[zaloguj się]
[pdf]

ODSTĘPOWAĆ (373) vb impf

-ę- (346), -e- (14), -ęm- (7), -em- (4), -ą- (1), -o- (1).

Oba o oraz a jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf odstępować
indicativus
praes
sg pl
1 odstępuję odstępuj(e)my, odstępuj(e)m
2 odstępujesz odstępujecie
3 odstępuje odstępują
praet
sg pl
1 m odstępowåłem, -m odstępowåł m pers
3 m odstępował m pers odstępowali
f odstępowała m an
n odstępowało subst odstępowały
imperativus
sg pl
1 odstępujmy
2 odstępuj odstępujcie
3 niechåjże odstępuje niechåj, niechåjże odstępują
conditionalis
sg pl
1 m bych odstępowåł m pers bychmy odstępowali, byśmy odstępowali
f bym odstępowała m an
2 m byś odstępowåł m pers byście odstępowali
n subst byście odstępowały
3 m by odstępowåł m pers by odstępowali
n by odstępowało subst by odstępowały
impersonalis
con by się odstępowało
participia
part praes act odstępując

inf odstępować (59). ◊ praes 1 sg odstępuję (22). ◊ 2 sg odstępujesz (7). ◊ 3 sg odstępuje (43). ◊ 1 pl odstępuj(e)my (12), odstępuj(e)m (1) LubPs; -(e)my (11), -ęmy (1) MurzHist. ◊ 2 pl odstępujecie (4). ◊ 3 pl odstępują (45). ◊ praet 1 sg m odstępowåłem, -m odstępowåł (3). ◊ 3 sg m odstępował (4). f odstępowała (3). n odstępowało (2). ◊ 3 pl m pers odstępowali (22). subst odstępowały (1). ◊ imp 2 sg odstępuj (23). ◊ 3 sg niechåjże odstępuje (2). ◊ 1 pl odstępujmy (4). ◊ 2 pl odstępujcie (3). ◊ 3 pl niechåj, niechåjże odstępują (3). ◊ con 1 sg m bych odstępowåł (3). f bym odstępowała (1). ◊ 2 sg m byś odstępowåł (1). ◊ 3 sg m by odstępowåł (15). n by odstępowało (2). ◊ 1 pl m pers bychmy odstępowali (11), byśmy odstępowali (3) OpecŻyw, SkarKaz (2). ◊ 2 pl m pers byście odstępowali (2). subst byście odstępowały (1). ◊ 3 pl m pers by odstępowali (9). subst by odstępowały (3). ◊ impers con by się odstępowało (1). ◊ part praes act odstępując (58).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Odchodzić, oddalać się; odsuwać się; abscedere, absistere, digredi Mącz, Calep, Cn; recedere PolAnt, Calep, Cn; discedere Mącz, Modrz; decedere Mącz, Calep; egredi Modrz, Cn; vacillare HistAl; secessionem facere Mącz; prolongare PolAnt; degredi, excedere Calep; aberrare, averti, declinare, deflectere, divertere Cn (60): Mącz 44a; gdy ią [małpę] máią łowić [...]/ Tedy przed ńią ſie ẃiążąc zaſie odſtępuią. Oná záſię przyſzedſzy ták że ſie poẃiąże WierKróc A4; Calep 8a, b, 289b, 298a, 323b, 382b, 897b.

odstępować od kogo, od czego (5): Potym iąl odſtępowatz od niéy mowiątz/ ijż téż chce vcieſſytz oblicżnoſcią ſwą drugié. OpecŻyw 166, 156v; UstPraw B4v. Cf »od stołu odstępować«, »odstępować na stronę«.

W porównaniu (1): LatHar 202 cf »od stołu odstępować«.

Zwroty: »odstępować nazad« (1): Absisto, Odſtáwam/ odſtępuyę ná zad. Mącz 396c.

»nie odstępować na piędzi, i na piędź« [w tym: czego (1), skąd (1)] (1:1): Nusquam te vestigio hinc moveris, Nie odſtępuy mu ztąd ná ſtopie/ álbo ná piędźi. Mącz 233d; Gdyż namilſze dziatecżki [tj. ptaki] náwſzem ich pilnuią/ A ſnadź gniazdká y ná piądź iuż nie odſtępuią. HistLan B2v.

»precz odstępować« (1): Abscedo, Precz odſtępuyę. Mącz 43d.

»od stołu [= od komunii] odstępować« (1): Iáko lwi ogniem tchnący od onego ſtołu odſtępuymy LatHar 202.

»nie odstępować [skąd] stopą, na stopie« (1:1): Diligenter hic eram, Nie odſtępowałem ztąd ſtopą Mącz 187d, 233d.

»odstępować [od kogo] na stronę« (1): Secessionem facere, Odſtępowáć od ludźi ná ſtronę. Mącz 44d.

Przen (23):

odstępować od czego (4): OpecŻyw 146v; odſtępuieſz od wierney á od prawdziwey ſtudnice tego to ſwiętego náwiedzenia iego. RejPos 197; Nie mogł być mocnieyſzy węze[ł] iednośći iáko zſpoienie cżłonkow w iedno ćiáło/ gdzie niepodobna rzecż áby ſię wádzić/ ábo cżłonek od cżłonka odſtępowáć [...] miał. SkarJedn A2v. Cf »dalej odstępować«.

odstępować w co (1): śmierć owá cżłowiecża nic nie ieſt inſzego. Iedno odſtąpić duſzy od ćiáłá ſwoiego. W cżym krzywdy áni duſzá áni ćiáło cżuią/ Gdyſz záś w ſwe przyrodzone mieyſce odſtępuią KołakCath B4.

