« Poprzednie hasło: KAMIENNIK | Następne hasło: KAMIENOWAĆ » |
KAMIENNY (237) ai
-e- (233), -ę- (4).
a oraz e jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie); tekst nie oznacza ó.
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | kamienny | f | N | kamiennå, kamienn(a) | n | N | kamienné |
G | kamiennégo | G | kamiennéj, kamienny | G | kamien(e)go | |||
D | D | kamienn(e)j | D | |||||
A | kamienny, kamienn(e)go | A | kamienną | A | kamienné | |||
I | kamiennym, kamionn(e)m | I | I | |||||
L | kamiennym | L | kamiennej, kamienné | L | kamiennym | |||
V | V | V | kamienné |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | kamienni |
subst | kamienné | |
G | kamiennych | |
D | kamiennym | |
A | m pers | kamienn(e) |
subst | kamienné | |
I | m | kamiennymi |
f | kamienn(e)mi, kamiennymi | |
L | kamiennych |
sg m N kamienny (34). ◊ G kamiennégo (5); -égo (1), -(e)go (4). ◊ A kamienny (11), kamienn(e)go (1). ◊ I kamiennym (1), [kamionn(e)m]. ◊ L kamiennym (2). ◊ f N kamiennå (17), kamienn(a) (8). ◊ G kamiennéj (8), kamienny (1); -éj : -y FalZioł (4 : 1); ~ -éj (3), -(e)j (5). ◊ D kamienn(e)j (2). ◊ A kamienną (11). ◊ L kamiennej (6), kamienné (1) OpecŻyw; -ej SarnStat (2), -éj (1) KochPieś, -(e)j (3). ◊ n N kamienné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G kamien(e)go (6). ◊ A kamienné (5); -é (2), -(e) (3). ◊ L kamiennym (5). ◊ V kamienné (1). ◊ pl N m pers kamienni (1). subst kamienné (17); -é (1), -(e) (16). ◊ G kamiennych (14). ◊ D kamiennym (3). ◊ A m pers kamienn(e) (1). subst kamienné (34); -é (2), -(e) (32). ◊ I m kamiennymi (1). f kamienn(e)mi (3) BielSat, BielSpr, BielSjem, kamiennymi (1) CzechRozm. ◊ L kamiennych (31).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- Przymiotnik od „kamień”
(237)
- 1. Od znacz. ῾odłamek skalny᾽
(211)
- a. Pełen kamieni (10)
- b. Zrobiony lub składający się z kamienia (163)
- c. Przeznaczony dla kamieni (1)
- d. Pracujący w kamieniu (2)
- e. Należący do kamieni, pochodzący z kamienia (3)
- f. Żyjący wśród kamieni (2)
- g. Cechujący się właściwościami takimi samymi lub podobnymi do właściwości kamienia (w kontekstach przenośnych przede wszystkim o twardości) (30)
- 2. Od znacz. ῾choroba᾽ (4)
- 3. [Od znacz. ῾kamień szlachetny’; zrobiony z niego]
- 4. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (18)
- 5. [W funkcji rzeczownika: »kamienne«: jakaś opłata pańszczyźniana]
- 6. n-loc
(3)
- a. Miejscowość: »Kamienna« (1)
- b. Góra lub pasmo górskie (2)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (1)
- 1. Od znacz. ῾odłamek skalny᾽
(211)
»rzeka, woda kamienna« [szyk 3 : 1] (3 : 1): FalZioł IV 45b; Więc rzeká pyękna płynie tuż pod ſámym płotem/ Oná wdzyęcżna kámienna błyſzcży ſie by złotem. RejWiz 65; Saxatiles pisces, Ryby w kámiennych rzékách ſie rády chowáyące. Mącz 370a; SienLek 2v.
»woda kamienna« = woda zawierająca osad, kamieniotwórcza (1): gdyż mnie ówo dźiwnieyſza/ co w Kámięńcu Podolſkim/ ludźie [...] ochotnie ſye nápiwſzy támtecznégo piwá/ ták ſye zárażáią [...]: ná co/ co my rzeczém? iedno że wodá kámienna/ źimná/ zła/ iádowita/ á własność wſobie tákową máiąca/ że iéy áni zboże/ áni chmiél/ áni wárzenié wyrzućić niemoże Oczko 23v.
