[zaloguj się]
[pdf]

GORĄCY (692) ai

-ą- (651), -a- (3), -ąn- (1).

o jasne.

comp i sup (32 + 6) -gorętszy (27), -goręcszy (6), -goręczszy (2), -gorącszy (1), goręczszy a. goręcszy (1), gor(o)czszy a. gor(o)cszy (1) PatKaz III; -gorętszy OpecŻyw (2), GlabGad (7), GórnDworz (2), KuczbKat, SkarJedn (2), SkarŻyw (4), KochPhaen, GórnRozm, GórnTroas, LatHar; -goręcszy GrabowSet, SkarKazSej (2); -goręczszy SienLek; -gorącszy Mącz; -goręcszy : -goręczszy Oczko (3 : 1); -gorętszy : goręczszy a. goręcszy FalZioł (5 : 1). sup nå- (6).

Fleksja
sg
mNgorący, gorętszy, någorętszy fNgorącå, gorętszå, någorętszå, gorąca, gorąc(a), gorętsz(a), någorętsz(a) nNgorącé, gorętszé, nagoręczszé
Ggorącégo, gorętszégo Ggorącéj, gorętszéj, gorącé Ggorącégo, gorętszégo
Dgorąc(e)mu Dgorąc(e)j, gorącé Dgorącému
Agorący, gorętsz(e)go Agorącą, goręcszą Agorącé, gorętszé
Igorącym, gorąc(e)m Igorącą, gorętszą Igorącym, gorącem
Lgorącym Lgorącéj, gorącé Lgorącym, gorąc(e)m
Vgorący Vgorącå V
pl
N m pers gorący, gorętszy
subst gorącé, gorętszé
G gorących
D gorącym, gorąc(e)m
A m pers gorąc(e)
subst gorącé
I m gorąc(e)mi, gorącymi
f gorącémi, gorącymi
n gorąc(e)mi
L gorących, gorąc(e)ch

sg m N gorący, gorętszy, någorętszy (65). ◊ G gorącégo, gorętszégo (10); -égo (2), -(e)go (8). ◊ D gorąc(e)mu (3). ◊ A gorący (29), gorętsz(e)go (1). ◊ I gorącym (15), gorąc(e)m MetrKor (2). ◊ L gorącym (12). ◊ V gorący (2). ◊ f N gorącå, gorętszå, någorętszå (46), gorąca (2), gorąc(a), gorętsz(a), någorętsz(a) (17); ~ (attrib) -å (29), -a (2); -a GórnRozm; -å : -a RejWiz (2 : 1); ~ (praed) -å (17). ◊ G gorącéj, gorętszéj (74), gorącé OpecŻyw (2); -éj (4), -(e)j (70); -é : -e OpecŻyw (1 : 1). ◊ D gorąc(e)j (4), gorącé (1) OpecŻyw. ◊ A gorącą, goręcszą (39). ◊ I gorącą, gorętszą (30). ◊ L gorącéj (28), gorącé OpecŻyw (3); -éj (1), -(e)j (27); -é :-e OpecŻyw (2 : 1). ◊ V gorącå (1). ◊ n N gorącé, gorętszé, nagoręczszé (41); -é (3), -e (2), -(e) (36); -é SarnStat, OpecŻyw; -e KochPs; -é : -e Oczko (1 : 1). ◊ G gorącégo, gorętszégo (53); -égo (1) KochPieś, -ego (1) OpecŻyw, -(e)go (51). ◊ D gorącému (2); -ému (1), -(e)mu (1). ◊ A gorącé, gorętszé (20); -é OpecŻyw (2), -e (1) GosłCast, -(e) (17). ◊ I gorącym (16), gorącem (3); -em MurzHist; -ym : -em FalZioł (1 : 1), SkarŻyw (6 : 1); ~ -em (1), -(e)m (2). ◊ L gorącym (13), gorąc(e)m (1) FalZioł. ◊ pl N m pers gorący, [gorętszy] (4). subst gorącé, gorętszé (28); -é (5), -(e) (23). ◊ G gorących (24). ◊ D gorącym (6), gorąc(e)m (2); -ym : -(e)m FalZioł (5 : 2). ◊ A m pers gorąc(e) (1). subst gorącé (58); -é (4), -(e) (54). ◊ I m gorąc(e)mi (1) RejZwierc, gorącymi (1) CzechEp. f gorącémi (5), gorącymi (2); -émi RejZwierc, Oczko, KmitaSpit; -émi: -ymi OpecŻyw (1 : 1), SienLek (1 : 1); ~ -émi (2), -(e)mi (3). n gorąc(e)mi (1). ◊ L gorących (24), gorąc(e)ch (1); -ych : -(e)ch FalZioł (22 : 4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Cechujący się wysoką temperaturą, rozgrzany, rozpalony; ardens Calag, Calep, Cn; calidus Calag, Calep; fervens, fervidus, praefervidus Calep, Cn; caustieus, fervefactus Mącz; igneus Calag; perfervidus Calep; acris, aestifer, aestivosus, aestuans, aestuosus, flagrans, torrens, torridus Cn (469): Kiedy to orzeł pobacżył/ Mięſo nogámi pochwacił: A tákże z wąglem gorącym BierEz H3, S3; OpecŻyw 191v; Wezmi kielo żołtkow z białki: zbij społem, Wſyp k themu Muſzkatowy orzech czały ſtłukłſzy, á zaſię zmieſzay/ potym wley na gorącze żelazo iż ſie vpiecże twardo/ [...] á day niemocżnemu z ieſc na nocz FalZioł V 92, *5e, I 87a, 92c, 126d, 144a (15); BielŻyw 158; GlabGad G5v; RejWiz 111, 146v [2 r.]; RejFig Aa3, Dd6 [2 r.]; BielKron 94v [2 r.], 148; Fervesco, Pałam/ Gorę/ Co daley tom gorącſzi. Mącz 121a; Ustio item, Palenie gorącim żelázem/ piątnowánie álbo cechowánie. Mącz 508d, 5b,43a, 121a [3 r.]; SienLek 15v, 52, 91 [2 r.], 92, 93 (11); BielSat Nv; RejZwierc 23, 252; Co iednémuſz práwie ſpoſobowi przypiſzmy/ pómniąc/ ze źimie meaty źiemné ſą goręczſzé/ gdy źiemiá po wiérzchu zmárzła/ nie ták ich łatwie przepuſzcza Oczko 9, 4v [2 r.], 10v [3 r.], 14v [2 r.], 16, 18; Calag 10a, 282a; KochPs 16; SkarŻyw 21; KochFr 93; POd głową ſą Bliźniętá: á Rák wielonogi Pod brzuchem: pod nogámi zádniémi Lew ſrogi. Tu drógá nagorętſza ieſt ſłónecznych koni KochPhaen 6; BielSjem 36; Calep 91a, 153a, 415b [2 r.], 779a, 832b; GórnTroas 13.