W przeciwstawieniu: »odstępować ... przystępować« (1): záwżdy więcey á więcey odſtępuie prawdá/ a przyſtępuie fáłſz BudBib 4.Esdr 14/16[17].

W porównaniu (1): ieſli ſie vnieſieſz ábo ſie obłądziſz/ [...] iuż ſam odſtępuieſz iáko błędna owcá/ ktora niechce ſłucháć głoſu Páná ſwego. RejPos 145.

Zwroty: »dalej [od czego] odstępować« (1): im dáley od tego ogniá [tj. przyjmowania komunii] odſtępuieſz/ tym zimnieyſzym do rzeczy Boſkich zoſtáieſz SkarŻyw 36.

»jeden drugiego nie odstępować« = być jednomyślnym (1): obiecuiący thym ninieyſzym Contractem przyrzekaiąc ſpolem wſzyſcy, wyzei ſprzyrzeczeni, iedęn drugiego nie odſtępuiąc. ZapKościer 1580/13.

a) Niknąć, przemijać (2): bo przeſz to ymyą [Maryja] [...] pokuſa odſtąpuye PatKaz III 124v; ſerce we mnie táie/ śiłá odſtępuie KochPs 80.
b) Z przeczeniem: Być zawsze przedmiotem czyjejś uwagi (3):
Zwroty: »nie odstępować od oczu« = ktoś zawsze o czymś myśli; non recedere ab oculis PolAnt [szyk zmienny] (2): nyechay nyeodſtαpuyᾳ nawyeky od oczu twogych. [kropka zbędna] blyzni yego abi pamyαtal yakyes doſic vczinyenye odnyego wzyᾳl za grzechi naſſe BierRaj 23; BibRadz Prov 3/21.

»od ust nie odstępować« = ktoś zawsze o czymś mówi (1): Kſięgi zakonu tego niechay nigdy od vſth twych nie odſtępuią [Non recedat liber legis huius ab ore tuo] BibRadz Ios 1/8.

c) Zmieniać temat, oddalać się od tematu [od kogo, od czego a. ab aliqua re] (5): Abowiemeſmy z Hiſtoryi/ yż Claudius (nieotſtępuiąc teras od Rzymſkich Xiążat [!]) zaiſte vcżonym był wyrozumieli KwiatKsiąż F3v; Ale a propoſito nie odſtępuiąc/ w co by nas też y Miemcy przywieść mogli/ gdybyſmy s poyśrzodká ſiebie Páná wźiąć mieli/ tom wyſzey przytoczył co Węgrow od nich podkáło MycPrz II C; Aby ſię od zácżętego podobieńſtwá/ wźiętego od budowánia y fundámentu nie odſtępowáło/ zdáło mi ſię pocżąć iuż tę roſpráwę o ſynu Bożym/ od ſłow Piſárzá liſtu do Hebreow CzechEp 289.
Zwrot: »odstępować od rzeczy« = digredi Mącz; extra rem egredi Modrz [szyk zmienny] (2): Digredior, Odchodzę/ ydę precz/ Odſtępuyę od rzeczy. Mącz 147d; ModrzBaz 94v.
d) Zmieniać sens [od czego] (2): iż ten ſkład bárzo krotki yeſt/ [...] podczás ij oycowye ſwyęći [...] wedle potocznych potrzeb inymi á ſſyrſſymi ſlowy (przedſye od nyego nye odſtęmpuyąc) obyáſnyáli. KromRozm III C4.
Zwrot: »od prawdy odstępować« (1): pokuśiłem ſie o to/ [...] ábych też tho Polſkim ięzykiem/ iáko tháko dogrzebáiącz ſie/ á wſzákoż da Pan Bog nic od ſzcżyrey prawdy nie odſtępuiąc/ Bráciey ſwoiey á Narodowi ſwemu ná pámięć zoſtawił. RejAp AA4.
e) Nie następować w linii prostej [od czego] (3): Ireneus záśię tych tylko Biſkupow ſłucháć każe/ ktorzy ſucceſsią/ to ieſt porządne poſtępowánie álbo namieſtnictwo/ od Apoſtołow máią: [...] á wſzyſtkie inſze/ ktorzy odſtępuią od przednieyſzey ſucceſsiey/ gdźieſzkolwiek ſie zgromadzáią/ każe ie zá podeyźrzáne mieć. WujJud 135v; WujNT 349; Sará drugim ſtopniem odſtępuie od ſczepu: á przetóż Abráámowi w drugim ſtopniu byłá krewna. SarnStat 601.
a. O wojskach nieprzyjacielskich: Wycofywać się, uciekać; zaprzestawać oblężenia (4): nieodſtępuiąc Akwileią wźiął BielKron 298v; BielSpr 74v; z nieprzyiaćielem ſie śćiéráiąc/ pogromił y odpędźił: dźiáłá pobrał: ták/ że muśiał zátym nieprzyiaćiél odſtępowáć. SarnStat 1051.

odstępować od czego (1): ták długo [...] [nie] odſtępowáłá od miáſtá áż ich dobyłá. BielKron 10v.

b. Rozstawać się z kimś, nie obcować z kimś, unikać kogoś; z przeczeniem: stale towarzyszyć (13):

odstępować kogo (1): zabił by śię był krom wątpięniá/ by mu byli dwa ſynowie iego/ ktorzy go nieodſtepowali/ kordka niewydarli MurzHist T4v.

odstępować od kogo, od czego (9): KwiatKsiąż D3v; Mącz 44a, 416c; SkarŻyw 142, 598; proſzę was bráćia/ ábyśćie vpátrowáli tych/ ktorzy roſtyrki y zgorſzenia czynią mimo náukę/ ktoreyeśćie ſię wy náuczyli/ y odſtępuyćie od nich. WujNT 520, 575. Cf »od boku nie odstępować«.

