Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OPOCZNY

Następne hasło: OPODAL »

OPOCZYSTY (43) ai

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	opoczysty	f	N	opoczystå	n	N	opoczyst(e)
	G	opoczyst(e)go		G	opoczyst(e)j		G
	D	opoczyst(e)mu		D			D
	A	opoczyst(e)go		A	opoczystą		A	opoczyst(e)
	I	opoczystym		I			I
	L	opoczystym		L			L

pl
N	m pers	opoczyści
N	subst	opoczyst(e)
G		opoczystych
A	subst	opoczyst(e)
L		opoczystych

sg m N opoczysty (14). ◊ G opoczyst(e)go (1). ◊ [D opoczyst(e)mu.] ◊ A opoczyst(e)go (3). ◊ I opoczystym (2). ◊ L opoczystym (1). ◊ f N opoczystå (5). ◊ G opoczyst(e)j (1). ◊ A opoczystą (2). ◊ n N opoczyst(e) (1). ◊ A opoczyst(e) (2). ◊ pl N m pers opoczyści (2). subst opoczyst(e) (3). ◊ G opoczystych (2). ◊ A subst opoczyst(e) (1). ◊ L opoczystych (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Pełen kamieni, skał (21)
2. Jak skała (21)
- Przen (9)
  - a) Niewzruszony, zatwardziały (4)
  - b) Pewny, stały, niewzruszony, taki na którym można polegać, niezawodny (5)
3. Ze skały pochodzący (1)

1. Pełen kamieni, skał; petrosus Mącz, Vulg, Cn; lapidosus salebrosus, saxosus, scruposus Mącz (21): Arábia troiáka/ opocżyſta/ puſta/ y fortunna BielKron 263v; Nierówne kámieniſte/ opocziſte á pogruchotáne mieyſcá álbo drogá. Mącz 364d, 296b, 364d.

W połączeniach pleonastycznych (2): Scyronia saxa. Okrutna skáłá opocziſta. Mącz 376d, 376d.

Wyrażenia: »opoczysta droga« (1): Salebrosa via, Oſtra/ opoczyſta drógá. Mącz 364d.

»opoczyste miejsce« = saxetum Calep [szyk 5:1] (6): Mącz 9c; Calep 949b; Drugie záſię [ziarna] pádły ná mieyſcá opoczyſte/ gdźie źiemie nie wiele miáły WujNT Matth 13/5, Matth 13/20, Mar 4/5, 16.

»ziemia opoczysta« (1): ktorym imieniem zowie Máttheuſz y Márek ś. ziemię opoczyſtą/ ná ktorey naśienie wſzczedſzy [!] wnet vſycha WujNT 67.

Zestawienie n-loc »Arabija Opoczysta« (4): Arábia opocżyſta przyległá Egiptu y Zydowſkiey źiemi/ zową ią ſtárzy hiſtorykowie Nabatea BielKron 263v, 263v [2 r.], 266v.

Szeregi: »kamienisty, opoczysty« (1): Saxosus, Kámieniſty/ opocziſty. Mącz 370a.

»kamienny (i) opoczysty« (2): FalZioł I 36a; [są tam gory] [l]acne ku przebyciu, kamienne y opocżiſte á dobrze ſzirokie MiechGlab 61.

»opoczysty a (ani) skalisty (a. skalny)« [szyk 1:1] (2): Mącz 9c; Petrus po Polſku znáczy opokę á nie opoczyſtego/ áni ſkálnego. WujNT Aaaaaa4.

2. Jak skała (21):

W tłumaczeniu znaczenia nazwy osobowej: gr. Petrus = hebr. Cephas = pol. Piotr (12): Aleć v was/ według wáſzey Grámmátyki/ wſzyſtko iedná rzetz/ thák Petrá iáko y Petrus/ to ieſt/ ták Opoká/ iáko y Opotzyſty? KrowObr 14; Tyś ieſt opoczyſty. Ty będźieſz zwan Cephas, Co ſię wykłada opoczyſty: choćia y Graeckie ſłowo πέτρος, y Syryiſkie/ Cháldeyſkie y Zydowſkie Cephas, nie opoczyſtego/ ále opokę właſnie známionuie. WujNT przedm 7.

~ W połączeniu szeregowym (1): iż mu [Piotrowi] dał tákie imię ktore po Syryiſku znáczy opokę álbo ſkáłę [...] á nie opoczyſtego/ ſkálnego ábo kamiennego WujNT 307.

W przeciwstawieniu: »opoka ... nie opoczysty« (3): [słowo Cephas] nie opoczyſtego/ ále opokę właſnie známionuie. WujNT przedm 7, 307, Aaaaaa4.

Szereg: »Piotr albo (to jest) opoczysty« (8): y dla tego Piotr álbo opotzyſty/ od opoki ieſth wezwan/ nie opoká od Piotrá/ iáko y od Kryſtuſá krześćijánin. KrowObr 15; Abowiem wſzyſcy krześćijánie wierni ſą Piotrowie/ to ieſt/ opotzyśći/ zbudowáni ná tey opoce Panie Kryſtuſie. KrowObr 15v, B, 13v [2 r.], 14, 15, 15v. ~

Przen (9):

a) Niewzruszony, zatwardziały (4):

W przeciwstawieniu: »opoczysty ... mięśny i miękki« (1): Pánu Bogu dziękuy iżeś ſię iuż tákiego Teſtámentu doczekał/ ktoryć z ſercá opocżyſtego/ mięśne y miękkie przez Duchá ſyná Bożego [...] cżyni SkarŻyw 3.

Wyrażenie: »opoczyste serce« [szyk 3:1] (4): SkarŻyw 3; Niech zmiękcży opocżyſte/ y do ſkruchy trudne ſerce moie/ kruſząca opoki kreẃ twoiá LatHar 238, 79, 318.

b) Pewny, stały, niewzruszony, taki na którym można polegać, niezawodny (5): Tyś ieſt opoczyſty. Ty będźieſz zwan Cephas WujNT przedm 7, s. 67; [ále ſtárym Doktorom/ y opocżyſtemu Koſciołowi/ więtſzą wiarę zupełnie dawali. HerbOdpow H3; O PIETRZE S. OD NOWOKRZCZENców, Opoczyſtym, názwánym. [...] Przetóż ſie tu iáwnémi fałſzérzmi piſmá S. pokazáli Czechowic y Budny/ [...] gdy ták przełożył ieden: Tyś ieſt opoczyſty. A drugi/ Tyś ieſt ſkálny [Tu es Petrus]. ŁaszczRecepta 11].

W przeciwstawieniu: »piaszczysty ... opoczysty« (2): W trzećiey cżęśći ieſt/ Okazánie gruntowne/ iż wiáry zbáwienney fundáment nie piaſcżyſty ále opocżyſty ná ſámym piſmie Prorockim y Apoſtolſkim záſádzony/ oſtoi ſię przeciw wſzem Szátáńſkim náwałnościam. NiemObr 67, 7.

Szereg: »pewny i opoczysty« (1): á iż ſie nie ná piaſku w wierze ſwey/ ále ná pewnym y opocżyſtym fundámenćie buduiemy. CzechRozm 164v.

3. Ze skały pochodzący (1):

Wyrażenie: »opoczysty olej« (1): Petrolium, oleum quod e petris naturae sponte fluit, Opoczyſty oley/ ſam z ſwego przirodzenia z opoki płynąci. Mącz 296c.

Synonimy: 1. kamienisty, kamienny, skalisty; 3. skalny.

Cf OPOCZNY, OPOKOWY