[zaloguj się]
[pdf]

OGNISTY (316) ai

o jasne.

Fleksja
sg
mNognisty fNognistå nNognisté
Gognist(e)go Gognist(e)j Gognistégo
D Dognist(e)j Dognist(e)mu
Aognisty Aognistą Aognisté
Iognistym, ognist(e)m Iognistą Iognistym
Lognistym, ognist(e)m Lognistéj Lognistym
pl
N m pers ogniści
m an ogniści, ognist(e)
subst ognisté
G ognistych
D ognistym
A m an ognist(e)
subst ognisté
I m ognistémi, ognistymi
f ognist(e)mi, ognistymi
n ognistymi
L ognistych
V subst ognist(e)

sg m N ognisty (30). ◊ G ognist(e)go (9). ◊ A ognisty (18). ◊ I ognistym (8) LubPs, RejAp (2), BudBib, SkarŻyw, ArtKanc, LatHar, WysKaz, ognist(e)m (5) RejPs (3), BibRadz, Mącz. ◊ L ognistym (14), ognist(e)m (3) MurzHist, BudNT (2). ◊ f N ognistå (9). ◊ G ognist(e)j (6). ◊ D ognist(e)j (1). ◊ A ognistą (12). ◊ I ognistą (10) [w tym: -a (1)]. ◊ L ognistéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ n N ognisté (8); -é (1), -(e) (7). ◊ G ognistégo (22); -égo (1), -(e)go (21). ◊ D ognist(e)mu (1). ◊ A ognisté (18); -é (3), -(e) (15). ◊ I ognistym (4). ◊ L ognistym (5). ◊ pl N m pers ogniści (1). m an ogniści (cum sb: wężowie) (5), ognist(e) (cum sb: konie, smoki) (2). subst ognisté (34); -é (8), -e (1) KochPs, -(e) (25). ◊ G ognistych (15). ◊ D ognistym (1). ◊ A m an ognist(e) (6). subst ognisté (36); -é (5), -(e) (31). ◊ I m ognistémi (5), ognistymi (3); -émi BielKron (2), KochPs (2); -émi : -ymi SkarŻyw (1:3); ~ -émi (1), -emi (1) KochPs (1:1), -(e)mi (3). f ognist(e)mi (6) RejPs (2), HistAl, BielSpr (3), ognistymi (5) OpecŻyw (2), BielKron, StryjKron, NiemObr. n ognistymi (2). ◊ L ognistych (9). ◊ V subst ognist(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Przymiotnik od „ogień” (316):
1. Od znacz. podstawowego; igneus PolAnt, Mącz, Calep, Vulg, Cn; ignitus PolAnt, Calep, Cn; flammeus Mącz, Calep; ignescens Cn (241): ktory maſz przydz [...] w ſrogoſci ogniſtey [= w srogości ognia, tj. w ogniu] ſędzic wſſytki narody ſtworzenia ſwego. RejPs 76; Mącz 103b, 129c; Flammeus – Ogniſty, płomienyſty. Calep 422b, 501b [2 r.].

W tłumaczeniu etymologii wyrazu „serafin” (1): ktorych Seráfinow imie v Zydow ieſt iákobyś rzekł ogniſte BibRadz II 120c marg.

Wyrażenia: »gora ognista« = wulkan (1): Są theż bliſko niey [Etny] drugie gory mnieyſze (marg) Gory ogniſte. (–) co tákież gorzały BielKron 276v.

»słup ognisty« [w tym: w porównaniach (2)] = ogień w kształcie słupa; columna ignis Vulg [w tym: bibl. Ex 13/21–22 (4), Apoc 10/1 (2)] [szyk 6:2] (8): A Pán ſzedł przed nimi [...] wnocy w słupie ogniſtym: áby był wodzem ich ná drodze Leop Ex 13/21, Ex 13/22, Sap 18/3; á tęcżá byłá około głowy iego/ á twarz iego byłá iáko ſłońce/ á nogi iego iáko ſłupy ogniſte RejAp 83v, 85; Gdzie ſłyſząc o S. Bázylim wielkim názwánym: myſlił ſobie/ co by to był zá cżłowiek táki y vyrzy w widzeniu ſłup ogniſty od ziemie aſz do niebá á głoś [!] wołáiący: To ieſt Bázyli. SkarŻyw 118, 118; ArtKanc E9v.