Zwroty: »od boku [czyjego], boku nie odstępować« = a(b) latere nunquam discedere Modrz (2:2): godźiſie Krolowi miewać przy ſobie kilko osob/ ktorziby od iego boku nigdy nieodſtępowáli ModrzBaz 25v, 14; Niechayże mu téż zá to Tyran pánuie/ A boku nieprzyaćiél nie odſtępuie. KochPs 168 [idem] CzahTr K.

»na piędzi, piędzią, stopy nie odstępować« (1:1:1): Negat unquam se a te pedem discessisse, Powieda że od ciebie ſtopy nie odſtępował. Mącz 44a, 44a, 416c.

c. O odpływie morskim (1):
Szereg: »odstępować i przystępować« (1): ále tho/ że morze co godźin ſześć odſtępuie y przyſtępuie/ záléwa ſwé y oſuſza brzegi/ kto kiedy przyczynę nálazł? Oczko 9.
2. Zostawiać kogoś samego bez pomocy, odmawiać opieki, opuszczać w potrzebie; discedere Vulg [w tym: o Bogu i aniołach wobec ludzi (31)] (39):

odstępować kogo (25): aby [sprawce pospolitego dobra] theż poſpolſtwo wſzitko ſprawowali á iego nieodſtępowali BielŻyw 84; LubPs C2v, Fv, I3v; ſzli do Achilleſá [...]/ áby w tych cżáſiech niebeſpiecżnych kiedy ſie Troiani zmocnili/ ſwoich nie odſtępował. BielKron 58v; RejPos 71v [2 r.], 78v marg, 331; Złego Pan odſtępuie. RejZwierc 126v marg [idem] Bbb3; Ty mię/ móy pánie nie rácz odſtępowáć/ Tyś moiá śiłá/ ty mię chćiéy rátowáć. KochPs 31, 6, 56, 82, 103, 190; SkarŻyw 369; BielSjem 13; GrabowSet Q3v, Tv; ty nas niechćiéy odſtępowáć pánie: Y owſzem/ rácz nam dopomágáć ná nie [= pogańskie narody]. KochFrag 29; LatHar 39; CzahTr [D2]v. Cf »nie odstępować do gardła«.

odstępować od kogo (11): Bog ieſtes ty moy/ nie odſtępuy odemnie TarDuch A3; BielŻyw 84; RejPs 31v; WróbŻołt 34/22; LubPs K4; Leop Ps 37/22; BiałKat 338v; LatHar 53, 241, 611, 614.

W przeciwstawieniu: »[być] pilen ... odstępować« (1): Anyeli Boży wiernych Páńſkich pilni/ á ſwowolnych odſtępuią. RejPos 71v marg.

W przeciwstawieniu: »[być] pilen ... odstępować« (1): Anyeli odſtępuią iakoby głowa od ciała odſtąpiła BielŻyw 84.

Zwroty: »odstępować daleko« (2): oni z ktoremim ia wielkiey powinnoſći wtowárzyſtwie vżywał zálęknąwſſy ſie przyſzłey przygody moiey [...] odſtępuiąc dáleko odchodzili mię ſámego RejPs 44v, 31v.

»nie odstępować [kogo] do gardła« (1): Zebrał nátychmiaſt młodzyeńce ktore przywiodł ná przyſięgę/ iż ieden drugiego nie miał odſtępowáć do gárdłá ſwoiego BielKron 129.

Szeregi: »odstępować i oddalać się« (1): Okazałem to przykłádem: iż Pan odſtępuie/ y oddala ſye precz od ónych: którzy ſye go przą. BiałKat 338v.

»opuszczać, odstępować« (7): LubPs K4; Nieopuſzcżay że mie Pánie Boże moy: nie odſtępuy odemnie [Ne derelinquas me Domine; Deus meus, ne discesseris a me]. Leop Ps 37/22; GrabowSet Q3v; LatHar 53, 241, 611, 614.

»odstępować, porzucać« (1): Nie odſtępuy mnie/ nie porzucay wiecżnie/ Bo bez twey łáſki/ gdźież sſtąpię beſpiecżnie? GrabowSet Tv.

»nie zdradzać ani odstępować« (1): Achilles odpowiedzyał/ wſzák nie zdradzam áni odſtępuię/ ále rádzę y rádziłem o pokoiu BielKron 58v.

Przen [od kogo] (1): Lecż mię ty ſtrzeż święta cnoto. Y nie odſtępuy odemnie CzahTr [D2].
3. Postępować lub zaczynać postępować inaczej niż dotychczas (221):
a. Wyłamywać się z jakiejś wspólnoty, obowiązku wierności; desciscere Calep, Cn; absistere, convertere PolAnt; abire, recedere Vulg; abicere, defectionem facere a. inire, deficere, rebellare, relinquere Cn (63): Descisco ‒ Odſtawam a do drugiego prziſtawam, odſtępuię. Calep 310b.

odstępować kogo (1): SkarŻyw 179 cf Szereg.

odstępować od kogo (2): Kto od Kápłana odſtępuie/ od prawdy odſtępuie. OrzQuin L2v marg, L3.

