Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KROPIĄCY

Następne hasło: KROPIĆ SIĘ »

KROPIĆ (82) vb impf

o jasne.

Fleksja

indicativus
inf	kropić
praes
	sg	pl
1	kropię	kropimy
2	kropisz	kropicie
3	kropi	kropią

praet
	sg		pl
1	m	-em kropił	m pers
3	m	kropił	m pers	kropili
	f	kropiła	m an
	n		subst	kropili

fut
	sg
1	m	będę kropił
3	m	będzie kropił, kropić będzie

imperativus
	sg	pl
2	krop, kroṕ, kropi	kropcie

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś kropił	m pers
3	m	by kropił	m pers	by kropili

impersonalis
praet		kropiono
participia
part praes act		kropiąc

inf kropić (9). ◊ praes 1 sg kropię (4). ◊ 2 sg kropisz (1). ◊ 3 sg kropi (11). ◊ 1 pl kropimy (1). ◊ 2 pl kropicie (5). ◊ 3 pl kropią (5). ◊ praet 1 sg m -em kropił (1). ◊ 3 sg m kropił (7). f kropiła (1). ◊ 3 pl m pers kropili (6). subst kropili (1). ◊ fut 1 sg m będę kropił (1). ◊ 3 sg m będzie kropił (2) BielKron, RejAp, kropić będzie (3) BibRadz (2), BudBib. ◊ imp 2 sg krop (1) FalZioł, kroṕ (1) RejZwierz, kropi (1) Leop. ◊ 2 pl kropcie (1). ◊ con 2 sg m byś kropił (2). ◊ 3 sg m by kropił (3). ◊ 3 pl m pers by kropili (1). ◊ impers praet kropiono (2). ◊ part praes act kropiąc (12).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

I. Transit. (78)
- 1. Polewać kroplami (76)
  - a. O ceremoniach religijnych lub magicznych zwłaszcza poświęcaniu wodą święconą (49)
- 2. Zwilżać, nawadniać (2)
II. Intransit.: Padać kroplami (4)

I. Transit. (78):

1. Polewać kroplami; aspergere Mącz, Cn; conspergere Calep, Cn; adaquare, inspergere, irrigare, irrorare, obsipare, offundere, perspergere, respergere, spargere Cn (76): áni then ktory ſádzi/ ieſt co/ áni ten ktory kropi/ ále ten ktory dáie rozmnożenie/ Pan Bog. KrowObr 3v; Mącz 18a, 116c.

kropić kogo, co (7): [wódka różana] ieſt dobra pić y licze kropić FalZioł II 11a, IV 11a, 16b; RejPos 305; Oczko 28v.Cf Zwroty.

kropić czym (20): Takież muchy giną gdzie vkropem kropią nawarzywſzy liſtu bzowego. FalZioł IV 29a, IV 16b, 29a, c [2 r.], V 62 [2 r.]; RejZwierz 106v; BielSat C2, N3; Oczko 28v; BielSjem 39; Popiją ſie kobiety ſpołu ſie cżeſtuiąc. [...] Zátacża ſie po domu/ ſtylkuie ná głowę. Mąż wodką z rożey kropi/ niewie co ſie dzieie BielRozm 18; Cf kropić czym po czym, Zwroty,

kropie czym po czym (4): Też brudy oleiowe/ gdy nimi częſto po ziemi kropi, pchły zatraczaią. FalZioł IV 16d, IV 16d, V 62 [2 r.].

Zwroty: peryfr. »krwią ludzką ziemię kropić« = mordować, zabijać (1): A owi co miecże ábo ruſznice v boku máią/ á co inſzego myślą/ iedno nicże^go ſię niebać: áby ták práwá ná ſtronę odłożywſzy/ krwią ludzką źiemię kropili [humano sanguine conspergant terram]? ModrzBaz 63v.

peryfr. »łzami kropić jagody« = płakać (1): lecż łzámi y poſty kropiąc iágody/ ſwoię duſzę vweſeláłá. SkarŻyw 13.

Szereg: »kropić, polewać« (2): Aquam radicibus subministrare, Kropić/ Polewáć wodą. Mącz 222c; Calep 248a.

W przen (1): CO ſtráſznym iádem [zazdrość] kropiſz/ dźiwie ſrogi GrabowSet E2v.

a. O ceremoniach religijnych lub magicznych zwłaszcza poświęcaniu wodą święconą; adaquare, conspergere, inspergere, perspergere, respergere, spargere Cn (49): RejKup c6; wſzythki [ludzi] rázem wodą krzcżono kropiąc BielKron 381v, 37, 37v.

kropić kogo, co (21): kropila bidlo ſzwyączoną woda LibMal 1544/89v; KrowObr 70, 100v, 104, 119, 128v, 183 [2 r.]; [kapłan] kropił cżłowieká macżáiąc pálec w oneyże wodzye krwáwey BielKron 37, 37, 37v; Niéktorzy co w czáry wierzą [...] wiążą koniowi w grzywie/ święconé kádźidło/ mirrę/ y złoto/ á kropią koniá wodą święconą/ á z tym ſye vbeſpieczáią SienLek 189v; RejAp 6v, 50v, 180; W ſobokę [!] wielką ogniá y wody náſwięćić/ bydło tym kropić/ y wſzytki kąty w domu pocżárowáć/ tho też rzecż pilna. RejPos 225v, 47; SkarŻyw 226, 458; StryjKron 161 [2 r.].