bibl. [Num 21/6] »wąż, żmija ognista(-y)« = tchnący ogniem; serpens adurens PolAnt [szyk 10:5] (14:1): KrowObr 56v, 112v; Y ſpuśćił ná nie Pan Bog węże ogniſte/ od ktorych márli prętko ſkoro vkąśił ktory. BielKron 42, 42; RejAp 135; Thák iż ná Fáráoná przepuśćił żáby y ine dziwne rzecży/ á ná nie ogniſte węże y ine ſroſzſze plagi dopuſzcżáć racżył. RejPos 56, 89v, 150 [2 r.] 154; A przedſię nigdy á nigdy żadnemu przeſtępku nie odpuſzcżał złośćiwemu/ bo ie theż y ogniści wężowie kąſáli/ y zyemiá ſie z nimi západáłá RejZwierc 204, 33, 260v; BudBib Deut 8/15; WerKaz 296.

a. Będący ogniem (33): Leop Sap 11/19; Miáſto dżdżá z niebá pádał grad kámięniſty/ A z grádem nieſłychány wicher ogniſty. KochPs 159.
Wyrażenia: bibl. [Act 2/3] »ogniste języki« [szyk 5:5] (10): Bo duch ſwięty pádl na wſſytki/ w oſobie albo podobieńſtwie ięzykow ogniſtych. OpecŻyw 175v; TarDuch C8v; WróbŻołt I7v; Nie dármoć ſye Duch święty nád Apoſtołmi z niebá roźlany w ogniſtych ięzykách vkazał OrzRozm Q3; OrzQuin G; RejPos 140v, 150v; SkarŻyw 363; WujNT 399 marg, 471.

»płomień ognisty« [w tym: w porównaniu (6)] = flamma ignis Vulg, PolAnt (17): Dniá ſſoſtégo plomienijé ogniſté powſtaną od ſlońtza záchodu OpecŻyw 193; WróbŻołt 28/7; Leop Ex 3/2, Ps 28/7; Equuleus, Miedziány álbo żelázny kóń/ ná który złoczińce wſádzáyą á płomieniem ogniſtém vmarzáyą. Mącz 107b; Dáley powiáda Ian ſwięty/ iż ocży v niego widział iáko płomienie ogniſte. RejAp [14], 28v, 29 [2 r.], Ff2v; vkazał ſię mu w puſtyni gory Synaie ánioł páńſki w płomieniu ogniſtem wgłogu. BudNT Act 7/30, 2.Thess 1/8, Apoc 1/14; LatHar 347; WujNT 2.Thess 1/8, Aaaaaa3; KlonWor 31.

»pożar ognisty« (1): á ty wzruſſywſſy náwálnoſć gnieẃu ſwego/ ſnádnie ie zborzyc możeż nie ynáczey iáko gęſtę chroſty álbo wyſokie gory pożárem ogniſtem popalić. RejPs 124v.

Szereg: »ognisty i siarczany« (1): BibRadz Ez 38/22 cf W przen.
W przen (2):
Wyrażenie: »ognisty deszcz, grad« = ogień spadający z nieba jako kara boża [szyk 1:1] (1:1): A ſpuſć ná nie miły pánie grady ogniſte/ álbo ie wtrąć wprzepáſći głębokie RejPs 208; ogniſty y ſárcżány deżdż [ignem et sulphur] wypuſzcżę nań BibRadz Ez 38/22. [Cf też h. »wągl ognisty« BudBib Ps 17/12[13].]
Przen (1):
Wyrażenie: »płomień ognisty« = piekło (1): Iáko zgrzebi zwinione ták ieſt zgromádzenie grzeſſących: á koniec ich ieſth płomień ogniſty [flamma ignis]. Leop Eccli 21/10.
b. Zrobiony z ognia (o zjawiskach świata nadprzyrodzonego); czasem może: ‘rozżarzony, płonący’ (37): Tamo leniwi ogniſtymi oſtny będą bodzienij OpecŻyw 191v, 191v; Máieſtat twoy przenikął przez cztery brany ogniſte BibRadz 4.Esdr 3/19, Dan 7/10; kſiążę ich [potępionych w dniu końca świata] będzye chciáło vciec/ ále gi vłápią á zwiążą ogniſtemi łańcuchy BielKron 136, [842]v; Rzeka też ogniſta płynęła á wychodzilá od oblicża iego. BudBib Dan 7/10, HistHel D3v; widział S. Theodorus przez ſen/ iſz był gdzieś ná wyſokim domie/ á ogniſte nań ſtrzáły lećiáły SkarŻyw 187; Choć [Phoebus] miał ogniſté czoło/ tym ſye [Climene] nie hydźiłá. PudłFr 75; ZawJeft 15; Calep [502]a; ZbylPrzyg A3.
Wyrażenia: bibl. [Gen 3/24 i Hebr 4/12] »miecz ognisty« [w tym: w porównaniach (3)] [szyk 6:3] (9): LubPs E3 marg; BielKron 2; Izali nie ſą znácżne ſłowá moie? izali nie ſą iáko miecż ogniſty á iáko młot ktory tłucże opoki. RejPos 189v, 64; KuczbKat 375; Y zámknął Ray/ á ſtráżą Anielſką y miecżmi ogniſtymi wrotá iego oſadził. SkarŻyw 262; ReszList 151; WysKaz 33, 34.

