[zaloguj się]
[pdf]

PRZEBIJAĆ (55) vb impf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przebijać
indicativus
praes
sg pl
1 przebijåm przebijåmy
3 przebijå przebijają
praet
sg pl
3 m przebijåł m pers przebijali
f przebijała m an przebijali
imperativus
sg
3 niechåj przebijå

inf przebijać (3). ◊ praes 1 sg przebijåm (18). ◊ 3 sg przebijå (17). ◊ 1 sg przebijåm a. 3 sg przebijå (1). ◊ 1 pl przebijåmy (1). ◊ 3 pl przebijają (4). ◊ praet 3 sg m przebijåł (3). [f przebijała.] ◊ 3 pl m pers przebijali (1). m an przebijali (cum N pl: zwierzęta) (1). ◊ imp 3 sg niechåj przebijå (1). ◊ part praes act przebijając (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Przechodzić na wylot, przedziurawiać, uszkadzać dziurawiąc; pertundere, transfigere, transverberare Mącz, Calep, Cn; transforare HistAl, Calep; transadigere Calep, Cn; ascendere PolAnt; terere Modrz; configere, percudere Calep; adigere, confodere, perfigere, perforare, transfodere Cn (28): Pertundo, Przetłukam/ dziuráwię/ przebiyam/ álbo też roſtłukam. Mącz 468d, 484b; Configo – Przebiiąm, przeſziwąm. Calep 238b; Transadigo – Przebyam. Calep 1078b, 776a, 793b, 1079b [2 r.], 1081a.

przebijać co (8): GlabGad H7v; nálezli niektore zwierzętá máiące ná głowie koſći kárbowáne iáko piłá ktorą trą/ á bárzo oſtre iáko miecż/ kthoremi okrutnie porażáli lud Alexandrow/ thák iż też tarcze przebiáli/ zwano ie Iednoroſce/ wſzákże ich pobili. HistAl M6; BibRadz Prov 26/9; RejZwierc 189v, 244v; [żołnierze szóstej roty] miewáli drzewcá z groty żeláznemi ná ſześći ſtop/ co nimi z ręku ćiſkáli/ przebijáli zbroię y páncerze cżyniąc z nieprzyiáćielem. BielSpr 14; ModrzBaz 110. Cf »na obie stronie przebijać«.

przebijać czym (3): Twárdźiſmy z rodu ludźie/ [...] Cżęſto tarcże oſzcżepem kryte bykowiną Przebijamy ModrzBaz 110; Calep [928]b. Cf »na obie stronie przebijać«.

W porównaniu (1): Iáko ćiernie ktore przebija rękę [ascendit in manu] pijánicy/ ták przypowieſć ieſt w vſćiech ſzalonego. BibRadz Prov 26/9.

Przysłowie: Ale ći nie dopuſzcżą co s tego zyſk máią/ Oni Bący co tę ſieć nędzną przebijáią. RejZwierc 244v, 189v.
Zwroty: »przebijać na drugą stronę« (1): Transfigo. Przebiyam ná drugą ſtronę. Mącz 127a.

»[co (żywotne) czym] na obie stronie przebijać« (1): Stanu theż małżeńſkiego miedzi ſobą pilno ſtrzegą [bociany]/ bo gdy by mu ſamicza do inſzego vſtąpiła/ tedy ſamiecz pocżuwſzy to gdy przyleci. Noſem ią na obie ſtronie przebija FalZioł IV 20c.

Szereg: »przebijać i psować« (1): ptaſzę gdi ſie iuż doſtawa w iaiu tedy pokarmu ſzukaiąc w ſkorupę kołacze noſem á tak ią też przebija i pſuie GlabGad H7v.
Przen (10):

przebijać co (8): RejZwierc 221; iáko ſzkło obráżone nie bywa/ choć ie promień ſłonecżny przebija/ ták też przed rodzenim y po porodzeniu nie náruſzoną pánną Márya zoſtáłá. CzechRozm 157v; GrabowSet Sv; Nigdy ták Práwá ludzkie hámowáć nie mogą od złego/ iáko boiaźń Boża/ ktora ſercá przebija SkarKazSej 699a. Cf Zwroty.

przebijać czym (4): Cić [synowie ludzcy] ſą yák prętkye ſtrzały mocarzá zacnego/ Ktorzy ták przebiyáyą ſpráwą męſtwá ſwego/ Aż y do ſercá práwye moc ich przerażáłá [Ps 126/4] LubPs cc6. Cf Zwroty.

W porównaniach (3): Vmyſł ſláchetny iáko Orzeł wzgorę/ Przebija wzrokiem y wſzetecżną chmurę. RejZwierc 221; Nie ták śćkło przebijáią Roże białłe/ cżyrwone; Iák złośći popełnione/ Y myśli/ co powſtáią W ſercu mym/ przed twe oko wynikáią. GrabowSet Sv; CzechRozm 157v.

Zwroty: »niebo (a. niebiosa) przebijać« [w tym: czym (1)] = przedostawać się do nieba i być wysłuchanym przez Boga [szyk zmienny] (4): modlitwa pokornego przebya niebo [oratio humiliantis se nubes penetrabit Vulg Eccli 35/21] SeklKat T3 [idem BiałKat]; RejWiz 7; BiałKat 221; głos z ták vpokorzonego ſercá pochodzący/ bez wątpienia wſzyſtkie niebioſá przebijał/ á przed oblicżność Bożą przychodźił ReszList 160.

[»przebijać obłoki« = być bardzo głośnym: vderzył/ ſtárli ſię y ſcięli ogromnie obiedwie ſtronie/ przebija obłoki krzyk/ y huk Mężow StryjKron 219 (Linde); KołakWiek A4v.]