»kamienny albo (i) pias(z)czysty (a. piaseczny)« (3): TO ziele [...] na kamiennych y na piaſcżyſtych mieſczach roſcie. FalZioł I 111c, IV 45b; SienLek 2v.
W połączeniach szeregowych (10): KrowObr 101v [2 r.], 102v [2 r.], 239; kthemu Bogi ſrebrne y złothe/ y miedziáne/ y żeláźne/ y drzewiáne y kámienne ktorzy nie widzą/ nie ſlyſſą/ nie cżuią/ chwaliłeś Leop Dan 5/23; Mącz 90c; RejAp 83; Bo nie ſąſmy z łáſki Bożey báłwochwálcy/ ktorzy [...] złotemi śrebrnymi/ kámiennymi/ drzewiánymi báłwány rć. ſmyſły ſwoie grube ćieleſne ćieſzą/ y ochładzáią NiemObr 92; A inni ludźie [...] áby ſię nie kłániáli czártom y báłwanom złotym y śrebrnym y miedźiánym y kámiennym y drzewiánym WujNT Apoc 9/20.
W charakterystycznych połączeniach: bałwan kamienny (-a, -e) (4), bog (4), bogini (2), dzwonica, jasłki, krzyż, kupa (2), materyja, naczynie (2), pawiment (2), podpora, sklep, szyba, wał, wanna, wieża (3), ziemia, żłob.
»deszcz kamienny« = kara boża; imber lapideus Mącz, Cn [szyk 3 : 2] (5): Mącz 184a [2 r.], 306d [2 r.J; Deżdż kámienny ná nieprzyiaćiele ludu Bożego. SkarŻyw 503 marg.
»dom kamienny« (2): y pokvpyl sobye moym skarbem domj kamyenne welwowye LibLeg 10/123; BielKron 37.
»kamienny filar« (1): Dla tegoć ia to Miáſto zálecam/ y wyſławiam/ nie dla kámiennych filarow y ſłupow/ álbo dla inſzych ludzkich fántáziy/ ále dla tych ſłupow Kośćiołá Bożego. ReszList 180.
»gory (a. gora) kamienne(-a)« [szyk 3 : 1] (4): MiechGlab 61; Blizu miáſtá Kortyny ieſt on zacny Lábirint ktory był vdziáłáł Dedalus w kámienney gorze dziwną ſpráwą. BielKron 273v; SZwáńcárſka źiemiá pocżyna ſie od Alpes gor kámiennych BielKron 282v, 281.
»grob kamienny« (4): KrowObr 192v; Y onoć też nie mnieyſzy dziw był/ gdy z grobu kámiennego mocnie przyłożonego y zápiecżętowánego/ żadney rzecży nie ruſzywſzy/ iáko iáki promień ábo zarzá/ przeniknąć racżył. RejPos 135v; BudBib I 351c marg; MWilkHist H3v.
»kościoł, cerkiew kamienna(-y)« (5 : 2): KrowObr 86v, 101v [2 r.], 102v [2 r.]; Kniáź wieliki Michael Stopolk zbudował Cerkiew kámienną w Kijowie StryjKron 185, 185.
»kamienne książki« = tabliczki pociągnięte woskiem, służące do robienia zapisków; pugillares Mącz, Calep, Cn; codicilli Calag, Cn; pinaces Mącz; tabula Calag; charta deletitia, diptycha, palimpsestus, pugillaria, tabula cerata a. cera illita Cn (7): Pugillaris, sive pugillar, Woskowe álbo kámienne xiąſzki które dla nácechowánia pámięći nośimy. Mącz 330a, 300c; A co złożyſz łokći od wagi/ álbo przyczyniſz/ pámiętáy tho pilno/ álbo tobie piſz w kámienné kśiążki/ álbo kárbuy. Strum Cv; Calag 426b; ActReg 58, 75; Calep [874]a.
»kula (ma być) kamienna« = missile lapideum Mącz [szyk 6 : 2] (8): MetrKor 37/4; Mącz 225b; IIEſli [!] też kámiennemi kulámi ſtrzeláią/ W zamek z niemáłą ſzkodą BielSat N4 [idem BielSjem 40], N2, N3v; BielSpr 64v; BielSjem 38, 40.