bibl. [Ier 23/29 i Hebr 4/12] »młot ognisty« [w porównaniu] (2): RejPos A5; ktore [dekrety Pańskie]/ iáko o nich piſmo ſwięte powiáda/ iż iáko młot ogniſty przerażáią opoki RejZwierc 184.

bibl. [4.Reg 2/11 i 6/17] »woz ognisty« [szyk 6:3] (9): A gdy ſie modlił Helizeuſz/ vyrzał chłopiec pełnę gorę wozow ogniſtych/ to ieſt Anyołow/ y miał ſerce dobre. BielKron [852]v, [842]v, 467; RejPos 135v; RejZwierc 125; Woz ogniſty y konye/ ogniſte sſtąpiły/ Ktore támże nátychmiaſt/ obu rozdzieliły HistHel D3v; CzechRozm 108, 147v; KołakSzczęśl C3.

Przen (4): Ia lepak będę mu/ mowi Iehowá/ murem ogniſtym [murus ignis] w około/ y sławą będę wpośrzodku iego. BudBib Zach 2/5.
Wyrażenia: bibl. [Hebr 4/12] »miecz ognisty« (1): Słowo Boże miecż ogniſty RejPos 64 marg.

bibl. [Ier 23/29] »młot ognisty« (2): Gdiż ſłowá iego Duch ſwięty zwáć racży młotem ogniſtym tłukącym á przerażáiącym opoki/ to ieſt kámienne á zátwárdziáłe ſercá ludzkie RejAp [14]v, 24.

c. Pełen ognia (33):
Wyrażenia: »piec, komin ognisty« [w tym: bibl. Dan 3/21 i n. (9); w porównaniach (2)] [szyk 10:2] (11:1): MurzHist M2v; iż gdy on Anyoł przepáśći ná ſwiáth ſie poiáwił/ iż go ogárnął dym fáłſzow á wymyſłow iego iáko s piecá ogniſtego RejAp 94v, 77v; Oni też trzey brácia w Bábilonie/ ktorzy byli wrzuceni do kominá ogniſtego/ tákież mowili RejPos 46, 26v, 267 [2 r.J, 331v; BiałKat 78v; Iáko w ogniſtym piecu płómienié pałáią/ Ták óni w twoim gniewie nieznosnym zgoráią. KochPs 29; iákoſz y zbáwił [...] trzech młodzieńcow Sidrachá/ Miſacha y Abdenago z piecá ogniſtego StryjKron 125; LatHar 585.

»piekło ogniste« = gehenna ignis Vulg [szyk 3:1] (4): Dobrzeć téſz tobie iednookięm wniśc do kroleſtwa Bożego/ niſz dwie oczy maiąc/ być wrzuconem wogień piekielny (marg) wpiekło ognia abo ogniſté (–) MurzNT Mar 9/46; Loſius y inſziy niktorzy bluźnią: iż ſię PAN Chryſtus nie tylko bał ogniſtego piekłá/ ále iż też ſkoſztował mąk wiecżnego potępienia ReszPrz 82; WujNT Matth 18/9, Mar 9/47[46].

W przen (17):
Wyrażenia: bibl. [Apoc 19/20 i 20/14] »jezioro ogniste« = piekło; stagnum ignis Vulg [szyk 11:1] (12): Zywi wrzuceni ſą ći dwá do ieziorá ogniſthego/ pałáiącego ſiárką. RejAp 162v; A potym piekło y ſmierć byli wrzuceni do ieziorá ogniſtego. RejAp 171v, 8v, 164, 171v, 173v, 180, 180v; WujNT 882 marg, Apoc 20/14 [2 r.], 21 arg.

