[zaloguj się]
[pdf]

OGNIOWY (52) ai

ogniowy (52), [ogniewy].

Oba o jasne.

Fleksja
sg
mNogniowy fNogniowå, ogniow(a) nNogniowé
Gogniow(e)go Gogniow(e)j Gogniow(e)go
Aogniowy Aogniową, ogniowę Aogniow(e)
I Iogniową I
Logniowym, ogniow(e)m Logniow(e)j L
pl
N subst ogniowé
A subst ogniow(e)
I f ogniowymi, ogniow(e)mi
L ogniowych

sg m N ogniowy (9). ◊ G ogniow(e)go (2). ◊ A ogniowy (5). ◊ L ogniowym (1) GlabGad, ogniow(e)m (1) BibRadz. ◊ f N ogniowå (6), ogniow(a) (1). ◊ G ogniow(e)j (1). ◊ A ogniową (7), ogniowę (1) ModrzBaz. ◊ I ogniową (3). ◊ L ogniow(e)j (1). ◊ n N ogniowé (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G ogniow(e)go (1). ◊ A ogniow(e) (2). ◊ pl N subst ogniowé (3); -é (1), -(e) (2). ◊ A subst ogniow(e) (2). ◊ I f ogniowymi (1) FalZioł, [ogniow(e)mi]. ◊ L ogniowych (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Przymiotnik od „ogień”:
1. Od znacz, podstawowego; igneus Mącz; igniarius Cn (34): Mącz 164d; Więc do ſtráchu onego/ był śilen y bronią: Ieſli kogo nie zwalcżył ogniową pogonią/ Zwalcżył ręką KlonWor 22.
Wyrażenia: »gora ogniowa« = wulkan (1): Gorá ogniowa. BielKron Kkkk4.

»słup ogniowy« = ogień w kształcie słupa; columna ignis PolAnt, Vulg (3): A ſtáło ſie o ránem wſtániu/ iż Pan w ſłupie ogniowem y obłokowem/ weyrzał ná woyſko Egiptcyánow/ á zátrwożył nim. BibRadz Ex 14/24; WujNT Apoc 10/1, s. 861 marg.

Zestawienie: »bog ogniowy« = Wulkan (1): Mulciber dictus est Vulcanus. Bóg ogniowy Mącz 235c.
W przen (2): Leop Is 9/5; Abowiem káżde gwałthowne złupyenie z nawáłnoſćią/ y káżde odzyenie zmieſzáne ze krwią ma być ná ſpalenie á ná pokarm ogniowy. RejPos 15 [przekład tego samego tekstu Leop].
a. Będący ogniem (11):
Wyrażenia: »język ogniowy« (1): ſpadł ná nie Duch s. iáko grom/ y okazał ſie nád káżdym ná kſtałt ięzyká ogniowego. RejPos 142.

»płomień ogniowy« [w tym: w porównaniach (7)] = flamma ignis PolAnt, Vulg [szyk 8:1] (9): Iakoż tego ieſt znak w płomieniu ogniowym ktory zawſze klinem ku gorze ciągnie, acżkolwiek v dołu bywa ſzyroki. GlabGad H7; A przetoż iáko płomień ogniowy trawi śćierń/ á płomień zżyra mierzwę/ ták korzeń ich ſtánie ſię iáko prochno/ á látorośl ich zniſzczeie iáko proch BibRadz Is 5/24; Widźiałem też á ono ſtolice poſtáwione ſą/ á Stárodawny ſiadł ná nich/ odźienie iego było iáko śnieg białe/ á włoſy na głowie iego iáko ſubtelna wełná/ ſtolicá iego iako płomień ogniowy BibRadz Dan 7/9, Apoc 2/18; Pyramis, Kámienny czworogránny słup álbo ynſze budowánie czworogránne co daley ná wyſzſzą to ſpiczáſtſze ná xtałt ogniowego płomienia. Mącz 334a; RejAp 12, 160; Toć mowi Syn Boży/ ktory ma oczy iáko płomień ogniowy WujNT Apoc 2/18, Apoc 19/12.

W przen (1):
Wyrażenie: »deszcz ogniowy« = ogień spadający z nieba jako kara boża (1): Pan od Páná ſpuśćił deżdż śiárkowy y ogniowy. GrzegRóżn C3v.
Szereg: »siarkowy i ogniowy« (1): GrzegRóżn C3v cf Wyrażenie.
b. Będący cechą ognia (6): Gdi ziemia (ſprawą natury) bywa opłokana wilgotą wody, [...] thedy przychodząc gorączoſć y ſuchoſć ogniowa cżyni ią z ſiadłą y ſuchą GlabGad I7.
Wyrażenia: »ciepło ogniowe« (2): Iakoż ſie tego podoba vkazuie w żołędziu włożonym w ogien, gdzież ciepło ogniowe wilgoſć żołędzia zagrzewaiąc rozpuſzcża ią GlabGad E3, B8.