W charakterystycznych połączeniach: gorąca(-y, -e) cegła (2), deszcz, garniec (2), izba (3), jaje, kaganiec, kamienie (3), meaty, miejsce, ocet, olej (2), otręby, pępek, picie, popioł, promień, przysmak, siarka, smoła, strumień, strzała, węgiel (3), żelazo (4), żółć.

Wyrażenia: »cieplice gorące« (1): Granus brát Neronow/ przyiechawſzy ná to mieyſce/ nálazł wody ćieplice gorące BielKron 285v.

»gwiazda gorąca« = słońce (1): Trawá/ która nie czekáłá Rázu koſy śiekącéy: Ale przed czáſem zniſzczáłá Ogniem gwiazdy gorącéy. KochPs 193.

»łaźnia gorąca« [szyk 3 : 4] (4): FalZioł V 94v; w łáźni gorącey cżłowiek pręthko omdleie BielKron 335v; SienLek 39v; SkarŻyw 46.

»nagle gorący« = mocno rozpalony (1): á day ſye oney chlebicy vpiec w piecu nie w nagle gorącym SienLek 69.

»ogień (jest) gorący« [szyk 3 : 4] (9): PowUrb +3v; FalZioł [*8]v; GlabGad K5v; LubPs cc2v; Iużći y iego dekret żaden ſie nie zmieni/ Iáko raz rzekł/ ták záwżdy trawá ſie zyeleni. A ogień też gorący RejWiz 152v, 155v; GórnDworz Kk; KochPs 214; ReszList 182.

»para gorąca« (1): á Sudátorya/ y páry gorącéy mieyſcá/ téſz właſnie co y przedtym były. Oczko 3.

»gorący piec« [szyk 5 : 3] (8): FalZioł I 133a; GlabGad K4v; SienLek 54, 69, 152, 154v; Dla miłych śioſtr twoich áby chleb dobrze vpiecżony miáły/ gdy iey pomiotłá niezſtáło/ ſamá ſię w gorącym piecu pomiotłem vcżyniłá SkarŻyw 194, 544.

peryfr. »gorący piec« = piekło (1): ále iż tobie idzie o duſzę/ która nędznicżká bárzo záſtydłá á záziębłá w tym twoim ſwowolnym ciele/ mieyże ſie pilnie ná piecży ábyć do końcá ták nie zámárzłá/ áby cie z nią gdzie do gorączego piecá nie odeſłano. RejZwierc 127v.

»piekło gorące« [szyk 5 : 2] (7): Tego dnia weſſołego/ prośmy Krola niebieſkiego/ by nas vchował odpiekła gorącego SeklPieś 15; SkarŻyw 4; MWilkHist G2; ArtKanc Q15; LatHar 417, 454, 639.

»gorący płomień« (1): á iſz oſtátki ſpraw dyabelſkich zięte z nas ſą: bo chuchánie świętych/ y wzywánia imieniá Boſkiego/ iáko nagorętſzy płomień pali cżárty/ y wypędza. SkarŻyw 278.

»pokarm, karmia gorąca(-y)« [szyk 3 : 2] (3 : 2): pokarmy gorącze tego mieſiącza ieſć zdrowo ieſt. FalZioł V 45v, V 47v, 63v; Cżemu w ręku albo w inſzim cżłonku barziey ſparza gorącza karmia niż w vſciech albo wewnątrzu. GlabGad G5v; SienLek 5v.