»most kamienny« (7): Potym po kilku lat zbudowano Kolno Agripino y moſt Kámienny BielKron 285v, 281, 288v, 289 [2 r.], 328v, 439.
»mur, ściana kamienna(-y)« = maceria, maceries, murus lapideus Mącz [szyk 3 : 2] (3 : 2): Ieſt też bliſko Mechy śćiáná iákaś wielką kámienna BielKron 457; Mącz 184a, 202c; iákoż ſię teraz śmieſz kuſić o tákie miáſto/ o tákie zgromádzenie/ iednośćią wiáry/ y miłośći/ iáko mur kámienny ołowem ſpoione. ReszPrz 7; KlonWor 24.
»obraz (jest) kamienny« [szyk 2 : 1] (3): KrowObr B3v; Ty to trzy obrázy kámienne były. HistRzym [2], 3.
»ołtarz kamienny« = altare lapideum PolAnt (5): ktorzy [Żydowie] ná Ołtarzách kámiennych ćielce/ kozły/ y bárány palili KrowObr 102v, 102v, 117; BielKron 32v; BudBib Deut 27/5.
»kamienna opoka« = petra Mącz [szyk 1 : 1] (2): Mącz 296b; Veżyniły grom táki nie zgodne obłoki/ Ze ſie ſnadz y lękáły kamienne opoki. PudłDydo A4.
»kamienny otok« [szyk 3 : 1] (4):Kámienny otok/ ieſt ow muł ktory z kámieniá bruśnégo płynie/ gdy ná nim iakié żelázo bruśią álbo toczą: tedy bywa ten muł częśćią z ochechłánia kámieniá/ á częśćią żelázá SienLek Y, 73, 145, X2.
»płot kamienny« (1): Maceria, et Maceries, paries sive murus vel congeries lapidum in unum compactorum sine caemento, Mur á Płot kámienny bez wapná tylko z kámienia ſtáwiony. Mącz 202c.
peryfr. »kamienne przykazanie« = przykazania spisane na kamiennych tablicach (3): áliśći y tám wſzyſtko porzućiwſzy/ do ſámego ſie kámiennego przykazánia przywiązáli. CzechRozm A5v, 86v, 101.
»kamienny rum« (1): signinum opus, quod fractis testis addita calce conficiebatur, Nieyáka robotá z kámiennego rumu z skorup s wapnem przemieſzána. Mącz 392b.
»skała kamienna« = petra Mącz [szyk 2 : 1] (3):OpecŻyw 51 v; Też niegdy w ſkale kamienney s ſubtelnego dymu ziemnego/ á od zimnoſci kamienney z gęſtnieie ſie. FalZioł I 89c; Mącz 296b.
»słup kamienny« [szyk 5 : 2] (7): BielKron 3v [3 r.], 284v; Pyramis, Kámienny czworogránny słup álbo ynſze budowánie czworogránne co daley ná wyſzſzą to ſpiczáſtſze Mącz 334a; ReszList 180; Calep 282b.
»słup kamienny« [o skałach zwanych Słupami Herkulesa [szyk 3 : 1] (4): Herkules ná on cżás przeważny będąc ná morzu/ zdáło ſie mu być kray świátá gdzie tám záłożył ſłupy kámienne w morzu ná przodku Afryki á ná końcu Hiſzpániey BielKron 269v, 62, 75v, 461v.
»słup kamienny« = nagrobek [szyk 2 : 1] (3): KochTr 14; (nagł) Nagrobek Piotrowi. (‒) PAmięć myśliſtwá twego/ Pietrze vćieſzony/ Stoię tu ſłup kámienny twárdo vſádzony. KochFr 119, 132.
»strzelba kamienna« = strzelanie kamieniami (1): puſciliſmy ſthrzelbę ná nie kámienną/ ále im nie záſzkodźiłá BielKron 451.
»kamienna tablica« = tabliczka pociągnięta woskiem, służąca do robienia zapisków (1): Stolik przed nim málucżki kſięgi ná pulpicie/ A pilno ná kámienne coś piſał tablice. RejWiz 46.