»piec ognisty« = piekło; caminus ignis PolAnt, Vulg (5): Y wrzucą ie w piec ogniſty/ thám będźie płácz y zgrzytánie ząb. BibRadz Matth 13/50, Matth 13/42; bo prętko do piecá ognistego záchwyćiwſzy wrzuci [tj. rzuci klątwę, a więc skaże na potępienie]. CzechEp 412; WujNT Matth 13/42, 50.

d. Koloru ognia (o odcieniach czerwieni) [w tym: bibl. Apoc 9/17 (5)] (11): BibRadz Apoc 9/17; á ćić tho máią páncerze ogniſte iácinktowe á ſiárcżáne RejAp 82v; WujNT Apoc 9/17.
Wyrażenia: »farba ognista« (2): Y widziałem konie w widzeniu ſwoim/ á ći co ſiedzieli ná nich/ mieli páncerze fárby ogniſtey/ iácinktowey/ y ſiárcżáney. RejAp 81, 100.

»ognista zorza (a. ogniste zorze)« (2): Nie ták roſkoſzné krople ſą perłowé Niebieſkiéy roſſy/ któré Hermonowé Paſtwiſká zdobią/ kiedy wſtáie z morzá Ogniſta zorzá. KochPs 196; KochFr 125; Temu [Bogu] ſie niebo kłánia/ y ogniſté zorze KochFrag 41.

Przen (1): O práwieć żołty á chytry á ogniſthy záwżdy ſie nam okazuie być ten nieſláchetny ſmok á ten ſprzećiwnik náſz RejAp 100.
α. Rudy (2): Ták Iſzkáryotowá ogniſta vrodá/ Iák zorzá niezágáſła świećiłá ſię brodá. KlonWor 28, **2.
e. Spowodowany bolesnym działaniem ognia (2):
Wyrażenia: »męka ognista« = piekło (1): Lepieyći iednookie wnidź do żywothá/ á nizli dwie ocży máiąc być wrzuconym ná mękę ogniſtą [in gehennam ignis]. BibRadz Matth 18/9.

»(s)palenie ogniste« = oparzenie (2): Też woda w ktoreyby była vwarzona ſzawina z blaywaſzem/ ſinoſci z ciała ſpądza/ y ſthrupy goij ktore s palenia ogniſtogo [!] bywaią. FalZioł I 130b; Też [dragant] z białkiem iaiecżnym roſpuſzcżony/ naprzeciw ſpaleniu ogniſthemu maſz lekarzſthwo dobre mieſtcze ſpalone cżęſto macżać. FalZioł III 26c.

f. W kształcie płomieni (1): Tákich mędrcy rownáią [...] Y Tyſiphonie przykrey/ gdy ſwoy łep rozwinie. Ná ktorym zá ſłonecżne má ſobie promienie/ One ogniſte węże KołakSzczęśl C2v.
g. Płonący; flammeus HistAl (13): Wołom kłádał ogniſte wiązáni ná rogi/ Ktore puſzcżał przed woyſkiem/ w nocy cżyniąc trwogi RejZwierz 39v.
Wyrażenia: bibl. [Ex 3/2] »kierz ognisty« (2): GroicPorz h3; Tenże też tho ieſt kierz on ogniſty Moiżeſzow GórnDworz Mm5v.

»lampa ognista« (1): A z ſtolice wychodźiły łyſkáwice/ y głoſy/ y gromy: á śiedm lamp goráiących (marg) ogniſtych. G. (–) przed ſtolicą WujNT Apoc 4/5.

