Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: GORLIWOŚĆ

Następne hasło: GORNI »

GORLIWY (13) ai

gorliwy (12), gorzliwy (1) BartBydg.

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	gorliwy	f	N	gorliwå, gorliw(a)	n	N
	G			G			G	gorliw(e)go
	D			D	gorliw(e)j		D
	I			I	gorliwą		I

pl
N	m pers	gorliwi
I	m	gorliw(e)mi

sg m N gorliwy (3). ◊ f N gorliwå (2), gorliw(a) (2). ◊ D gorliw(e)j (1). ◊ I gorliwą (2). n G gorliw(e)go (1). ◊ pl N m pers gorliwi (1). ◊ I m gorliw(e)mi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

Zagorzały, zapalony, zapamiętały, gorący (13)
- a. Żarliwy, zapalony, gorący (3)
- b. Zaciekły, zażarty, zajadły, gwałtowny (4)
- c. Zazdrosny, podejrzliwy, zawistny (6)

Zagorzały, zapalony, zapamiętały, gorący; vehemens BartBydg, Cn; aemulus Mącz; acer, aestuans, ardens, calidus, fervidus, fervens Cn (13):

a. Żarliwy, zapalony, gorący (3):

Wyrażenia: »miłość gorliwa« (1): Gdy ábo ſą obłudni: ábo bez vmieiętnośći miłośćią gorliwą przećiw bogu zięći bywáią CzechRozm 1v.

»gorliwy miłośnik« (2): Iáko Páweł ś. o żydźiech świádcży/ ktorzy będąc gorliwemi miłośniki zakonu: lecż nieumieiętnie poſtępuiąc/ [...] ſpráwiedliwośći Bożey poddáni nie byli. NiemObr 17, 20.

b. Zaciekły, zażarty, zajadły, gwałtowny (4):

Wyrażenie: »gorliwa zapalczywość« (2): Cżego doználi oni pierwſzy Chriſtyánie/ ták od żydow iáko y od pogánow/ ktorzy oboi gorliwą zápálcżywośćią o vſtáwy Oycowſkie zięći byli. NiemObr 11, 7.

Szeregi: »chciwy a gorliwy« (1): popędliwoſć iego chćiwá á gorliwą iáko Lwá HistAl A6v.

»gorliwy i krwawy« (1): łácno poznáć co zá duch/ co zá właſna ſpráwiedliwość do ták gorliwego y krwáwego przećiw nam inſtygowánia. CzechEp 95.

c. Zazdrosny, podejrzliwy, zawistny; zelotypus Mącz; zelosus Cn (6): Zelotes, Zawiſny/ zazdrośćiwy/ gorliwy yako y Czechowie mowią/ któri zwłaſzczá nie może ſámpierzá w miłośći cierpieć. Mącz 512c, 4b, 512d.

Wyrażenia: »gorliwa miłość« = zelotypia BartBydg, Mącz; invidia, suspicio BartBydg (2): Zelotypia, invidia vel suspitio [...] zbithna a gorącza myloscz, gorzlyva, nyeczirpliva BartBydg 176; Mącz 512d.

»miłośnik gorliwy« = zelotypus Mącz; zelotes Cn (1): Zelotypus idem. Albo który ſwey żenie dla wielkiey miłośći niewierzi/ zawiſny małżonek/ álbo miłoſnik gorliwy. Mącz 512d.

Synonimy: a. gorający, gorący; b. gwałtowny, porywczy; c. zawisny, zazdrościwy.

ZCh