Szereg: »przeć się i odstępować« (1): wielki ieſt Bog Chrześćiáńſki/ ia ſtobą weń wierzę [...]: á Oycá ſię ſwego tákiego okrutniká ludzi dobrych/ przę/ y odſtępuię. SkarŻyw 179.
α. Łamać przymierze, buntować się, zdradzać (6):

odstępować kogo (1): tám drudzy do nich [buntowników] z miáſtá potáiemnie przychadzáli. A gdy zá nimi ſłano proſząc s płácżem áby ſwych nie odſtępowáli. [...] BielKron 107v.

odstępować od kogo, od czego (5): rozboyce wnętrzne poimał y rozmaitemi mękami potraćił/ takież y ty co od kroleſtwa odſtępowáli BielKron 347, 56v, 382; RejPos 74v; ludzie doználi/ iż ći Monárchowie [...] wielce w ſwym rządzie y powinnośći ſwey pobłądzili: ſłuſznie od nich [...] odſtępowáli. SkarJedn 205.

W przeciwstawieniu: »odstępować... przystawać« (1): ieſliże ten ſługá nie godnieyſzy pomſty/ ktory przyſtawſzy do páná ſwoiego/ dawſzy rękę iemu/ [...] odſtępuie od niego/ á przyſtawa do nieprzyiacioł iego RejPos 74v.

β. Występować z jedności państwowej (o terytoriach lub ich mieszkańcach) (2): Abowiem [Semiramis] ſie tego obawáłá/ áby dla iego [króla Babilonu] młodośći kráiny nie odſtępowáły BielKron 10.

odstępować od czego (1): prze iego [Kolomana] niewdzięcżność/ [mieszkańcy Dalmacji] záſię od korony Węgierſkiey odſtępowáli. BielKron 301v.

γ. Występować z jedności wiary [w tym z pozycji katolików: o odszczepieństwie (5), o herezji (7)] (51): ći niemáią korzenia ktorzy do czáſu wierząc/ czáſu pokuſy odſtępuią BibRadz Luc 8/13; RejPos 62v; SkarJedn A4; iedni vćiekáli/ drudzy w mękách vſtawáli/ drudzy ſię chwiali/ drudzy ná ſame pogrozki odſtępowáli SkarŻyw 206; Oby ſię ná to obacżyli ći/ ktorzy ná ty trudne ſłowá wiárę trácąc/ od Chryſtuſa y Piotrá y kośćiołá iego vćiekáią: y odſtępuiąc/ wiárę trácą. SkarŻyw 598, 131; WujNT Luc 8/13, 2.Ioann 9.

odstępować czego (9): tu ſie pocżęło thowárzyſtwo o ſwiácżone Luterow ktore zowiemy proteſtántes/ iż ſie przed Senatem oſwiádcżyli Ewángeliey nieodſtępowáć BielKron 206; O moy miły Páwle tocieś ty tu prętko odſtąpił náuki ſtárſzych t woich [!]/ w ktoreieś thák mocno trwał żeś bił á mordował/ máło przed tym/ ty ktorzy iey odſtępowáli. RejPos 285. Cf Zwroty.

odstępować kogo [= czyje ustawy] (3): rzetzeſz: iż Papieżowie ták tzynili/ y dziś ieſztze tzynią/ nie dobrze tzynią. A wſzakoſz dla tego/ niemamy Papieżow odſtępowáć. KrowObr 40; SkarKaz 608b. Cf »odstępować Boga«.

odstępować od kogo, od czego (28): OrzRozm D3; RejAp 67; wſzyſcy chcą być Doktormi y náucżáć/ á odſtępuiąc od iednego kácerſtwá w ktorym byli/ do innegoſię vdáią SkarJedn 23, 309, 383; SkarŻyw 601; CzechEp 51, 352; vrádźili Arcykápłáni żeby y Lázárzá zábili: bo wiele Zydow dla niego od nich odſtępowáło/ y wierzyło w Ieſuſá. WujNT Ioann 12/11, s. 97. Cf odstępować od czego do kogo, Zwroty.

odstępować od czego do kogo (1): áż ich wiele odſtępowáło od krześćiáńſkiey wiáry do pogan/ dla vdręcżenia pogáńſkiego. BielKron 158v.

odstępować z czego (1): Gdyż ći/ ktorzy z Kátholiki I.M. odſtępuią: ktorzy iedno ſzcżerze do Chriſtuſá przyſtáią/ [...] Chriſtuſowi Pánu vcżnie gotuią CzechEp 358.

W przeciwstawieniach: »odstępować ... kłaniać się, przystawać, przystępować, uciekać się« (4): BielKron 89; Od ktorey [stolice Piotra św.] gdy iedny Narody prze grzech ſwoy odſtępuią/ drugie przyſtępuią: oná záwżdy iáko płodna mátká rodzi. SkarŻyw 601; WujNT 728; SkarKaz 518b.

W charakterystycznych połączeniach: lekkomyślnie odstępować, pierzchliwie, rychlej, sprośnie, wnet; ewanjelijej odstępować, od kacerstwa, z katoliki, papieżow, od pasterzow, do pogan, od świątości, stolice; nigdy nie odstępować.

