[zaloguj się]
[pdf]

ODPADAĆ (37) vb impf i być może pf

impf (36), może pf (1) RejZwierz 139v.

o jasne. ◊ W inf oba a jasne. ◊ W pozostałych formach -påd- (23), -pad- (5); -påd- KromRozm III (3), GliczKsiąż, LubPs, UstPraw (5), RejZwierz, BibRadz, RejPos, WujJudConf, BudBib, WujNT, SarnStat (4), SkarKazSej; -pad- Mącz (3); -påd- : -pad- MurzNT (1:1), SkarŻyw (1:1).

Fleksja
inf odpadać
indicativus
praes
sg pl
1 odpådåm odpådåmy
3 odpådå odpådają
praet
sg pl
3 n odpådało subst odpådały
fut
sg
3 n będzie odpådało
conditionalis
sg
1 m bylech odpådåł
3 m by odpådåł

inf odpadać (3). ◊ praes 1 sg odpådåm (6). ◊ 3 sg odpådå (13). ◊ 1 pl odpådåmy (1). ◊ 3 pl odpådają (6). ◊ praet 3 sg n odpådało (2). ◊ 3 pl subst odpådały (2). ◊ fut 3 sg n będzie odpådało (1). ◊ con 1 sg m bylech odpådåł (1). ◊ 3 sg m by odpådåł (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Nie trzymać się punktu umocowania, odrywać (oderwać) się, odczepi(a)ć się; deruere Calep (6): Pocięgni ich [boty] ku gorze/ nápołyć ſprochniáły/ Napiętki podle nogi/ przyſzwy odpadáły. RejZwierz 139v; SkarŻyw 99; Calep 310b.
Przen (3):
Zwrot: »z serc odpadać« = zostać zapomnianym, zlekceważonym (2): napominał áby zakon z ich ſerc nie odpadał [ne amoverent ... a corde suo]. BibRadz 2.Mach 2/3; BudBib 2.Mach 2/3.
a) Sprzeniewierzać się religii [od kogo] (1): Bo to ćiáło y ten rozum ćieleſny/ y ná on czás był przyczyną/ że ich wiele od Páná Chriſtuſá odpadáło WujNT 333.
2. Odbijać się, odskakiwać od czegoś; resultare Calep (2): Resulto – Odskakuię, odpadam. Calep 917a.

odpadać od czego (1): Respuit hoc ferri ictum, Odpáda żelazo od tego/ nie może pożić. Mącz 411a.

3. Cofać się, być odpieranym; dilabi Calep (3): Dilabor, Diffugio, seu clam discedo – Odpadąm, odchodzę. Calep 324a.
W przen (1):
Zwrot: »od ręki [czyjej] odpadać« (1): od práwey ręki káżdego wiernego cżłowieká/ tyſiącmi będzie odpadáło ſprzećiwnikow iego RejPos 78.
Przen [od kogo] (1): Iż od wyernego tyſiącmi pokus záwżdy odpadáią. LubPs V marg.
4. Wystąpić z jedności religijnej [od czego] (2):
Zwrot: »od jedności odpadać« (1): Myenyąc iż doſyć w tych rzeczach zgádzáć ſye á yednoſć záchowáć: Aby też dobrze kto we wſſytkim inym [...] od zgody á yednoſci ſwowolnye ſye odſtrzelał [...] iż tákoẃy żaden od yednoſci koſcyołá nye odpada. KromRozm III F.
W przen (1): yáko Páweł S. ſwyádſſy ták piſſąc/ Będźye ich dwoye w yedno ćyáło/ álbo w yednym ćyele. [...] To ćyáło Pan ſąm yáko głowá przez duchá ſwego S. rządźi y ſpráwuye: A tego [tj. Kościoła] kto ſye nye dźyerży/ od głowy y od żywotá odpada KromRozm III E6v.
5. Być niepodobnym, wyradzać się (1):

W połączeniu szeregowym (1): áby znáć było/ iż gdyby ſie co ſnich [pierwszych ludzi] vrodzić myáło/ nic ſie nye odradzáło/ áni odſtrzeláło/ áni też odpadáło. GliczKsiąż D2v.