»tablic(zk)a kamienna« [o tablicach dekalogu] = tabula lapidea Vulg, PolAnt, JanStat [szyk 28 : 9] (37): GroicPorz h3; The ſą ſłowá ktore mowił Pan do wſſytkiego zboru wáſſego/ ná gorze/ z pośrzodku ogniá/ obłoku/ y mgły/ głoſſem wielkim nie więcey nieprzydáiąc/ y nápiſał ie ná dwu tablicách kámiennych/ kthore mi dał. Leop Deut 5/22; BibRadz *6v, Deut 9/9, 11; BielKron 32v, 34v, 35 [2 r.]; RejPos 179v; RejZwierc 5; WujJudConf 74; RejPosRozpr b4v; BudBib Ex 24/12, 34/1, 4 [2 r.]; CzechRozm 86v, 89, 89v, 97v, 99v [3 r.] (11); SkarŻyw 481, 491; CzechEp 320; LatHar 232; WujNT 2.Cor 3/3; SarnStat 264, 265; SkarKaz 119a, 206b.
peryfr. »kamienny zakon« = przykazania spisane na kamiennych tablicach (1): á ieśli kámienny on zakon był w tákiey sławie: dáleko więtſzy ieſt duchowny y ná ſercu piſany. SkarŻyw 493.
»drzewiany (a. drewniany), (i, a, albo) kamienny« [szyk 5 : 3] (8): KrowObr 86v; BibRadz Deut 28/36; BielKron 37, 344; Mącz 76b; áby byłá krew po wſzey ziemi Micráimſkiey w nacżyniu drzewiánym / y kámiennym [in lignis et in lapidibus]. BudBib Ex 7/19; SkarŻyw 40; Calep 282b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].
»kamienny, (i) opokowy (a. opoczysty)« (2): bo chocia w Iuhrze gory ſą nieiakie, j laſſy, wſzakoż [...] [l]acne ku przebyciu, kamienne y opocżiſte á dobrze ſzirokie MiechGlab 61; Calep 949b.
»kamienny i żelazny« (1): szamych dzyal, kul kamyennych y zelaſznych prochow y wſythkych ynych rzeczy [...] thczą [lege: chcę] tho pylnye opatrowacz MetrKor 37/4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
W połączeniach szeregowych (2): Gdyż Pan o ſłowiech ſwoich przez Proroká powiádáć racży/ iż ſą iáko miecż oſtry/ á iáko młot ktory tłucże á rozraża opoki/ to ieſt/ twárde á kámienne á vporne ſercá ludzkie. RejPos 320; GrzegŚm 30.
»kamienna twardość« (1): Pátrz iáko prawdziwie ná ſwoich Grekow vpor y kámienną twárdość świadcży SkarJedn 253.
»kamienny a zatwardziały« (1): Gdiż ſłowá iego Duch ſwięty zwáć racży młotem ogniſtym tłukącym á przerażáiącym opoki/ to ieſt kámienne á zátwárdziałe ſercá ludzkie RejAp [14]v.
»żelazny a(l)bo (ani) kamienny« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 124d; chybáby byli żeláźni ábo kámienni/ tożby nową miłoſci[ą] y pil[n]oſcią ſłuchánia ſłowá Bożego/ zápalonemi ſie być nie cżuli. RejPosRozpr c4; KochFrag 47. [Ponadto w połączenia szeregowym 1 r.].
»kamienna niemoc« (1): Calculosus, Ten który kámienną niemoc ma. Mącz 31b.
[»rozłup kamienny« = Saxifraga granulata L. (Rost: Saxifraga maior); skalnica ziarenkowata, bylina z rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae): Rozłup kámienny/ Saxifraga magna. Steinbrechbeimlein. SienHerb L2#v.]
»kamienna rutka« = Asplenium ruta-muraria L. (Rost); zanokcica murowa, paproć z rodziny paprotkowatych (Polypodiaceae) (2): Kámienna álbo ſkálna rutká SienLek X2, X3v.
»kamienna rząska« = prawdopodobnie Saxifraga oppositifolia L.; skalnica naprzeciwlistna, bylina z rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae) (2): Kámienna rząſká/ Polytrichon, Rotſteinbrech. SienLek 236v, X2.
Synonimy: 1.a. ostry, skalisty; b. opoczysty, opokowy; d. zest. cieszykamień, kamiennik, »rzezacz kamienia«, rzeżykamiennik; f. opoczysty, skalny, twardy, zatwardziały; 4. »rozłup kamienny«: łamikamień.
Cf KAMIENIASTY, KAMIENIOWY, KAMIENISTY, KAMIENY
MM