»słońce gorące« [szyk 6 : 5] (11): BierEz Mv; á thak przez kielko dni dadzą ſthać na ſlończu gorączem á od ſlończa wſzythka wodnoſć s kwiecia wynidzie w ſpodnią bańkę FalZioł II 1d; LudWieś B3; Ták iż rzeką potomne Narody [...]/ widząc ſkaránie źiemie tey/ y niedoſthátki iey kthoremi ią ſkarze Pan Bog/ paląc ſiárką y gorącym słońcem [sulphure et salis ardore comburens]/ ták żeby iey potym áni oſiewano Leop Deut 29/23; SienLek 4v, 39v, 50, 65, 93; RejZwierc 161; KochPs 187.

peryfr. »szablica gorąca« = czyściec (1): wſzyſcy przez ten ogniſty á obrotny miecż przed Ráiem od Páná BOgá záwieſzony/ [...] przebyć muſzą/ [...] ále nam grzeſznym ná przek ſię przełoży/ gdźie ſię piec będźiem muſieli [...]. Zeby tedy w tey ſzáblicy gorącey nie długo ſię poćić/ mamy nádobrym wiáry chrześćiiáńſkiey fundámenćie/ ſámi ſobie zaſługi przez dobre náſze vcżynki iednáć ReszList 152.

»gorący ukrop(ek)« [szyk 2 : 2] (4): Też gdy ſie kto ogniem ſpali albo vkropem gorączym/ vcyń maſć s ſoku roiownikowego FalZioł I 130c, IV 44a; SienLek 148v; á máły to koſzt/ trawki náſiekáć/ vkropkiem gorący ią odmiękcżyć/ otrąbkámi poſypác/ to ſie ták thym dobrze pan młody gęś vchowa iáko owſem RejZwierc 109.

»gorąca wanna« (1): A záſye ćiáło ćienczy/ w gorącey ſye Wánnie kąpáć SienLek 4v.

»gorąca woda« [szyk 8 : 3] (11): FalZioł *4a, I 72a, 77c, 124b, III 42c, V 89; á thám około gory wody gorące/ wypuſzcżaią z ſiebie kliy kiedy ſkáłá gore. BielKron 274v, 442v; SienLek 81; Oczko 4v, 16.

Szeregi: »gorący i mokry« (1): Zywioły cżterzy ſą z ſwemi przyrodzonemi ſpoſoby, Powietrze gorącze y mokre FalZioł [*8]v.

»gorący i (a) suchy« (2): Zimnego cżaſu vżyway gorączych á ſuchych rzecży. FalZioł V 54v, [*8]v.

»wilki a gorący« (2): Wilkie á gorące obieray/ ieſli gorący czás/ tym wilżeyſze karmie niech będą SienLek 5v, 58.

»(nie, jako) zimny, (a, i, ale, albo, ani, tak (i) też, niemniej i) gorący« [szyk 8 : 5] (13): A więc ty tákie vſtá maſz/ Iż dwoię rzecż imi dziáłaſz: A bárzo tobie przećiwną/ Gdy chceſz gorącą y źimną. BierEz S3; FalZioł V 54, 63v, 64v, 94v; SienLek 5v, 76; CzechRozm 85; Oczko 16, 16v, 26v [2 r.], [43]v.

W przen (2): Subtylny promień/ twey ślicżney iaſnośći/ Náde wſzytkie mogący/ Tego świátá márnośći/ Z myśli moiey by wypalił gorący GrabowSet Q.
Szereg: »gorący, zapalony« (1): Ale iáko zginęły ony dziwne á ony rozlicżne zápalone á krwáwe ofiáry ich/ ktore figurowáły onę krwáwą á gorącą zápaloną ofiárę cżłowiecżeńſtwá Páná náſzego. RejPos 348v.
Przen: Niebezpieczny (1): Dzbanie poléwány/ Bądź płácz/ bądź żárty/ bądź gorącé woyny/ Bądź miłość nieśieſz KochPieś 4.
a. O ciepłocie jako właściwości organizmów żywych i substancji organicznych; o nadmiarze ciepła jako przejawie stanów zapalnych i chorobowych; fervens gustu Cn (221): Sercze poſila/ omdlewanie oddala/ á dymom gorączem do głowy wſtępować nie da FalZioł III 23c; Plaſtr ołowiany na mieſtcza gorącze. FalZioł V 101, +2f, +9d, *3f [2 r.], [*8] [2 r.], I 5a (91); GlabGad B, Bv, C8, D4, D5v (13); RejWiz 117, 120; BibRadz Tob 2/11; Mącz 108b, 345d; SienLek 4, 9v, 22v, 28v [2 r.], 29v, 117, 139v; LeovPrzep C4; RejZwierc 3v [2 r.], 6v; owſzem kiedy bárzo tá to ropá ćiecze/ do ſuchot człowieká prowádźi/ rzeżąc pendent/ rániąc pęchérz/ á vrynę goręcſzą niż iéy ieſt náturá/ czyniąc. Oczko 15, 13, 26 [2 r.], 29, 31, 32, [40]; SkarŻyw 271.

W połączeniu szeregowym (1): Mars. Planeta ieſt niefortuny mnieyſzey niżli yne planety. Przyrodzenia męzkiego/ gorący/ ſuchy, ogniſty FalZioł V 51.