6. praw. Tracić prawo do czegoś, nie móc mieć w czymś udziału [w tym: od czego (13)] (14): Poſtánowiliſmy/ iż gdy brát brátá zábije/ álbo bliſki bliżnego/ tedy ten zábijak od ſpadku odpada/ á imienie zábitego ná dálſze przyiáćiele przyſć ma UstPraw D3v, G4 [4 r.]; ták obiáſniamy: że gdyby o głowę imięniem śirót popiéráć nie chćieli/ tedy od opiek máią odpádáć: á temu któryby popiérał/ zupełné práwo opieki ma należeć. SarnStat 613; kto ná czyim grunćie zboże śieie, tedy odpada od náśienia. SarnStat 1277, 225, 1201, 1203, 1206.

W charakterystycznych połączeniach: odpadać od dzierżawy, od (wieczności) imienia (3), od nasienia, od opiek, od praw, od przywilejow, od spadku, od sprawiedliwości, od starostwa, od zagrodzenia płota.

Przen: Tracić łaskę boską, być odtrącanym, pomijanym, nie dostępować nagrody wiecznej (3): ile kroc za ſprawiedliwoſcią twoią przez wyſtępek ſwoy odpada od tey obiecaney oyczyzny ſwoiey: za małem vznanim a pokorą wiele kroc go zaſie ku niey przywracac razyſz [!]. RejPs 149v; KromRozm III F4v.

odpadać czego (1): w nadzieię obietnic pańſkych źle cżyniąc/ obiétnic odpádaią. MurzNT 11.

7. Ponownie padać (od- jako tłumaczenie łac. re- ‘na nowo’); recidere Mącz, Cn; relabi Calep, Cn (2): Relabor – Odpadam. Calep 907b.
Zwrot: »zaś znowu odpadać« (1): Recido, Pádam wſnák/ álbo/ zaś znówu odpádam. Mącz 29c.
8. Nie czynić lub nie podlegać czemuś więcejprzestawać, tracić; przen (6):

Konstrukcje z podmiotem oznaczającym nosiciela, odbiorcę i dopełnieniem oznaczającym działanie (4):

~ odpadać czego (1): tak że téſz przebáczá grzechy naſże poki iedno wiary ſzczéréi a niezmyſlonyi nieodpadámy MurzNT 3v.

odpadać od czego (3): WujJudConf 72; SkarŻyw 456; zdrowie moię zań [brata] dam/ bylech od twoiey łáſki nie odpadał. SkarKazSej 672a. ~

Konstrukcja z podmiotem oznaczającym stan i dopełnieniem dalszym oznaczającym nosiciela [od czego] (1): poſpolićie od złoſćiwych odpada nádzieiá/ ktorzy ſſukáią przyczyny záſzkodzić blizniemu ſwemu. RejPs 35v.

Konstrukcja z dopełnieniem dalszym oznaczającym stan i przydawką dzierżawczą oznaczającą nosiciela [od czego czyjego] (1): LVdzkiégo narodu ſpráwy ieſli nie będą podpárté świádectwem ſłownym/ álbo piſmem prędko przechodzą/ y práwie od pámięći ludzkiéy odpadáią [a memoria relabuntur JanStat 1116]. SarnStat 249.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Descisco, Odſtáyę/ odpádam/ pozoſtawam obrácam ſie. Mącz 373a.

Synonimy. 1. odłupawać się, odłupować się, odrywać się, odszczepiać się, odwalać się; 2. odbijać się, odskakować; 3. cofać się; 4. odcinać się, oddzielać się, odłączać się, odrywać się, odstępować, odszczepiać się; 5. odradzać się, odstrzelać się.

Formacje współrdzenne cf 1.PAŚĆ.

Cf ODPADAJĄCY

MM