Zwroty: »od Boga, Boga odstępować« (3:1): Kto od iednego Bogá y wiáry odſtępuie/ nigdy do [i]edney nietráfi. SkarŻyw 490 marg, 305; SkarKaz 518b; Pátrzcie iáko P. Bog kroleſtwá karał/ [...] ſkoro od wiáry ś. raz podáney/ y od práwego Bogá odſtępowáli. SkarKazSej 688a.

»odstępować do bogow cudzych« (1): ia czáſu onego zákryię oblicze ſwe dla złoſći ich ktorych ſie dopuſćili/ odſtępuiąc do Bogow cudzych [convertit se ad deos]. BibRadz Deut 31/18.

»do gardł nie odstępować [czego]« (1): á wſzákże wyerni dla tego przeſládowánia tych mocarzow ſwieckich y do gardł ſwoich prawdy odſthępowáć nye máią. LubPs cc marg.

»od jedności, zjednoczenia odstępować« (3:1): od yednoſci przodkow ſwych á náuki ápoſtolſkyey odſtęmpowáli/ nowin ſye imuyąc. KromRozm III L7, L6v; WujJud 168; SkarJedn 164.

»od Kościoła odstępować« [szyk zmienny] (4): Luterowi towárzyſze [...] dáli táką odpowiedź/ yż my żadnych wiar nie vſtawiámy nowych/ [...] áni też od kośćiołá Krześćiáńſkiego/ nieodſthępuiemy BielKron 208v; WujJud 31; Abyſcie [...] Iednym ſercem wyználi Bogá prawdziwego/ A nie odſtępowáli od Koſciołá iego. PaprPan Bv; SkarJedn 53.

»odstępować od nauki« [szyk zmienny] (2): KromRozm III L7; Iż dla przeſládowánya nye máią wyerni odſtępowáć od náuki prawdziwey LubPs ccv marg.

»od posłuszeństwa, od zwierzchności odstępować« (1:1): iednák żáłobę ná ktorym z tych śiedmi ábo ośmi Synodách/ pierwey ná Rzymſką ſtolicę vcżynić/ [...] Grekom przyſtało: niżli od ſtárowiecżnego poſłuſzeńſtwá y iednośći kośćielney/ ták pierzchliwie odſtępowáć mieli. SkarJedn 164; Pierwſzy [znak heretyckich uczycielów]/ z kośćiołá wychodzić/ y od duchowney zwierzchnośći y páſterzow odſtępowáć. WujNT 462.

»odstępować prawdziwego słowa, od prawdy« [szyk zmienny] (1:1): LubPs cc marg; tu ſie ſpełniły wſzytki proroctwá Iakobá Pátryárchy/ [...] iż Pan Bog Aſfurá poſle ná tákie ktorzy odſtępuią práwdziwego ſłowá Bożego/ á do Báálchwaloná sie vciekáią. BielKron 89.

»od wiary, wiary odstępować« [szyk zmienny] (8:4): Nyewyem komu wyęcey pánuye [łakomstwo]/ mnyeli/ ktory ná ſwey kápicy przeſtawam/ czyli tym/ ktorzy dla tego iżeby nyedáwáć co czyye yeſt/ álbo y cudze bráć/ od wyáry y śwyętych obyczáyow y vſtaw przodkow ſwych odſtępuyą. KromRozm I A3v, A4; KromRozm III N4; BielKron 157v, 158v; WujJud 139, 139v; SkarŻyw 490 marg; NiemObr 163; LatHar 420; WujNT 728; SkarKazSej 688a.

Szereg: »odstępować a zdradzać« (1): Głupſtwo tedy było onych ktorzy widząc/ iż on od tego kośćioła z ktorego wyſzedł/ y od ktorego poſláńcem był odſtępuie/ á ſtárſze ſwoie y Páná Bogá w nich zdradza: [...] iż mu vwierzyli SkarJedn 53.
W przen (2): Krol záſye Mieczem nie dopuſzczał ludźiom odſtępowáć od Ołtarzá OrzRozm D3; SkarKaz 608b.
Przen [od czego] (1): Trudno ſię maćie rozrywáć y wádźić: bośćie związáni y ſpoieni iáko członki w iednym ćiele [...]/ ktore iedná duſzá ożywia y rządźi/ od ktorey odſtępowáć á iey nie ſłucháć/ śmierć ieſt. SkarKazSej 67 1b.
b. Przestawać postępować zgodnie z jakimiś nakazami, zasadami, zobowiązaniami, głosić to, co jest sprzeczne z nimi; sprzeniewierzać się czemuś; declinare PolAnt, Modrz; recedere PolAnt, Cn; deficere Modrz, Cn; derelinquere Vulg; retrocedere PolAnt; discedere Modrz; desciscere, proicere, remittere, renuntiare Cn (140):

odstępować czego (15): thak mi chczaczi [...] przirzekania slow ſwoych nieodſtepvyacz, y nieziczącz panſtwv waschemv zadney szkodj, prziſwolylyſmi samy kv themv abi czy poddany waſchi bili dobrowolnie wipvſczeny LibLeg 10/91; vchwaliono ieſt iz Commiſſarze niemayą wspravach ſądv ſwoiego odstempovacz ſtatutu poſpolitego ComCrac 17v; ConPiotr 33; MurzNT 81; KrowObr A4; WujJudConf 34v; SkarŻyw 301; Náuczałem y vpominał Páná ſwego/ pomázáńca twego/ [...] áby [...] wedle praw twoich pánował: ſpráwiedliwośći y kárnośći nie odſtępował SkarKaz )(2v. Cf Zwroty. [Cf też α. »odstępować (Pana) Boga« KlonWor ded **3.]

