſzá/ nie miáłá należeć w możnośći ſwiátá tego/ [...] O nierownąſz to moc nędznikom opowiádał ten ſwięty Prorok y ini Prorocy/ á nie podobną ku mocy ſwiátá tego. RejPos 231.
αα. W funkcji rzeczownika (9): Przynioſłoby to v świátá (choćiaż z nierownym/ bo on zacny y poważny Práłat/ á ia lichotá/ on w murzech/ á ia pod murem/ ná wále/ nád ſtáwem mieſzkánicżko do cżáſu mam/) gniew/ y nieprzyſtoyne z gniewu myślenie/ o nieſłuſzney nákoniec pomśćie. CzechEp 6.

nierówny komu (1): Mamy też ſieſcz za ſtołem a z nierownym ſobie Kto w tym pirwey nie byuał kazdy ſie włeb skrobie RejJóz O3.

Przysłowie: Nierownemu vſtąp kożdemu. BierEz R4.
ααα. »nierowna« [w tym: sg (2), pl (4)] (6): ále widząc nie rowną/ vchodził obronną ręką do Kokenhauſu Zamku ſwoiego nad Dźwiną StryjKron 767.
Przysłowia: Kto wſzytkim ſtráſzen wſzytkich ſie bać muśi/ Bo ſie więcz krzywdá o nierowne kuśi. RejZwierc 225v.

O nierówną ſie niekuś: weźm tę rádę zdrową WyprPl C3v.

Zwrot: »o nierowne (a. nierowną) się (nie) (po)kusić« = starać się o coś bardzo trudnego lub niemożliwego do osiągnięcia [szyk zmienny] (5): Ty nową woynę wſzczynaſz/ á bárzo ſię kuſiſz O nie rowne/ boię ſię/ że vſtąpić muſiſz. ProtBaz E2; RejPos 209v; PaprPan Aa. Cf Przysłowia.
α. Niezrównany; incomparabilis Calep, Cn (4): [Skanderbeg] zwyćięſtwo nierowne otrzymał BielKron 242 v; Calep 521b.

nierowny nad kogo, nad co (2): RejPs 91v; [Penelope] nierowney cudnośći w młodośći nád ine byłá. BielKron 25v.

2. Niejednakowy sam w stosunku do siebie, taki którego części składowe są niejednakowe; iniquus Mącz (50):
Przysłowia: (nagł) Pomoc nie rowna nie pewna. (‒) [...] Ci ktorzy ſą nam nierowni/ Pomocnicy ſą niepewni BierEz O4.

Diomedes et Glauci permutatio, proverbium, Nierowny frimárk/ konia dáć zá bark. Mącz 89c.

Wyrażenia: »nierowna bitwa« = pugna iniqua Mącz [szyk 1:1] (2): [Łoktek] trapił s kąthow vrywkámi nieprzyiaćiele kędy mogł/ nie ſtacżáiąc bitwy nierowney BielKron 372; Mącz 170c.

»nierowny frymark« (3): Mącz 89c; [Wenera] od ciebie nierowny bárzo frymárk bierze. Zá łanią dziewkę twoię PaprPan Ff4v; SiebRozmyśl H4v.

»małżeństwo nierowne« (1): Thu káżdy może obácżyć/ k cżemv ſie tákie małżeńſtwo ſciąga nierówne BielKron 211v.

»nierowne potykanie« = dispar a. impar certamen Cn (1): Iniqua certatio, Nie równe potykánie. Mącz 49d.

»nierowna przemiana« (1): iako ſie to nierowná przemiana ſtala/ ſlugę mi dáno za pana/ za Iezuſa Iána/ [...] ſtworzenijé za ſtworzyciela OpecŻyw 148.

»nierowna przyjaźń« (1): O moy miły Pánie/ nie rownaſz to przyiaźń/ iż ty to nędzne błoto á ten nędzny proch á márną glinę zowieſz być przyiacielem ſwoim. RejPos Ooo3v.

»nierowna rzecz« (1): O iako nierowná tedy ſie rzecż ſtala/ ſyn przed matką ſtál w Betanij/ chtzątz datz ſwé mileé matce z ſiebie niéktoré vcieſſenijé/ a Iudáſs z drugié ſtrony zraydtza lakomy ſtál w Ieruzalem przed żydmi przedáwaiątz Iezuſa ku ſmierci. OpecŻyw 85.

»nierowne stadło« = nuptiae innuptae Mącz (2): [myszur lwa] o to żądał/ By mu ſwą corę żoną dał. Zle ſie myſzy przygodziło/ Iż nierowne ſtadło było BierEz Pv; Mącz 252c.

»nierowna walka« [szyk 6:3] (9): BierEz E4v; BielKron 125v; Walká nierowna z Bogiem. RejAp 163v marg, 145, 164, Ee2v; RejPos 31, 54, 63v.