W charakterystycznych połączeniach: gorąca(-y, -e) cebula, ciało (2), ciepło (3), członek, człowiek (ludzie) (2), dym (3), jajca, kaczka, klij, kolera (2), lekarstwo, łajno (3), miejsce (3), mięso, moc (4), mozg, natura (6), niewiasta (3), orzech, otręby, owoc, para, płeć, przyczyna (38), przyrodzenie (24), serce, tłustość, uryna, wątroba (6), wilkość (wilgość, wilgotność) (14), włosność, złożenie (3), zwierzę, żołądek (7), żółć (3).

Wyrażenia: »bolączka (a. boleść) gorąca« [szyk 12 : 2] (14): Bolącżki gorącze goij. FalZioł ‡‡ 2c; Oley s kwiatu tego grzybienia [...] tak dobry ieſt iako fijołkowy/ bo ſen przywodzi/ boleſci gorącze vkracza FalZioł I 92c, I 2d, 12b, 28a, 42c, 45b (14).

»gorąca febra« [szyk 13 : 5] (18): W gorączych febrach dobry ieſt tym kthorzy ſen ſtraczą/ gdi s ſokiem Bielonowego liſcia zmieſzaſz mleko niewieſcie FalZioł I 65c, 74b, 81b, 104c, 111d, 112a (16); GlabGad D4; SkarŻyw 140.

»gorąca gorączka« (1): Też wgorączych á w oſtrych gorącżkach/ iako w tercianach [...]/ to cżworo naſienie vwarzone tym obycżaiem ieſt wielkiey pomoczy FalZioł I 31d.

»korzenie gorące« = oslre przyprawy (1): Wtore przybywa ciepła w iakoſci, iakoż to bywa przez lekarſtwo j też korzenie gorące. GlabGad F6v.

»krew (jest) gorąca« [szyk 8 : 1] (9): FalZioł [*8]v, V 12v, 60v; RejWiz 117; SienLek 24, 28v, 41; ábowiem oná buiność/ ktora ſie z młodey/ á gorączey krwie rodzi/ tyle dáie ſmyſłom śiły/ ile iey rozumowi odeimuie. GórnDworz L12; ZawJeft 31.

»maść gorąca« = maść rozgrzewająca lub żrąca (1): Oczet w ktorimby była vwarzona Spicaceltica [...]. W chodzi theż w maſci gorącze FalZioł I 138b.

»gorąca niemoc« [szyk 20 : 9] (29): FalZioł *4c, d, I 32c, 87a, 98b (25); W winie dwoiaka ieſt ſprawa, iedna zagrzewaiącza dla tego, gdy go kto zbytnie pożywa przychodzi ku niemoci gorącey. GlabGad Hv; SienLek 22, 28v, 29v.

»ocieklina (a. ociekłość) gorąca« (2): ociekłoſci gorące y bolącżki lecży FalZioł II 8d; [psiczkowa wodka] na ociekliny gorącze, na zapalenie ran s cżyrwonoſcią albo ſinoſcią Na ty wſztki [!] rzecży ieſt barzo pożytecżna FalZioł II 9b.

»ograżka gorąca« (2): ograżká gorąca człowieká tákiego gába SienLek 88, 141v.

»pokarm gorący« (1): Bo ieſli koleryk/ nie dáyże mu pokármow gorących/ tákże y mel ánkolikowi / bobyś ieſzcże bárziey podpalił onego gorącego przirodzenia iego. RejZwierc 6v.

»gorący sadzel« [szyk 1 : 1] (2): á gdy vcżiniſz plaſtr ſtey łobody á ſkorzenia wyſokiego ſlazu tedy ſadzele twarde y gorącze roſpądza wolno. FalZioł I 12a, I 123a.

»spuchnienie gorące« (1): Oſſa albo pſzcżoła gdy vkąſi, thedy bywa ſpuchnienie gorącze á cżyrwone FalZioł IV 28c.

»wrzedzienica (a. wrzod) gorąca(-y)« [szyk 12 : 1] (13): Wrzedzienicze gorącze lecży. FalZioł ‡‡2b; áſtąd że ma mocz ogejń [!] odrażaiączą od khażdego cżłonku y od każdego gorączego wrzodu/ zapalenie żołądka y wąthroby chłodzi FalZioł II 12b, ++2b, ‡‡2d, I 11d, 21b, 23c (12); SienLek 29v.

»ziele gorące« = ostra przyprawa (1): Cżemu pierz, gorcżycza, y inſze zioła gorące wnątrzu nie ſzkodzą GlabGad K2.

»zimnica gorąca« (1): VRina prawie: albo nie prawie żołtha: cienkiey wodnoſci albo mierney. Znamionuie tercijanę febrę, to ieſt zimnicę gorączą trzeciego dnia. FalZioł V 4v.

Szeregi: »gorący a chłodny« (1): gdyż wſzyſtki [lekarstwa] potwiérdzáią/ á po wielkiéy części/ máło nie téſz ingredientia máią: okróm tego/ że iedné ſą gorącé/ á drugié chłodnieyſzé Oczko 39v.