odstępować czego [= nie zwracać uwagi na co] (1): Pánowie poſłowie wſzytko roſporzą/ ábo ſwemi głowámi/ ábo cudzemi táiemnemi: dáiąc ſię vżyć ná co komu potrzebá: zdrowia y cáłośći/ y dochowánia Rzeczypoſpolitey odſtępuiąc. SkarKazSej 695b.

odstępować kogo [= czyje ustawy] (5): KrowObr 40v; RejPos 40v; Dobrze y w tym Lutrá odſtępuiećie/ ktory vcżył/ że y niewiáſty Kápłany być mogą WujJud 147, 65 marg, Ll4.

odstępować od czego (27): LibLeg 11/65, 87v; RejPs 85; RejJóz B5, F4v; BibRadz Ios 23/6; ći wſzyſcy ktorzykolwiek odſtępuią od przeyrzenia ſwego á od wezwánia ſwego/ ná iákimkolwiek ſą ſthanie ábo vrzędzie/ [...] ći wſzyſcy pokuſzáią Páná ſwego RejPos 72; WujJudConf 157; ModrzBaz 27v [2 r.], 58v; ReszPrz 59; ZA iednoſtáynym Pánow Duchownych y Swietckich/ y Poſłów Ziemſkich [...] ſkazániém: od ſtárégo Státutu nie odſtępuiąc/ vſtáwiono ieſt SarnStat 73; áby Sędźiowie Ziem Króleſtwá náſzégo od nich [ustaw] nie odſtępuiąc/ y owſzem z nich náukę biorąc/ w ſądzeniu ſpráwiedliwość w cále záchowywáli. SarnStat 909, 119, 220, 1124. Cf Zwroty.

odstępować od czego [= od obowiązków związanych z czym] (1): ktorym nigdy [...] od ſwego vrzędu nieodſtępował BielKron 220.

W przeciwstawieniu: »odstępować ... strzec« (1): Leop Prov 28/4 cf »odstępować zakonu«.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze odstępować, ućciwie; odstępować od baczenia (od baczności) (2), całości, dochowania, karności, kreda, mistrzow (2), od obietnice, (od) podania (apostolskiego) (2), od przejrzenia, od przystojności, przywilejow, rodzicow, (od) sprawiedliwości (2), (od) statutu (3), od urzędu, od wezwania, zdrowia; odstępować do wymysłow; namniej nie odstępować, nic (2), nigdy, niwczym (3).

Zwroty: »od nauki [czyjej] odstępować« (1): IEſt w tym Pſalmie iákoby sfukánie náucżycielow fáłſzywych/ ktorzy od náuk Páńſkich do wymyſłow ludzkich odſtępuią LubPs C3.

»od [czyjego] postanowienia odstępować« (1): nye godźi ſye od yey [stolicy rzymskiej] poſtáwyenya [lege: postanowienia] odſtęmpowáć KromRozm III N7.

»powinności, od powinności odstępować« = ab officio recedere Modrz [szyk zmienny] (1:1): ſwowolne ciáło/ Ony iey ſwięte ſpráwy záwżdy przekażáło/ Vdawáiąc ſie záwżdy w márne ſwowolnośći/ Odſtępuiąc y Bogá y ſwych powinnośći. RejWiz 121; ModrzBaz 11.

»prawa, od prawa odstępować« (1:1): Diar 93; toż też náſzy ſtároſtowie práwo winni ćierpieć/ y owſzem od práwá od ſtępowáć niemáią UstPraw F2v.

»prawdy nie odstępować« (1): LubPs bb3 marg cf W przen.

»prawdy odstępować« = kłamać (1): áni w ſądźie do wiela perſon przyſtáy/ prawdy odſtępuiąc. SkarKazSej 661b.

»przysięgi odstępować« (1): [z listu cesarza tureckiego:] ktoriſmi myely ſlyvb y przyaſzny przodkyem myedzi ſobą, theras ya tego ſlyvbv y prziſſyegy [...] nyeodſtepvye LibLeg 10/113v.

»odstępować od [czyjego] rozkazania« (1): ieſliby widział/ iż z iego niepoſłuſzeńſthwá [...] ſzkodá wielka/ zá niezdárzeniem/ á pożytek bárzo máły zá poſzcżęſcieniem przyść by miał: thám nie rádzę namniey odſtępowáć od páńſkiego roſkazánia GórnDworz L4v.

»odstępować od rozumu, rozumu« [szyk zmienny] (2:1): BierEz F4v; NIech przeto pirwſze ſtáránie Zakonodawce to będźie/ áby w poſtánowieniu Praw/ nic nieodſtępował od rozumu [a ratione ... discedendum] álbo od bácżnośći ModrzBaz 70; SkarKazSej 696b.

»odstępować zakonu« (1): Ktorzy odſtępuią zakonu [derelinquunt legem]/ chwałą [lege: chwalą] bezbożnego: á ktorzy ſtrzegą/ ći ſie rozpaláią przećiwko niemu. Leop Prov 28/4.