»pochodnia ognista« [w tym: w porównaniach (3)] = facula flammea HistAl; lampas ignis Vulg [szyk 6:3] (9): BierEz S2v; RejPs 113v; iáko Gránat wſzytki pochodnie ogniſthe ſwą iáſnoſcią przewyſzſza HistAl G3v, D3, F3, [I3]v; Leop Gen 15/17; dáli im pochodnie ogniſte w ręku nieść przed woyſkiem. BielSpr 44v, 38v.

h. Rozpalony, rozżarzony (23): ogniſte kámienie wmiáſto dzdzu będzie miotał ná nie/ ktore zwielkim ſtráchem ſtáną ym zá częſć pomſty złoſći ich ná ſwiećie. RejPs 16v; BielKron 180v; włożże ie [bryłki cegły] w ogień/ iż ſye iáko wągl roſpalą/ włóż ié thák ogniſté w oliwę SienLek 161.
Wyrażenie: »wągl (a. węgle), rzeżawie, żar ognisty(-e)« = carbo ignis, pruna (ignis) Vulg, PolAnt [szyk 14:4] (16:1:1): FalZioł III 29a, IV 49d; Poruſſy grom á da wniem głos ſwoy vſlyſſeć roſypie grad zwęglem ogniſtem zmieſſawſſy ná poły. RejPs 24, 116v; LubPs E; Dla błyſkánia przed oblicżnośćią iego obłoki przeminęły/ grad/ y węgle ogniſte. Leop Ps 17/13, Ps 17/14, Prov 6/28; BibRadz Ps 17/13, 14, Ez 10/2; BielKron 131v; Mącz 23d; Weźmi żywice/ włos człowieczych/ koźiego rogu/ á to ná węglu ogniſtym położ SienLek 116v; Od bláſku przytomnośći iego obloki [!] iego przeſzły/ grad y żary ogniſte. BudBib Ps 17/12[13]; nápełni garśći twoie rzeżáwia ogniſtego BudBib Ez 10/2, 4.Esdr 16/54; LatHar 247.
Przen (2):
Wyrażenie: »węgle, rzeżawie ogniste« = carbo ignis PolAnt, Vulg (1:1): Bo to cżyniący/ rzeżáwie ogniſte zbierzeſz ná głowę iego. BudNT Rom 12/20; WujNT Rom 12/20.
i. O pociskach zapalających (36):
Wyrażenia: »kula ognista« [szyk 11:8] (19): Ornetę obegnał y ſtrzelał do miáſtá ogniſtymi kulámi BielKron 418; BielSat M4v [2 r.], N2 [2 r.], N3v; Ogniem też poſpolićie miaſt y zamkow dobywáią/ puśćiwſzy kilko ſet kul ogniſtych z Możdżerzow/ álbo ſzypow BielSpr 62v, 64v, 67, 73, 73v [4 r.]; BielSjem 35 [2 r.], 38 [2 r.], 40.

»smok ognisty« (2): Cżynią też Puſzkarze Smoki ogniſte tákowymże prochem przypráwionym BielSpr 74, 74 marg.

»strzała ognista« [w tym: w porównaniu (1)] [szyk 2:1] (3): á ſlowá ich nieynáczey zátaczáią iáko ſtrzały ogniſte á nie niedbáią ácz niewinnego ſtrzelaią RejPs 92v; wnet potym náſzy ſtrzáłámi ogniſtymi ſtrzeláiąc Miáſto zápalili StryjKron 647, 411.

»szyp ognisty« [szyk 4:2] (6): BielSat N2v; [Starzy walecznicy] Miewáli teć Kuſze wielkie y máłe/ wielkie zwáli Scorpiones, s ktorych ſtrzeláli ogniſtemi ſzypy ná zápálenie BielSpr 61v, 64v, 67, 73v [2 r.].

Przen (7):
Wyrażenia: »ognista kula« (2): bowiem zátrząſnął pan/ tą ſtolicą iego [papiestwem]/ y iuż ogniſte ony kule/ ktoremi pierwey strzelał/ ná Xiążętá/ Krole y Ceſárze/ pogáſły. NiemObr 65, 24.

»strzała ognista« = telum igneum Vulg (4): Miecż ten ći żaden inſſy nie ieſt/ iedno to piſſmo ſwięte á ſlowo Boże: Tárcż ná ktorąbyſmy wſzyſtki ſtrzały cżártowſkie ogniſte bráli Leop A3v; RejAp 92v; CzechRozm 240v; WujNT Eph 6/16.