»przebijać wzrokiem« (1): RejZwierc 221 cf W porównaniach.

2. Przeświecać; interalbicare Mącz; perlucere, translucere Calep; sublucere Cn (6):

przebijać czym (3): Interalbico, Przebiyam białośćią. Mącz 172b; Traluceo – Przebya ſwiatłoſczia. Calep 1078a, 784b.

przebijać przez co (2): gdy ſye żołć w człowiecze przepełni á przeleie/ thedy ſye ono przelanie ze krwią zmieſza/ y od niey kreẃ pożołknie/ á thák y oná żołtość przez ſkorę przebija SienLek 89, 78v.

Przen [przez co] (1): Gdy przed ſmętnym ołtarzem święta Pánná ſtałá/ [...] Pánieńſki wſtyd przebijał przez oblicze białé ZawJeft 46.
3. Przewyższać; mieć przewagę, dominować; praecellere Mącz (8): Ieſtli [na ręce] białoſć przebija zbytek flegmy znamionuie. GlabGad P2v; Mącz 46c; Widziſz w nim [w św. Józefie] nád zakon ſtáry y ſtan cżyſty/ y niemśćiwe/ ále ták ćiche y łáſkáwe bárzo/ ſerce. Ale dáleko przebija cnotá Pánny cżyſtey SkarŻyw 243; Tám gdźie on był/ iuſz ſię tám ſmutek/ y zła myśl/ zoſtáć niemogłá. á nádewſzytko/ cżyſtość y wſtyd wielki/ wnim przebijał: w ſłowiech y w poſtępkach wſzytkich SkarŻyw 460.

przebijać co (3): miłośierdzie iego [Pana Boga] ktore ná wieki ieſt/ przebija grzechy náſze/ á ſkroćić go y przemoc nigdy nawiętſze złośći ludzkie nie mogą. SkarŻyw 125; [wſzákże miáry pilnuy/ áby wonność iedney rzecży/ drugich nieprzebiyáłá SienHerb 566a; SkarŻyw 417; wſzákże która [complexia] przebiia inſzé/ tá téż moc więtſzą w człowiecze bierze/ y od téy człowieká álbo Kolerykiem/ álbo Melánkolikiem/ álbo Flegmátykiem zowiemy CerGór 151]. Cf przebijać co czym, »jedno drugie przebijać«.

przebijać co czym (1): vkazał ſię wielki krzyſz ná powietrzu/ [...] Ktory ták iáſny był/ iſz go promienie ſłonecżne zágáśić nie mogły/ y owſzem ſłońce iáſnośćią przebijáiąc/ widzieć ſię wſzytkim dał. SkarŻyw 277.

[przebijać nad co: Nád inne cnoty wielkie/ miłość wnim ku bráćiey przebijáłá. SkarŻyw 448.]

Zwroty: »głosem przebijać« = głośno rozbrzmiewać (1): Persono, Głoſem przebiyam. Mącz 402c.

»jedno drugie przebijać« (1): Wilkie á gorące obieray/ gorący czás/ tym wilżeyſze karmie niech będą: ieſli źimny/ tedy goręczſze. A wſzędy niechay máło iedno drugie przebija. SienLek 5v.

4. Wykonywać coś kopiąc, wyrąbywać, wykuwać; perfodere, transfodere Mącz (2): Perfodio, Przekopawam/ Przekalam/ przebiyam. Mącz 132d, 132d.
5. Walcząc przedzierać się przez wojsko; perfringere Mącz; perrumpere Cn [w tym: co = przez co (3)] (4): Mącz 135d; Tedy rycerz Grzegorz śmiáły wyiał ná woynę/ przećiw onemu Kſiążęćiu/ [...] á pocżąwſzy boiowáć vfy przebijáiąc áż do namiotu Kſiążęcego przyiáchał HistRzym 35; Kieyſtut ſam Xiążę Zmodźkie/ gdy y tám y ſám vfy Niemieckie przebijáiąc ieździł/ y lud ſwoy przywodził ku bitwie/ od iednego Rycerzá Wernerá z Windekien był z konia wyſádzony drzewem StryjKron 442, 31.
6. Oddzielać mniejsze składniki od większych przy pomocy narzędzia z drobnymi dziurkami, przesiewać albo przecedzać; cribrare, incernere Mącz [przez co] (2): Incerno, Przes rzeſzoto przebijáć/ Podſiewáć/ Pytlować. Mącz 49b, 68d.

[przebijać co: to ſłowo Tyzánná nie známionuie wody Ięczmiennéy/ iáko poſpolićie zową/ ále známionuie káſzę/ którą czynią wárzywſzy Ięczmień/ potim przebiiáią przez chuſtę ſam ſok/ á ták bywa iákoby grucá UrzędowHerb 167b.]

7. Przepuszczać wilgoć przez swoją powierzchnię; perfluere, transmittere Mącz (3): Bibula charta, Pápir ktory przebiya. Mącz 24d, 132a.
Zwrot: »przebijać na drugą stronę« (1): Transmittere literas papyrus dicitur, Przebiyáć/ ná drugą ſtronę/ ſpływáć. Mącz 227c.
8. Zmieniać barwę, pozbawiać barwę ostrości (2): Praestringitur eboris nitor, Iáſność słoniowey kośći názbyt przebiya álbo ſtawá ſie ciemna. Mącz 422a, 183d.

Synonimy: 1. przebadać, przekalać, przenikać; 3. przewyszszać, przeważać; 5. przedzierać się; 6. przecedzać, przesiewać.

Formacje współrdzenne cf BIĆ.

Cf PRZEBIJAJĄCY

MN