»od zwyczajów (a. od obyczaju), zwyczaju odstępować« [szyk zmienny] (3:1): Od vſtaw y zwyczáyow koſćyelnych odſtępowáć nyemamy. KromRozm I Ov marg; my dźyerżąc ſye przykazánya páńſkyego/ nyemamy [...] wychodźić gdźye ná ſtronę z powſſechnego koſcyołá/ odſtęmpuyąc vſtaw/ podánya/ y chwálebnych zwyczáyow yego. KromRozm III E5; BiałKat 231; trzymayćie ſie mocno iednego/ świętego/ powſzechnego/ Apoſtolſkiego kośćiołá/ w żadney rzecży namnieyſzey od iego vſtaw/ zwycżáiow y dekretów nie odſtępuiąc. ReszPrz 92. [Cf też a.γ. »od wiary odstępować« KromRozm I A3v.]

Szereg: »nie gwałcić ani odstępować« (2): ále oné chcemy y obiecuiemy káráć. Wſzákże Praw náſzych Kśiążęcych y źiemſkich niwczym nie gwałcąc áni od nich odſtępuiąc [iura ... nostra... in nullo per hoc violando, nec ab eisdem recedendo JanStat 262]. SarnStat 119 [idem] 220.
W przen (3): proźbá áby Pan Bog thák ſpráwował ſtáthecżną myſl w ſercu wiernym/ iżby they pocżętey prawdy ni w cżym nie odſtępowáło. LubPs bb3 marg.
Zwroty: »daleko odstępować« (1): ieſliby [dzieci] od powinnośći ſwey dáleko odſtępowáły [procul recedentes]/ tedy y rozgą ſkáráć słuſzna rzecż ieſt. ModrzBaz 11.

»nie odstępować ani na prawo, ani na lewo« (1): Bądźcież tedy ſercá dobrego ábyſćie ſtrzegli á czynili doſyć themu co nápiſano ieſth w Kſięgách zakonu Moiżeſzowego/ ábyſćie nie odſtępowáli od niego áni ná práwo áni ná lewo [non recedatis ab ea ad dexteram et ad sinistram]. BibRadz Ios 23/6.

Przen [od kogo] (1): wielkie kłopoty/ á wielkie roſterki iuż ſie około niego [czarta] zyawiáły/ gdy widział áno wiele ludzi odſtępuie od niego RejPos 76v.
αα. W połączeniu z podmiotem oznaczającym czyjeś działanie: Być niezgodnym [od czego] (1): Wiemy to mily panie iſz wſſytki ſprawy twe nigdy od ſprawiedliwoſci nie odſtępuią RejPs 166v.
α. Łamać nakazy boskie, grzeszyć (89):

odstępować kogo, czego (30): O nyektorych rzeczach też pan ſam ácz przykazánye/ ktorego ſye odſtępowáć nyegodźi/ ále docześne álbo nye wſſyſtkich nas dotykáyące dał KromRozm II x4v; iżem wżdy to myał ná pyecży cżaſu ſwego/ Bych cye nye odſtępował ni w cżym Páná moyego. LubPs R2, bb4; BielKron 48; tu iuż doſyć rozumieć możeſz/ co to ieſt trwáć w ſlowiech Páná twoiego/ á nie odſtępowáć imieniá iego ſwiętego RejAp 41v; RejPos 27v, 30v, 161v, 339v; Day boiaźń twoię w ſercá náſze/ ábyſmy ćię nigdy nie odſtępowáli SkarKaz )(3v. Cf Zwroty.

odstępować od kogo, od czego (56): racz ſie nami miłoſciwie opiekac abi [...] będąc tu w wolnem zywocie tego pilni byli: abychmy ſprawami ſwemi od ciebie pana ſwego nigdy nieodſtępowali. RejPs 213; A yż to każdy przekłety Głoſno mowj Dawid ſwiety Kto od tego odſtępuye Czo on zdawna rozkazuye RejKup dd3; Od tey [ewanjelijej] my też odſtępowáć nyemamy/ chcemyli być vczęſtniki dobrodźyeyſtwá páná Kryſtuſowego. KromRozm II c3; Leop Dan 3/29; BibRadz 4.Reg 18/6, Ier 32/40, II 141a marg; RejAp 22 [2 r.], 25, 119; RejPos 44v, 72v, 79v, [108]v, 127, [292], 339v; s káżdą nádzieią ſwoią ábyś nigdziey nie odſtępował od niego/ á wſzyſtko w moc á w opiekę ſwiętą porucżał iemu. RejZwierc 196; ModrzBaz 17; ráczyſz ſię do iego naświętſzéy miłośći przyczynić zá mną/ áby mię téż náuczył woli ſwoiéy/ przez Duchá ſwégo świętégo/ ábym od niego iuż więcéy nie odſtępowáłá. SiebRozmyśl L3v. Cf Zwroty, W przen »odstępować od drogi«.

W przeciwstawieniach: »odstępować ... naśladować, przystawać« (2): obacżywſzy tákie dobrodzyeyſtwá od Páná ſwoiego/ odſtępuieſz go y ſwiętey woley iego/ á náſláduieſz ſwiátá tego RejPos 30v; SkarŻyw 173.

W charakterystycznych połączeniach: odstępować od dobrodzieja, imienia (2), majestatu, od prawego używania świętości, Stworzyciela; nigdy nie odstępować (14), nigdziej (2), niwczym (2).

Zwroty: »od [czyjego] napominania odstępować« (1): Ieſliż tedy w Chriſtuſowym świetle chodźić chcemy/ od roſkazania iego y nápominania nie odſtępuymy. CzechEp 131.