a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1):
Wyrażenie: »ognista strzała« (1): Bowiem Krolewſkie obie miłoſnice [tj. królowe w szachach] Ogniſte miecąc ná przemiány ſtrzały/ W zupełnych zbroiach przećiw ſobie ſtały. KochSz B4.
j. Spalony, ofiarowany przez spalenie; incensus PolAnt (18):
Wyrażenie: »całopalenie ogniste« = holocaustum PolAnt (4): y ſpali iy ofiárownik ná ołtarzu/ ná drwiech ktore ná ogniu/ cáłopaleniem ogniſtym ná wonność słodkośći Iehowie. BudBib Lev 1/17, Lev 1/9, 13, Num 29/36.
Zestawienie: »ognista ofiara« = oblatio ignita a. incensa PolAnt [szyk 13:1] (14): Oddaſz też ku zákrapiániu połowicę Hinu winá zá ogniſtą ofiárę/ dla wdźięczney wonnośći Pánu. BibRadz Num 15/10, Num 15/14, 18/17; BudBib Lev 2/2, 9, 10, 11, 6/17 (10); Stąd y w zakonie ſtárym/ Aaronowi/ y ſynom iego śmierćią zágrożono/ ieſliby kiedy śmiał do ołtarzá/ ná oddánie ogniſtey ofiáry przyſtąpić LatHar 245.
k. W ogniu oczyszczony; przen (2):
Wyrażenie: »złoto ogniste« (2): Iużeś ſłyſzał co ieſt złoto ogniſte/ tho ieſt ſzcżyra á wierna radá ſłow Páńſkich RejAp 44v, 45.
2. Od znacz. ‘sfera ognia w ówczesnej kosmologii’ (6): ták też obłoki wodne iáko y ogniſte wyſláwiayćie dziwne nád ſobą ſpráwy iego. RejPs 217v.
Wyrażenia: »ogniste niebo« = najwyższa ze sfer niebieskich, tzw. niebo empirejskie, gdzie według pojęć religii judejskiej i chrześcijańskiej mieszka Bóg [szyk 2:2] (4): GDy dziewitza Maria od ſwégo milégo ſyna ij od aniolow z wielkim weſelim przez niebo krzyſſtalowé/ gwiázdecżné/ ij ogniſté/ byla prowadzona OpecŻyw 182; WróbŻołt X3; Co ſie to nam wykłáda/ iż niebo ogniſte/ A záwżdy w ſwey iáſnośći dziwnie przezrocżyſte. RejWiz 154; KochPs 154.

»spera ognista« (1): Gdy ie záſię do ſpery ogniſtey wynioſą/ Wnet ono prętko wyſchnie/ co zmoknęło roſą. RejWiz 151.

3. Od znacz. ‘jeden z elementów, z których według ówczesnych pojęć zbudowana jest materia i żywe organizmy’ (13): Iabłka [...] ſwoią wonią ſercze y duchy ogniſte poſilaią FalZioł III 23c, I 118a.
a. Mający jakiś pośredni związek z tym ogniem, może: mający wpływ na ten element (11): Planeta [Mars] ieſt [...] Przyrodzenia męzkiego/ gorący/ ſuchy, ogniſty FalZioł V 51.
Wyrażenia: »ogniste przyrodzenie« [szyk 2:2] (4): Lew. Ieſt ogniſtego przyrodzenia y ciepłego y ſuchego FalZioł V 49v, [*8]v, V 49v, 50.

»znamię ogniste« [szyk 4:2] (6): ku ktoremu będźie też przyłączon Sáturnus/ ná then czás w ogniſtym známieniu niebieſkim będący. LeovPrzep C4, C3, D4, E3v, E4, F2v.

4. Od znacz. ‘upał’ (2):

W połączeniu szeregowym (1): Druga [część roku] ieſt lato/ gorącze/ ſuche y ogniſte FalZioł [*8]v.

Wyrażenie:»ogniste koła« = prawdopodobnie: zwrotniki wyznaczające strefę gorącą (1): Y ztámtąd/ zkąd czarna noc z gwiazdámi náſtáie [tj. z zachodu]/ Y gdźie bliſko ogniſtych kół ludźie vśiedli [tj. z południa]/ Zeby z wſzytkiégo świátá moc ná Troią zwiedli. GórnTroas 8.
5. Od znacz. ‘stan zapalny w organizmie’ (7):
Wyrażenia: »bolączka, sadzel, wrzód ognisty(-a)« (2:1:1): Theż gdy ſtłuczeſz korzeń pokrzykowy z oczthem/ á przyłożyſz tego na wrzod ogniſty ktori zową Eriſipila, tłumi gi y vlecża barzo dobrze. FalZioł I 87b, I 20a, 90a, 123b.