»ciepły, gorący« (1): CZebula ieſt ciepła, gorącza w wtorim ſłopniu znieiaką vilkoſcią FalZioł I 27b.

»mocny a gorący« (1): SCamonea ieſt ciepła [...] Iedno iż trochę iey ma być dawano/ tho ieſt pocżąwſzy odetrzech ziarn aż do dwunaſcie/ abowiem ieſt rzecż moczna á gorącza FalZioł III 5b.

»gorący, (jako) ogniowy« (2): Też biała vrina w gorączych niemoczach/ iako w ogniowych. FalZioł V 3, V 4v.

»gorący a ostry« [szyk 2 : 1] (3): Drijakwie ktore wypądzaią iad z gorączego á z oſtrego zarażenia.FalZioł V 105, I 31d, III 4a.

»gorący, (a, i) suchy (a. suszący, a. wysuszający)« [szyk 22 : 1] (23): Theſch yſz od mozgu gorączego a ſuchego mnyey uylkoſzczy ydzye do oczu PatKaz III 120; FalZioł [*7], [*8]v, I 64c, 66a, 71a (17); A przeto trzebá temu pomágáć/ rzeczámi gorącemi á ſuchemi/ Pieprzem/ Imbirem/ Gáłganem SienLek 30, 24, 29v, 41, 140v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»gorący i wilgotny (a. wilki)« [szyk 10 : 1] (11): Iabłka ciepniącze [!] ſą zimnego y ſuchego przyrodzenia z ſthrony ziemie/ Zołądkowi gorączemu á wilgotnemu ſą dobre FalZioł III 23b, [*7], [*8]v, III 20b, IV 14a, V 12v [30]v, 54; SienLek 28v, 30, 41.

»zaziębły a gorący« (1): Kacżka gorętſza ieſt nad inſze bydło domowe, á mienią tak iż zaziebłą rzecż zagrzewa/ á gorączą zaziąbia. FalZioł IV 18a.

»gorący, (i, albo) zimny« [szyk 7 : 2] (9): FalZioł [*8]; RejWiz 136v; Człowiek chudy á ćienki/ ma ſye tuczyc: pełny/ ma ſye ćienczyć. Gorący/ chłodźic: źimny/ zágrzewáć. SienLek 4v, 28v, 46, 141v; Oczko 4, 12v [2 r.].

W przen (2): RejZwierc 136; Swięći Boży tym w duſzách ludzkich pożytek Bogu rodzili/ iſz to pierwey ſami iedli y w gorącym żołądku bogomyſlnośći/ y żyćia cnotliwego ſtrawili/ y tym vtyli/ cżym drugie cżeſtowáli. SkarŻyw 312.
b. O pogodzie, klimacie: upalny, nasłoneczniony; aestifer, aestuosus, torridus Mącz (40): Mącz 5a, 459d, 492a; A przetoż ieſli mieſzkánie ieſt ná gorącym mieyſcu/ maſz tobie czynić chłod rzeczámi chłodzącemi/ Wirzbiną/ grzybienim/ Rożą potrząſáiąc/ y octem dom pokrapiáiąc. SienLek 2v; RejZwierc 109, 182v; Bywáią téż y w gorący rok ná polách/ á zwłaſzczá Podolſkich/ ługi/ y ták złe káłuże/ że bydło vmarzaią. Oczko 26; KochPieś 40; GosłCast 69.

W przeciwstawieniach: »gorący ... chłodzący, marznący« (2): Ty lubiſz mieścá chłodzące/ Iáſkołká záśię gorące. BierEz O3; nigdy tamo nie ieſt lato gorącé albo zimno marznącé. OpecŻyw 3.

W charakterystycznych połączeniach: gorąca(-y, -e) droga, lato (8), mieśce (2), rok, wiosna.

Wyrażenia: »gorący czas« [szyk 3 : 3] (6): IAko pragnie ieleń áby co rychley wgorący czás doſtąpił zrodłá chłodzącego/ ták niemniey prágnie y duſſá moiá áby ćię doſtąpiłá rychley moy pánie. RejPs 63; SienLek 5v, 36v; RejZwierc 205v; Oczko 29; ArtKanc Q8.

»dzień gorący« [szyk 7 : 6] (13): Lecie zaſię barzo gorączych dni/ nie ma być bronion lekki wiatr/ z ktorego by mogła ochłodzenie mieć. FalZioł V 24, V 94v; RejPs 114v, 155v, 194; LudWieś B5v; LubPs R6; SienLek 187; GórnDworz H3, N6v; RejZwierc 39v, 170; KochSob 62.

»gorący(-a) kraj (a. kraina)« [szyk 1 : 1] (2): á dopiero we ſtu lat owocz dawaią/ á tho w khraginach gorączech/ iako w ziemi Paleſtinſkiey FalZioł III 20a; czym pokaże/ iż naród náſz/ rozumém/ y náukámi/ z ludźmi gorętſzégo kráiu/ zrównáć záwdy może. GórnTroas 5.

»ziemia gorąca« (2): BielKron 295v; Szkorpion ieſt robak bárzo iádowity w ziemiach gorących RejAp 78.

Szeregi: »gorący a mokry« (1): Wioſna ieſt napierwſza cżęſć/ ktora ieſt gorącza á mokra FalZioł [*8]v.

