Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POBUDZAĆ SIĘ

Następne hasło: POBUDZAJĄCY SIĘ »

POBUDZAJĄCY (41) part praes act

o oraz a jasne.

Fleksja

sg
m	N	pobudzający	f	N	pobudzającå	n	N	pobudzając(e)
	A			A	pobudzającą		A
	I	pobudzającym		I	pobudzającą		I
	L	pobudzającym		L			L

pl
N	m pers	pobudzający
N	subst	pobudzając(e)
G		pobudzających

sg m N pobudzający (6). ◊ I pobudzającym (2). ◊ L pobudzającym (1). ◊ f N pobudzającå (6). ◊ A pobudzającą (15). ◊ I pobudzającą (1). ◊ n N pobudzając(e) (4). ◊ pl N m pers pobudzający (1). subst pobudzając(e) (4). ◊ G pobudzających (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XIX w. s.v. pobudzić.

Znaczenia

1. Skłaniający, zachęcający, namawiający (do dobrego lub złego) (21)
- W przen (5)
2. Powodujący powstanie czegoś, wywołujący (20)
- W przen (1)

1. Skłaniający, zachęcający, namawiający (do dobrego lub złego); exasperans Vulg; invitabilis Mącz; excitans, extimulans, stimulans Modrz; flexanimus Calep; incentivus Cn (21): Pobudzáiącza modlithwá ku Pánu Bogu/ áby ſie wzruſzył ſrogim ſądem przećiw krzywdzye tey LubPs R3v marg; A thák będzieſz do nich mowił ſlowá moie/ áwoby ſnadź vſlucháli/ y przeſtháli: boć ſą pobudzáiący [irritatores sunt]. Leop Ez 2/7, Ez 2/8; Mącz 500b; Flexanima oratio – Mowa pobudzaiacza. Calep 423a.

pobudzający do czego (5): ModrzBaz 61v; Lamentarius Quod ingerit lamentationem – Do płaczu pobudzaiączi. Calep 579b. Cf pobudzający kogo do czego.

pobudzający kogo do czego (3): ModrzBaz 42; zbáwienne ono ſtrażey nocney od Apoſtolſkich cżáſow trzymánie/ w poſty odmieniono/ [...] nas do cżuynośći y pilnośći około zbáwienia náſzego pobudzáiące. LatHar 123, 509.

pobudzający kogo ku czemu (1): [Procesuje i tryjumfy były] znákiem wdźięcżnośći Rzecżypoſpolitey przećiwko ludziom dobrze zásłużonym: á były iákoby pobudki pobudzáiące drugich ku bronieniu Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 118v.

pobudzający ku czemu (6): LubPs H4v marg; Sardea, Ziele w teyże wyſpie roſtące ku ſmiechu pobudzáyące gdy go kto skoſztuyę [!]. Mącz 368c, 284a [2 r.]; To maſz [...] náukę pobudzáiącą ku wſzelkiey wſzetecznośći/ ku niepobożny á zuchwáłey wierze/ ku wzgárdzeniu przełożeńſtwá wſzelákiego BiałKat 218v. Cf pobudzający kogo ku czemu.

W charakterystycznych połączeniach: miłościwe lato pobudzające(-a), modlitwa, mowa, nauka, posty, rozkazanie, rzecz; pobudzający ku bożej chwale, ku bronieniu Rzeczypospolitej, do cnoty, do czujności i pilności około zbawienia, ku lutości, do naśladowania zacnych spraw, ku niepobożny wierze, do otrzymania [czego], do płaczu, ku śmiechu, ku wszeteczności, ku wyznawaniu dobrodziejstw [Boga], ku wzgardzeniu przełożeństwa, ku zabaczeniu Boga, ku zmiłowaniu, ku żalu (2).

Wyrażenie: »pobudka pobudzająca« = calcar excitans a. extimulans, incitamentum stimulans Modrz (3): Zwyćięſtwá też y triumphy náſze domowe/ ſą wzorem y pobudką pobudzáiącą nas do náśládowania zacnych ſpraw przodkow náſzych. ModrzBaz 42, 61v, 118v.

Szereg: »rozdraźniający a pobudzający« (1): nie boy ſie ich/ áni ſie ſtráchay oblicża ich: boć ieſt dom rozdraźniáiący/ á pobudzáiący [quia domus exasperans est]. Leop Ez 3/9.

W przen (5): nieboy ſie ſlow ich/ áni ſie łękay [!] thwárzi ich: boć tho ieſth dom pobudzáiący. Leop Ez 2/6, Ez 2/5, 8, 3/9; Przeto ieſli ſie [uczeń Ckrystusów] ná duchu rządzącym y pobudzáiącym niechce omylić: Pámiętáć záwżdy ma powſzechne ono roſkazánie Chriſtuſowo/ o miłośći nieprzyaćioł ſwych CzechRozm 240.

2. Powodujący powstanie czegoś, wywołujący (20):

pobudzający czego (11): Korzenie znaſieniem ziela gromowego/ ſą pobudzaiącze vriny FalZioł I 129b, I 58c. Cf Wyrażenie.

pobudzający co (9): FalZioł II 11b, V 110; BibRadz Prov 26/23; Ructu gravis herba, Ziele nie dobrey woniey pobudzáyące rzigánie. Mącz 359b. Cf pobudzający co ku czemu; Wyrażenie.

pobudzający co ku czemu (1): MAnna [...] ieſt roſa kthorą zbieraią zniektorych zioł pobudzaiączych vrynę ku wyſzciu FalZioł III 4c.

W charakterystycznych połączeniach: goryczka pobudzająca(-e), korzenie, maść, rzodkwiana wodka, ziele (2); pobudzający ku wyszciu; pobudzający pot (2), rzyganie, uryuy (G sb) (urynę) (14), wilkości, złych nieczystości.

Wyrażenie: »moc, włosność (jest) pobudzająca« [w tym: czego (9), co (4)] (12:1): Platearius mowi iżeby [ziele Matki Bożej włoski] miało włoſność w ſobie pobudzaiączą vryny FalZioł I 26d; Szawina ma mocz pobudzaiączą y roſpądzaiączą złych niecżyſtoſci FalZioł I 129d, I 40b, 51d, 56d, 67b, 74c (13).

W przen (1): Wárgi pobudzáiące zwády y ſerce złe/ ſą iáko żużelicá z ſrebrá/ ktorą nacżynie gliniáne polewáią. BibRadz Prov 26/23.

Synonimy: 1. instygujący, poduszczający, przyłudzający, przywodzący, skłaniający, wzywający.

Cf POBUDZAĆ

TG, ZCh