»zapalenie ogniste« [szyk 2:1] (3): Theż naſienie noſtrzegowe w wodzie vwarzone á pothym ſoku roiownikowego przymieſzay/ tego na zapalenie ogniſte ciała j na bolącżki bolącze przykładay FalZioł I 99c, I 72b, 130c.

Szeregi: »palący a ognisty« (1): tenże ſok ieſt dobry [...] naprzeciwko bolącżkam palącem á ogniſtim FalZioł I 20a.

»zapałony a ognisty« (2): Też na gorącze ſzadzele Pſinki ſtłucżone z ocztem/ przyłoż na ſadzel zapalony á ogniſty FalZioł I 123b, I 90a.

6. Od znacz. ‘gorączka’; połączony z długotrwałą gorączką (1):
Wyrażenie: »ognista trzeciana« (1): Mocz czyrwony/ iáko roża/ Ograżkę známionuie/ Ogniſtą Trzećiánę/ álbo powſzednią. SienLek 26.
7. Błyszczący, świecący; fervens, igneus HistAl (35): Tu w ſczérym diámenćie Mars ogromny ſtoi z mieczem ná obie ręce: tu w ogniſtéy zbroi Wulkanus KochMuza 26; KochPhaen 23; Kto ſię/ gdy niebá chmurá niezákrywa Pátrząc ná iáſnych gwiazd błáſk [!] niezdumiwa? Abo gdy świátłem vderzy go w oczy Słońce/ ogniſtym gdy ſie kołem toczy? SzarzRyt A3.
Wyrażenia: »ogniste(-a) (b)łyskanie (a. łyskawica)« [szyk 2:1] (3): LubPs G4v; Ten [Pan] [...] Z déſzczem ogniſté miéſza łyſkáwice KochPs 197; CzechEp 162.

»firmament, sklep ognisty« (1:1): Poznaſz że mądrym/ że ieſt wiekuiſtym/ Pan/ co ma páłac ná ſklepie ogniſtym SzarzRyt A3, B2v.

»ogniste gwiazdy« (1): noc w myślách teſkliwa/ Y té ogniſté gwiazdy rozśiané po niebie Swiádkiem/ że nic milſzégo niémam okrom ćiebie. KochFr 98.

»ogniste iskry« [w tym: w porównaniu (1)] = scintillae igneae a. ignis HistAl, PolAnt; flammae ferventissimae HistAl [szyk 2:2] (4): Potym latháły ogniſte iskry/ od kthorych wſzytek záſtęp wielkim vćiſnienim był ogárnion. HistAl [I3], H6; BibRadz Iob 41/10; Iż ſie będą ſwiećić miedzy niewierniki iáko iſkry ogniſte miedzy trzćinámi. RejAp 89.

»koło ogniste« = aureola (1): Dniá iednego w Adwent/ będąc ná modlitwie/ w záchwyceniu byłá: á koło ogniſte nád iey głową ſię vkazáło. SkarŻyw 161.

»oczy ogniste« [w tym: w porównaniu (1)] [szyk 2:1] (3): Są drugie ryby z wielkimi zębámi/ drugie z okrutnemi rogámi/ ocży ogniſte thák wielkie że mieyſce oká ieſth ná dłuż ſzeſnaśćie álbo dwádzieśćiá ſthop męſzcżyzny. BielKron 295; RejAp [14] marg; Gwiazdy nie ſą ták cudné/ co więc świécą w nocy/ Iáko iéy té ogniſté y przyiemné ocy. PudłFr 70.

»ognisty piorun, grom« [szyk 2:1] (2:1): Iáſne niebieſkié domy Roświéćiły ſye gromy Ogniſtémi KochPs 146, ZawJeft 10, 28.

»ogniste słońce« (1): Ale ty nie czekáiąc ogniſtégo ſłońcá/ Wſtań/ á poſłuchay nas/ coć powiémy/ do końcá. PudłFr 68.

»ognista szabla« (4): Ty wſſitky ziemy ſą wziaty. mocza. głodem. y ognyſta ſſabla. MetrKor 46/117v, 46/46v, 175; thy wſziſthky zyemye naſſzy przothkowye bozą pomocza y my theſz pothym szamy naſſą ognysthą schabla y głodem pobrały LibLeg 7/40v.

Szeregi: »pałający, ognisty« (1): [smoków] tchnienie było ſmrodliwe á ſmiertelne/ á z ocżu ich iskry pałáiące ogniſte [scintillabant] pochodziły. HistAl H6.