»gorący, suchy i ognisty« (1): Druga ieſt lato/ gorącze/ ſuche y ogniſte FalZioł [*8]v.

»(ani) gorący a (ani) zimny« [szyk 1 : 1] (2): RejWiz 146; Tá cżęść świátá ieſt namnieyſza ze dwu/ ále ku mięſzkániu mierniezſza [!]/ bo áni gorąca áni bárzo źimna BielKron 271.

W przen (1): RAcz miły panie roſą nigdy nieskonczonego miłoſierdzia twoiego ochłodzic duſſe naſſe błądzące: wtey gorącey ſuchoſci nieynaczey iako wciemney puſſczy doczeſnego pielgrzymowania naſſego RejPs 92.
Przen: Zamieszkujący ciepłe kraje (1): Tego/ vpadſzy ná ſwé koláná/ Wyzna gorący Murzyn zá páná KochPs 105.
2. Gorliwy, żarliwy; zapalczywy, niecierpliwy; mocno pragnący, namiętny; pobudzający do gorliwości; acer, aestuans, ardens, calens, calidus, fervens, fervidus, flagrans, impotens animi a. irae, incensior, praeceps (in aliquid) animus, praecox, vehemens Cn (201): OpecŻyw 2, 5, [34], 62v, 153v, 190; PatKaz III 143, 153; WróbŻołt V8; Terás proſto wiédzmy że w iego zakamionałęm ſercu/ duch święty s ſwoim gorącem á miłośiernym naporninaniem/ nie nieważył MurzHist C4v; MurzNT 78v; GórnDworz C4v, Z8v; RejPos 297v; ModrzBaz 106v; gorącym ſługą Páná náſzego Iezuſa Chryſtuſa/ y wielgim wiary ś. obrońcą y po wſzytkim święćie [!] rozmnożyćie[l]em zoſtał SkarJedn 172; Teraz gdy ludzie poſpolići/ zániechawſzy proſtych y gorących z żywotow świętych przyłádow/ nád powołánie ſwe/ vdali ſie do Biblijey SkarŻyw A2; Y máiąc Mſzą w wielkonocny dźień/ po miłym á gorącym ludzi vpominániu/ áby mocnie w wierze świętey zoſtawáli/ w ręku vcżniow ſwoich támże w Iuwániey/ ſzcżeſliwie świátá tego dokońcżył SkarŻyw 231; y do tego cżáſu wtym świętym zakonie Dominikanow/ ieſt dar ten oſobny [...]: iſz ſą miedzy nimi gorący y mężni kácerſtwá woiownicy SkarŻyw 374, 3, 74, 75 marg, 130, 134 (17); Więc iáko kto gorący/ ták kreẃ bywa wrząca/ Pyrrhus możnym płomieniém oycowſkim zátrąca. GórnTroas 22; GrabowSet C4v, D2v, P4v; LatHar 233; KołakSzczęśl C3v; WujNT 848; WysKaz 1, 42; SkarKaz 45b, 121b, 422b, 638b [2 r.]; SkarKazSej 679a.

gorący do czego (4): SkarJedn 77; Bo wmłodym/ látá kwitną/ [...] wſzyćiek do hárdośći gorący/ do poniżenia y pokory trudny. SkarŻyw 136, 160, 542.

gorący ku komu, ku czemu (2): Potym do domu ſię wroćiwſzy/ dáleko ſię gorętſzą ku Pánu Bogu ſtáłá SkarŻyw 13, 291.

gorący w czym (22): OpecŻyw 2v; A gdy cżęſto do onego klaſztoru przychodził [...]/ vſłyſzy iſz w onym klaſztorze powiádáią o iednym bráćie/ ácż w zakonie młodym y w lećiech/ ále bárzo w ſłużbie Bożey gorącym SkarŻyw 15, 160, 202, 411, 595; Niechcę tu teraz inſzych zborow/ ludźi niektorych gorących w zápálcżywośći ich CzechEp 26; W ktorey [chwale bożej] pokázowáli ſię oni cżuynymi y gorącymi: záſtáwuiąc ſię potężnie o chwałę Bożą CzechEp 47; á iać wiecżne dźięki Oddam moy Pánie/ Boże wſzem władnący/ W łáſce gorący. GrabowSet M3, N3v; LatHar 453. Cf »gorący w miłości«, »gorący w modlitwie«, »gorący w nabożeństwie«, »gorący w wierze«.

W połączeniu szeregowym (4): Koleryk bywa [...] gorący/ prędki/ popędliwy/ nie vſkromióny Oczko 34.

W charakterystycznych połączeniach: gorąca(-y, -e) chciwość, chęć (4), chuć, chwalca, cnota, duch (4), katolik, kazanie (2), kaznodzieja, korona, ludzie (2), łaska (2), miłosierdzie, napominanie (upominanie) (3), ochota, pelnienie, pożądanie, pragnienie (4), przykład, rozmyślanie (2), sługa, służba (2), umysł (2), wojownik, wola (2), wołanie, wyznawacz, wzdychanie, zamiłowanie (2), żądza (5).