»nierowna wojna« (1): O iáko nie rowna woyná kto z nim [z Bogiem] przymierze łamie/ á gniew iego grzeſząc ná ſię pobudza. SkarKaz 209a.

»nierowne zjęcie« (1): Nie rowne náſze zięcie zwámi ieſt, ſzukaycie Indzie powinowáctwá, nie zemną vpádłym. CiekPotr 36.

Zestawienie: mat. »liczba nierowna« = liczba nieparzysta, tj. nie dająca się podzielić na dwa zbiory równie liczne (1): Potym ieſt troycza pirwſza licżba nie rowna KłosAlg A2v.
a. Nie mający równej, gładkiej powierzchni; skalisty; stromy; salebrosus Mącz, Calep, Cn; asper PolAnt, Mącz; denticulatus, rugatus, scaber Mącz; anomalus, lacunatus Calep; inaequalis Cn (24): Ascensus iniquus, Nierówny/ trudny wſchod ná gorę. Mącz 170c; Ruidus sive ruuidus, Gruby/ nierówny. Mącz 360a, 364d; Iniquus, inaequalis: hoc est, non planus – Nie rowni. Calep 538a, 73a, 577b, 939b.

W połączeniach szeregowych (2): Loca verrucosa, Przikre/ górzyſte/ wyſokie nierówne mieyſcá. Mącz 485c, 364d.

W przeciwstawieniach: »rowny (5), gładki ... nierowny« (4): Conchae propriae sunt, quae testam levem habent politam [...] Ostrum vero sive Ostrea quae asperam scabram [...] Konchy gładką ſzczeſzuyę álbo skorupę máyą. Ostrea vero chropáwą y nierowną. Mącz 62c; GrzepGeom C2; Ktory ſie iezdno potykáć ma/ pátrz mieyſcá rownego álbo trochę obwyſz/ kthory s pieſzym ludem/ pátrz nierownego/ to ieſt/ gor/ chroſtow/ álbo dolin BielSpr 36v, 20.

Wyrażenia: »nierowna droga« (1): iedźże ná nim [na koniu] przez zagony áby téż nierownym drogam przywykał SienLek 191. [Cf b.]

»nierowne miejsce« = iniquus locus Mącz, Cn; locus verrucosus Mącz; (con)fragosus a. inaequabilis locus Cn [szyk 4:4] (8): Y boiąc ſię áby ná mieyſcá nie rowne [aspera loca] nie przyſzli/ rzućiwſzy cztery kotwice z okrętu/ prágnęli áby dżień náſtał. BibRadz Act 27/29; Lacunosus, Pełny grub/ rowów/ nierownych mieyſc y dołów. Mącz 182c, 170c, 485c; BielSpr 15v, 19v, 20, 36v.

»pole nierowne« (1): tráfi ſie pole nierówne/ á cżoło álbo inny vff muśi śie nie ná rownym mieyſcu zákrzywić/ co ieſt ſzkodliwie/ bo tákie mieyſce ſnádnie przerwie nieprzyiaćiel BielSpr 20v.

Zestawienie: geom. »superficies nierowna« (2): SUPERficies téż/ iedná ieſt równa/ druga nie równa. GrzepGeom C2, C2v.
Szeregi: »chropawy i nierowny« (1): Mącz 62c cf W przeciwstawieniach.

»nierowny albo skrabowaty« (1): Paznochty grube gdy roſtą, vkazuią theż gruboſć przirodzenia y pokarmu zwłaſzcża gdi będą nie rowne albo ſkrabowate, (chyba iżby to było z vrazu) GlabGad P4.

Przen: Pełen przeszkód [komu] (2):

W przeciwstawieniu: »rowny ... nierowny« (2): Iáko drogi iego rowne ſą ludźiam świętym/ ták złośnikom ſą nie rowne [sicut... viae eius recte sanctis, sic iniquis offensiones]. BibRadz Eccli 39/28; BudBib Eccli 39/28.

b. Kręty (1):
Wyrażenie: »nierowna droga« (1): Anfractus, [...] Lomiſte á nie rowne drógi/ skaliſte á opocziſte mieiſcá. Mącz 9c.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Iniquus, [...] Nieſpráwiedliwy/ nierówny. Mącz 170c; Impar, Non par, inaequale ‒ Nierowni. Calep 509b; Inaequalis, Non aequalis, dispar ‒ Nierowny. Calep 516a.

Synonimy: 1. inakszy, niejednaki, niejednakowy, niejednostajny, niepodobny, niezgodny, rożny; b. przewyższający; 2.a. chropawy, chropowaty, dołowaty, kamienisty, opoczysty, pogruchotany, połomisty, przepadły, skropawy, skropowaty; zest.: nierownia; b. krzężysty.

Cf BEZROWNY, NIEROWNANY, 1. NIEROWNIE, ROWNY

MF