»ognisty i świetny« (1): Iuſz moy oblubieniec włożył drogą tkánicę ná ſzyię moię: y ná pierśi moię noſzenie/ z ogniſtych y świetnych kámieni drogich záwieśił SkarŻyw 68.

W przen (7): Który piękné niebo ſpráwił/ Y źiemię z morzem poſtáwił: Y cokolwiek ogniſtemi Swiát obłápił mury twemi [prawdopodobnie: firmamentem]. KochPs 212; Tu letnié Słóńce ſwóy wóz ogniſty hámuie KochPhaen 18.
Wyrażenia: »ognista broda« = ogon komety (1): Sindmégo [!] dnia gwiázdy wſſytki tak ty tzo blędny biég maią/ tak ty tzo iednako ſie obratzaią/ ogniſté brody z ſiebie wypuſſcżą OpecŻyw 193v.

»ogniste strzały« = pioruny, błyskawice [szyk 3:1] (4): RejPs 24; BielKron 274; Twoie ogniſte ſtrzały/ twé ſtráſzné gromy Latáły KochPs 114, 24.

Przen (2): widzicie iáko tá perłá zgnoiu wzięta [tj. św. Romula] [...] iuſz miedzy onemi ogniſtemi kámieńmi wiecżney korony/ świeći. SkarŻyw 589.
Wyrażenie: »ognisty grom« (1): nie bárzo ſię mándatow y buł y ogniſtych gromow lękáią. NiemObr 161.
8. Palący (o smaku) (1): Czebula myſza iże od niey myſzy zdychaią/ abowiem ma w ſobie nieiaką oſtroſć ogniſtą FalZioł I 133a.
9. Prawdopodobnie o broni palnej (1):
Wyrażenia: »ognista kulka« (1): Miechouius piſze/ iż go ignea ſagitta per dorſum transfixit, ogniſtą ſtrzáłą/ ále podobno rychley ogniſtą kulką z Ruſnice/ bo tego czáſſu ruſnice Niemcy wymyſláć poczęli StryjKron 411.

[»lud ognisty« = prawdopodobnie: wojsko uzbrojone w broń palną: będźiećie W. M. mieli do obrony ſwey pogotowiu ludu ogniſtego ná gránicách WerPobudka 39; WerSposób 19, 25.]

10. W znaczeniach przenośnych (9):
a) Żarliwy (5): Iużeś ſłyſzał co ieſt złoto ogniſte/ tho ieſt ſzcżyra á wierna radá ſłow Páńſkich/ s kthorych pochodzi wiárá práwie ogniſtá á ogniem wypolerowána. RejAp 44v.
Wyrażenie: »ogniste słowa« (3): OpecŻyw 168v; Tám go ogniſtymi onemi ſłowy vpomináiąc á do pokuty przywodząc rozpalał SkarŻyw 164, 165.
α) Skłaniający do żarliwości (1): ángieli iego/ iáko ogniſći poſlowie rozlatáią ſie roſpaláiąc ludzkie ſercá ku m[i]łoſći iego. RejPs 152.
b) Namiętny, skłonny do uciech cielesnych (2): Nie piſzę tu Iowiſzá iák ſie sſtał Lábęciem/ Ni Wenery ogniſtey/ sſwym ſlepym dziecięciem. StryjWjaz A3.
W przen (1):
Wyrażenie: »serce ogniste« (1): W których [w młodzi] ſercá ogniſté/ myśli zápaloné/ Vnoſzą drogomylną ſzćiéżką látá płoné? GosłCast 31.
c) Szkodliwy (1): Oto wnet powſtał on ſrogi Máhomet z ogniſtą á práwie dymem á ſiarką záráżoną náuką ſwoią. RejAp 81v.
d) W zestawieniu: »czart ognisty« (1): Bo ieſt iedná rotá niektorych Cżártow/ ktore ogniſtymi zowią/ z ktorey to ten był [który powodował w człowieku niepohamowane obżarstwo]. SkarŻyw 35.

Synonimy: 1.g. gorający; 7. błyszczący, błyszczący się, jasnący, łsnący, łsnący się, pałający, świecący, świecący się, świetny; 8. palący; 10.a) gorliwy.

Cf OGIENNY, [OGNIOWISTY], OGNIOWY, OGNIWY

JZ