Wyrażenia: »gorąca(-e) miłość (a. miłowanie); gorący w miłości« [szyk 29 : 12] (38; 3): bo vpominek gorace miloſci ktorąs k nám grzeſſnym miál/ tymes vkázál OpecŻyw 23; duſſę vbogą w laſce bożé ozimnialą/ ku gorącé miloſci ij nábożeńſtwu zapálá OpecŻyw 160v, 9, [34], 160v, 165v [2 r.], 188v; PatKaz II 53, 53v [2 r.]; PatKaz III 137; WróbŻołt hh7v; RejAp 8, 43; GórnDworz Aa4; RejPos 351v [2 r.]; KuczbKat 280; wmiłośći bliżniego był gorący SkarŻyw 460, 30, 50, 114, 598; ReszHoz 124; WerKaz 304; GórnRozm Ev, L2v; Ogniu niezgáſzony/ miłośći gorąca/ Słodki Chryſte IEzu GrabowSet Q3v, F4v; LatHar 35, 234, 248, 637; WujNT 56; SkarKaz 120a, 457a; SkarKazSej 664b, 667b, 668a.

»gorący(-a) miłośnik (a. miłownik), miłośniczka« [szyk 4 : 2] (5 : 1): Ná oſtátek wſzechmogący/ miłośniku náſz gorący/ zbaw nas ode wſzego złego ArtKanc M17v; ktore przypiſano S. oney Swedfkiey Kśiężnie y wdowie [...] gorącey miłośnicżce męki Páńſkiey LatHar 287, 191, 213, 511; Iaćiem ieſt [...] wyćwiczony według prawdy zakonu oyczyftego gorącym będąc miłownikiem zakonu [aemulator legis] WujNT Act 22/3.

»gorąca modlitwa; w modlitwie gorący« [szyk 13 : 7] (17; 3): chodził do bóżnice trwaiątz tam dlugo na gorącé modlitwie OpecŻyw [34]v; PatKaz II 63v; RejPos 44v; RejZwierc 264v; SkarJedn 220, 234; Wmodlitwie iáko był gorący/ kxiąſzki iego modlitew piſanych pokázuią. SkarŻyw 332, 106, 211, 283, 373, 509, 589; LatHar [ + 10]v, 2, [540], 639; SkarKaz 121b, 609b; SkarKazSej 658b.

»gorące nabożeństwo; gorący w nabożeństwie« [szyk 11 : 2] (11; 2): OpecŻyw 2, 53v; To takie dziwne á gorące nabożeńſtwo/ ku tey ſtolicy Rzymſkiey tych ſześćiſet trzydzieśći oycow S. [...] náucżyło nas SkarJedn 148; iáko mowi Antoninus S. z piſmá świętego á zgorącego nabozeńſtwá ſerdecżnego/ wielkie ſkárby iáko dobry goſpodarz nowe y ſtáre zebránie máiąc/ wybierał. SkarŻyw 312; W nabożeńſtwie barzo gorący był SkarŻyw 201, 97, 356, 362; GrabowSet A2v; LatHar 34, 79, 247, 288.

»gorąca prośba« [szyk 2 : 2] (4): vſtawicżnie przez wſzytki dni ſwoie vpadáiąc ná koláná w ſercu ſwoim Krolewſkim prośbę gorącą cżynić rácż BibRadz *3; LatHar *3, 79, 325.

»gorące (było) serce« [w tym: gorącym sercern (8)] [szyk 13 : 3] (16): OpecŻyw 1v; To ieſt/ ijż nitz ijnſſégo iedno żywot Iezu Kryſta milégo w ewanielij popiſány we dnie ij w nocy/ ſercem gorącym ij nábożnym rozmyſlala OpecŻywPrzedm C3; BielKron 144v; GórnDworz Hh6; SkarŻyw 51, 56, 140, 142, [236] (8); Zali ſerce náſze nie było gorące w nas/ gdy mowił n drodze/ y wykłádał nam piſmá. MWilkHist K3; ReszList 181; LatHar 453; SkarKaz 209b.

»gorące słowo« [szyk 1 : 1] (2): w iednym zápłonieniu/ y nieiákiej boiáźni/ więcey znáć będzie miłośći/ niż w tyſiącu ſłow gorących GórnDworz Cc4; SkarŻyw 544.

»gorąca (s)łza« [szyk 5 : 4] (9): OpecŻyw 5v, 6, 103, 176v; LubPs aa2; Iuż ſię gorąca łzá z głowy zá łzą nie potocży. KlonŻal D4; GrochKal 15; GrabowSet C4v; KmitaSpit A3.

»wiara gorąca; w wierze gorący« [szyk 4 : 2] (3; 3): Lato) to ieſt ludzie gorące w wierze. WróbŻołt Z6; á zá gorącey wiáry pocżątki/ wzięłá doſkonáłey roboty zapłátę. SkarŻyw 196, 141, 179; LatHar 637; SkarKaz 552b.

Szeregi: »gorący i chciwy« (1): Przeto gdy kthora niewiaſta ma brodę albo wąſi [...]/ á ieſtliże taka ieſt młoda muſi też być barzo gorącza y chciwa na wiele rzecży GlabGad O5.