kropić ku czemu [= w kierunku czego, na co] czym (1): Thedy Eleázár Kápłan omoczy pálec we krwi iey/ á ſiedḿ kroć ią kropić będźie ku Przybytkowi zgromádzenia [sparget contra faciem tabernaculi ecclesiae]. BibRadz Num 19/4.

kropić przeciw czemu [= w kierunku czego, na co] (2): BibRadz Lev 4/6; gdy zabije Kozłá loſowánego zá grzech/ wnieſie kreẃ iego zá zaſłonę kościelną/ będzye kropił przećiw domu Bożemu/ áby tym ocżyśćił dom Boży od grzechow ludu Izráelſkiego. BielKron 38v.

kropić na co (7): Poſthaw oblicże twoie ku Ieruzálem/ á kropi ná Swiątnice [stilla ad sanctuaria] Leop Ez 21/2; BielKron 84v; ofiárownik kropić będzie krwią ná oltarz Iehówy v drzwi namiotu zgromadzenia BudBib Lev 17/6, 2.Par 29/22 [2 r.], 24, 4.Reg 6/11.

kropić czym (17): LibMal 1544/89v; gdzieby kolwiek tą Wodą kropiono/ áby tám nie było wſzelkiey nietzyſtośći KrowObr 71v, 100v, 103v, 121, 128v; BibRadz Lev 4/6; SienLek 189v; RejPos 225v; BudBib Lev 17/6, 2.Par 29/22 [2 r.]. 24, 4.Reg 16/11; SkarŻyw 226, 458. Cf kropić ku czemu czym.

W połączeniach szeregowych (16): RejKup c2; Támże około Ołtarzá/ ſiedmkroć chodzićie w około/ kropićie/ kádzićie/ y krzyżyki ná Ołtarzu tzyniąc mowićie. KrowObr 101, 101v,104, 119, 183 [2 r.]; Nie dzwoniłciem ia tám nic/ ni kropił/ ni kádził RejWiz 181v; RejAp 6v [2 r.], 50v, 180; tu Pan twoy nie vpomina/ ábyś mu kádził/ kropił/ kurzył/ poſty/ odpuſty/ y rozlicżne odzyenia ku vbłagániu iego wymyſlał RejPos 173, 225v, 346v, 351v.

Przysłowie: RejZwierz 107v; Gdyż iednák thák widamy/ iż by pokrzywę nabárzyey kropił y żegnał/ tedy iednák káżda párzy RejPos 305.

Szereg: »abo kropić abo polewać« (1): A cżemuż dźiatki z ſtárádawná nurzano? (‒). Nie nurzano/ ále ábo kropiono/ ábo polewano CzechRozm 258v.

2. Zwilżać, nawadniać [co] (2): to błoto/ [...] z Egiptu do Rzymu koſztem niemáłym wożóno/ kthóré wierę nie więcéy v nich/ niż v nas ládá któré z róléy/ wáżyć mogło: bo ieſli przéto/ że Nilus ie kropił/ powiém: ieſli Niluſá effekt nie był/ iedno płodną rólą vczynić/ że v nas ná dobrze gnoynéy/ ládá deſzcz/ gdy ſwégo czáſu przybędźie/ tóſz podobno ſpráwi Oczko 18; KTóry z Iordanu przeźroczyſtym zdroiem Polá obtaczaſz: kropiąc zdaniém twoiem Nierodné góry/ Izááckich włośći ZawJeft 9.

II. Intransit.: Padać kroplami; stillare Mącz (4): gdy przeſthał on wielki deſſcż/ kropili po nim kropie [superaverunt in ea guttae]. Leop 4.Esdr 4/49; Stillo, Kápam/ kropię. Mącz 415c.

Frazy: »deszcz kropi (a. pocznie kropić)« (2): Pluit. Es regnet. Deſcz kropy. Murm 16; Iuż theż pocżnie deſzcż kropić/ on pod dáchem ſtánie RejWiz 126v.

[»[do kogo] kropi oko«: Do Bogá kropi oko moie [ad Deum stillavit oculus meus]. WujBib Iob 16/21 (Linde).]

Synonimy: I.1. polewać; II. ciec, dżdżyć, padać, sączyć się, ściekać.

Formacje współrdzenne: kropić się, nakropić, pokropić, pokropić się, przekropić, przykropić, skropić, wkropić, wykropić, zakropić, zakropić się; pokropiać; wkropiać; nakrapiać, pokrapiać, pokrapiać się, skrapiać, skrapiać się, wkrapiać, wykrapiać, zakrapiać; pokropywać; kropnąć.

Cf KROPIĄCY, KROPIENIE, KROPION