»moc ogniowa« = vis ignis Modrz [szyk zmienny] (3): KrowObr 68v; Nád to śnieg y lod ták moc ogniową zádźierżywáły [sustinebant ignem]/ że ſię nie rozthapiały BibRadz Sap 16/22; ModrzBaz 109; [UrzędowHerb 396 (Linde)].

c. Koloru ognia (o odcieniu czerwieni) (1):
Wyrażenie: »ogniowa maść, [barwa]« (1): Ignescens color, Ogniowa czerwona máść. Mącz 165a; [ták iż złoto naczyſtſzé ieſt/ któré ogniową mocą/ w ogniową bárwę bywa obrácáné UrzędowHerb 396 (Linde)].
d. Służący, przeznaczony do ognia (1):
Wyrażenia: »łopata ogniowa« (1): Batillus, vel Batillum, Lopátá ogniowa ktorą w[ę]gle ogniſte wybierayą. Mącz 23d.

[»prawda ogniewa« = misa z żarzącym się ogniem, stawiana na stole w celu podgrzewania potraw: 3 prawdy ogniewe za złoty InwMieszcz 1571 nr 166.]

e. Spowodowany bolesnym działaniem ognia (6): A ieſli ſię będźie przał; znowu do ćiemnice: Tám iuż muśi powiedzieć wſzytkie táiemnice/ Kiedy mu záſtrupione vrázy odnowią: Iák ſtáwy náruſzone/ ták boleść ogniową. KlonWor 39.
Wyrażenia: »męki ogniowe« (2): ácz zbáwion będzie/ ále męki ogniowe pierwey ćierpieć muśi [w czyśćcu] WujNT 585, 22.

»palenie ogniowe« (1): RAcż w nas [...] płomienie grzechow náſzych zágáśić/ ktoryś dał świętemu Wáwrzyńcowi palenie y dręcżenie ogniowe zwyćiężyć. LatHar 443.

»spalenie ogniowe« = oparzenie (1): Theż kadzidło z wieprzowym ſmalczem zmieſzane/ rany kthore bywaią z ſpalenia ogniowego vżytecżnie goij. FalZioł III 33b.

»śmierć ogniowa« (1): Tego cżáſu Polikárpus vcżeń Ianá s. Apoſtołá/ [...] od Márkuſá ogniową śmiercią vmęcżon. BielKron 150.

f. [O pociskach zapalających:
Wyrażenie: »ogniowa kula«: Ognia, tego się trzeba strzec z drugiej przyczyny od zapalenia pioruna, od nieprzyjaciela, gdyby strzelił z moździerzow albo z dział ogniowemi kulami UstWojsk sprzed 1561/314.]
2. Od znacz. ‘pożar’ (6): A gdy przyſzedł lud poſpolity [do Nerona] nárzekáć o táką zágubę á morderſtwo ogniowe/ záprzał by to on kazał vcżynić BielKron 145; A Ieſli Zyd przez przygodę ogniową [per casum incendii JanStat 1117]/ álbo przez złodźieyſtwo/ álbo przez gwałt iáki ſtráći rzeczy ſwé z zakłády záſtawionémi/ [...] SarnStat 252.
Wyrażenia: »plaga ogniowa« (3): Piſzą Kronikarze/ iż thám było nálezyono Boże ćiało miedzy dzyáły/ przeto Pan Bog tę plagę ogniową ná nie przepuśćił. BielKron 395v, 395v marg, 398.

»trwoga [= alarm] ogniowa« (1): Iáko gdy trwogá ogniowa przypádnie káżdj naprzod poyrzy ieśli nie v niego gore/ niżeli ſie pyta gdźie ſię zágorzało. PowodPr 80.

3. Od znacz. ‘sfera ognia w ówczesnej kosmologii’ (1):
Wyrażenie: »niebo ogniowe« = najwyższa ze sfer niebieskich, tzw. niebo empirejskie, gdzie według pojęć religii judejskiej i chrześcijańskiej mieszka Bóg (1): Tam ſie niebo otworzyło/ a ſwiatloſtz tako wielká Iezu Kriſta ogarnęla/ iakoby niebo ogniowé blyſkaiącé OpecŻyw 36v.
4. Od znacz. ‘jeden z elementów, z których, według ówczesnych pojęć, zbudowana jest materia i żywe organizmy’ (1):
Wyrażenie: »gorącość ogniowa« (1): ábowiem tá [wilgoć] ktoréy gorącość ogniowá pánuie/ zową ią látinowie ſanguis, á my ią zowiemy kreẃ SienLek Vuu2.
5. Od znacz. ‘światło gwiazd’; błyszczący, świecący (2): Wężownik [nazwa konstelacji] ogniowy [...] pod źiemię wſtępuie KochPhaen 20.
Wyrażenie: »ogniowe promienie« (1): z oblicżá iego [Chrystusa] iakoby ſlońce albo ognioweé promienie wychodziły OpecŻyw 58.
6. Od znacz. ‘gorączka‘; związany z długotrwałą gorączką (8):
Wyrażenia: »niemoc ogniowa« [szyk 5:2] (7): Abowiem cżyni przepuſzcżenie: kolerę wypądza/ á tak ieſth dobre lekarſtwo w gorączich febrach w tercijanach y w łożnych ogniowych niemoczach FalZioł I 112a, V [2], 3, 3v, 5v, 57, 90.

»tercyjana ogniowa« (1): Też wgorączych á w oſtrych gorącżkach/ iako w tercianach/ w vſtawicżnych kthore zowiemy ogniowymi/ albo też włożnych niemoczach/ to cżworo naſienie vwarzone tym obycżaiem ieſt wielkiey pomoczy FalZioł I 32a.

Cf OGIENNY, [OGNIOWISTY], OGNISTY, OGNIWY

JZ