»gorący i nabożny« [szyk 2 : 1] (3): vmyſlila boga ſobie mietz za matkę ij ottza/ myſlątz gorącym ij nabożnym ſercem tzoby dźialatz miala/ iżby bogu wſſechmogącemu luba byla OpecŻyw 1v; OpecŻywPrzedm C3; LatHar 2.

»gorący i pilny« [szyk 2 : 1] (3): SkarŻyw 211, 595; chćiałem y w tey rzecży P. Bogu ſię iákożkolwiek przyſłużyć/ á pilnym y gorącym chwalcom iego trochę poſłużyć. LatHar 682.

»gorący i rychły« (1): Cżemu milá braciá ſpicie/a wſſakoſcie gorący ij wielmi rychly duch niedáwno mieli OpecŻyw 99v.

»gorący, (i) serdeczny« [szyk 2 : 2] (4): Raz ſię długo modlił v Piotra S. grobu/ wpośćie y w gorącym ſerdecżnym wołániu SkarŻyw 319, 50, 312; LatHar 190.

»uprzejmy i (a) gorący« (3): co obacżyſz być z więtſzym pomnożenim twey ku ſłużbie Bożey vprzeymey y gorącey chęći. LatHar 493, 288, 637.

»(ani, albo) (szczyro)zimny, (ani, a(l)bo) gorący« = (neque, nec) frigidus neque (aut, nec) calidus Vulg [szyk 6 : 3] (9): Znam ią ſpráwy twoie/ żeś áni źimny áni gorący: wolałbych ábyś był álbo źimny/ álbo gorący: ále iżeś letni/ áni źimny áni gorący/ pocżnę cie wymietowáć z vſth moich RejAp 41v, 43; WujNT Apoc 3/15 [2 r.], 16, s. 848 marg, Yyyyy3v.

»gorący a (i) żywy« (2): Tákie nam płyną poćiechy z wiáry w Páná Bogá/ gdy gorąca ieſt á żywa. SkarKaz 551a, 552b.

α. [W funkcji rzeczownika: niektorzy gorętſzy ták ią [„Dysputacyję” M. Śmigleckiego] przyięli/ iákoby z Miniſtrá kozła vczyniono. ŚmiglŁup A.]
a. W sferze przeżyć erotycznych: namiętny (4): á gdy do lath przydzie/ iż to wſzytko mimo ſię puśći/ á wſtępuiąc wyfzſzej/ zoſtáwi gorące żądze ſmyſłow zá ſobą/ iáko nainiſzſzy ſtopień v thego ſchodu/ kthorym doiść ieden może prawdziwey miłości. GórnDworz L13v.
Wyrażenia: »krew gorąca« (1): Skoczy nań/ á ściſka go obiemá rękomá [...]: Chceſz/ niechceſz/ przećięś ty móy/ á wſzytká ſie trzęſłá Krwią gorącą oblaná/ ták wſzytká obeſzłá. GosłCast 60.

»gorąca miłość« = zelotypia BartBydg (2): Zelotypia, invidia vel suspitio contra uxorem et econverso, vel mechia vel vehemens amor in uxorem, zbithna a gorącza myloscz BartBydg 176; FalZioł I 148c.

3. praw. Natychmiastowy, świeży (często odpowiedmk dzisiejszego „doraźny”) (21):
Zwrot: »gorącym śladem (po)bieżec« [szyk zmienny] (2): Item ktho pobyeſzy zaſlodzyeyem albo za roſboyczą szwoym slyadem naglem albo gorączem A snaydzye szwoy thowar Lyczem thedy thaky slodzyey ma bycz obyezon MetrKor 34/134, 40/812.
Zestawienia: »gorące (bywa) prawo« = iudicium arduum, caedes recens, res recens Cn [szyk 15 : 2] (17): GOrące Práwo ieſt/ [...] gdy iáko złoczyńcá ná iáſnym á świeżym złoczyńſtwie/ iáko mowią [...] będźie vłápiony GroicPorz m3v, m3v, m4 [3 r.], m4v [2 r.], nn3v [2 r.], nn4 [2 r.]; BielKron 418, 418v; GórnRozm E3v; Dawność nie ſzkodźi gorącému práwu SarnStat 496, 496 [2 r.].

»gorący uczynek« = flagrans crimen Cn (1): Vrząd zamkowy záwżdy będźie powinien bydź káżdému pogotowiu/ w gorącym y świéżym złym vczynku [in recenti crimine JanStat 433] SarnStat 533.

»gorący występek« (1): ſzkodliwa wſczęłá ſie byłá rózność okóło tey ſzláchty/ którzy ná gorącym wyſtępku [in recenti crimine JanStat 594] o gwałt w mieśćiéch y w miáſteczkách bywáli imáni SarnStat 503.

4. O barwach: intensywny, nasycony (1): Ardens purpura, Piękney á gorącey maśći Szárłat. Mącz 15b.

Synonimy: 1. ciepły, zapalony; a. ciepły, mocny, ogniowy, ostry; b. ognisty; 2. gorliwy, gwałtowny; 3. nagły.

Cf GORAJĄCY, GORĄCOZŁOTY, GORĄCOŻOŁTY, GOREJĄCY, GORZĄCY, JASNOGORĄCY, ZŁOTOGORĄCY, ŻOŁTOGORĄCY

MM