»odstępować od nauki, nauki [czyjej]« [szyk zmienny] (5:3): RejPs 183; KromRozm II b3v; KromRozm III F3v; ſtháráiąc ſie wedle możnośći ſwey ábychmy ni w cżym nie odſtępowáli woley ſwiętey á náuki iego RejAp 70; gdyż ieſt ſroga pomſtá nád tymi záwieſzona/ ktorzy odſtępuią od ſzcżyrey náuki Páná ſwego. RejPos 64, 30, 79v; WujJud 171.

»odstępować od Pana (Boga), od Boga, od Bostwa, Pana (Boga), Boga, (Pana) Chrystusa« = retrocedere a Deo PolAnt [szyk zmienny] (6:2:1:4:2:2): RejPs 156v; RejKup ſ8v; MurzHist H3v, L3v; LubPs Rv marg; BibRadz Is 59/13; BielKron 64; RejPos 19, 40, 57, 71v, [279]v, 345; KochPs 24; zá trochę poćiechy świeckiey Pána Bogá y łáſki grzeſzący odſtępuie/ á do cżártá przyſtáie. SkarŻyw 173, 173; żaden ſię ná to nie ogląda żeby w doſtawániu tych rżecży nie odſtępował Bogá/ ſumnienia/ ſławy/ cnoty/ pocżćiwośći/ zbáwienia ſwego y ſam śiebie KlonWor ded **3. [Cf też wyżej »powinności odstępować« RejWiz 121.]

»od posłuszeństwa odstępować« (1): ieſliby ſię przydáło iáko ludźiom/ ábyſmy ćię prędko náleźli/ á nigdy od poſłuſzeńſtwá twego nie odſtępowáli SkarKaz 45b.

»praw odstępować« (1): Niech ſye hárdźi śmieią/ ia twych praw nie odſtępuię KochPs 181.

»odstępować od prawdy, prawdy« [szyk zmienny] (4:1): GrzegRóżn O2v; OrzQuin L2v marg, L3; kthorzy dla tych márnych pożytkow ſwiátá tego/ przedawacie práwie Páná ſwoiego/ á odſtępuiecie od ſzcżyrey prawdy/ woley/ á poſtánowienia ſwiętego iego. RejPos [290]; Ktorego [Kościoła] ieſli kto odſtąpi/ wnet zábłądźić muśi/ bo prawdy odſtępuie y żywotá. WujJudConf 121.

»odstępować od rozkazania (a. od przykazania) [czyjego], przykazania« [szyk zmienny] (5:1): ia wiem iáką nienáwiſćią ty záwżdy niſſćiſz ony ktorzy ácz potáiemnie ále wżdy odſtępuią od przykazánia twego RejPs 184; KromRozm II x2; RejPos A5, 89v [2 r.]; CzechEp 131.

»odstępować słowa, od słowa [czyjego]« [szyk zmienny] (2:1): Z tąd ſie okázuie iáko ſie Pan brzydźi tymi ktorzy go chcą chwálić według wynálaſkow ludzkich/ odſtępuiąc od słowá iego. BibRadz I 158d marg; BielKron 92v, 213.

»odstępować od społeczności [czyjej]« (1): prośimy pokornie/ ábyś ták miłośćiwie racżył rzędzie á ſpráwowáć nas to mizerne ſtadko ſwoie/ iákobychmy [...] nigdy nie odſtępowáli od niego/ áni od ſpołecżnośći tey twey RejPos 125.

»odstępować od ustaw, od postanowienia, od sądów [czyich, czyjego]« [szyk zmienny] (1:1:1): RejPs 183; Abo wſzyſcy ini ktory [!] odſtępowáli od vſtaw á od roſkazánia Pánſkiego RejPos 89v, [290]. [Cf też a.γ. »od wiary odstępować« KromRozm I A3v.]

»wiary, od wiary odstępować« (2:2): Wyáry my nye odſtępuyemy/ y owſſem dźyerżymy yą/ yáko yey nas pan Kryſtus náuczył. KromRozm I A4; w tym Pſalmie ieſt vpominánie ku ćirpliwośći/ ábychmy od ſtátecżnego vmyſhi ſwego á od wiáry ſwey nie odſthępowáli LubPs K; GrzegRóżn M2v; ReszPrz 95.

»odstępować od wolej, wolej [czyjej]« [szyk zmienny] (5:3): RejPs 220v; ſtrzeſczie ſyę pilnie tego By odſwietey woliey jego Nigdy nieodſtępowali RejKup ee3; LubPs K2v marg; RejAp 70; RejPos 30v, 39v, [290]; RejZwierc 258.

Szeregi: »nie odstępować a (i) dzierżeć« [szyk 1:1] (2): KromRozm I A4; pod tym przezwiſkiem żydowſkim figuruie Pan ty ktorzy ſie ſtárożynych ſpraw á vſtaw iego ſwięthych y Prorockich y Apoſtolſkich dzierżeli/ á od nich nie odſtępowáli. RejAp 22.

»odstępować a przeć się« (1): k woli nátkánia mizernego brzuchá ſwego odſtępuiemy á przymy ſie imieniá Páńſkiego. RejAp 25v.

W przen (5):
Zwroty: »daleko odstępować« (1): Lecz kto do tych trzech pewnych [osób boskich] podrzuca czwartego By śię z tych Trzech náſzydźił ten cżártá ſprosnego Synem ieſt/ á dáleko bárzo odſtępuie Od prawdy Kryſthowey GrzegRóżn O2v.

»odstępować od drogi [jakiej, czego]« = niewłaściwie postępować; a tramite vacillare HistAl [szyk zmienny] (3): proſſę [...] iż by mię dochodziły łáſkáwe ſlowá náuki twoiey/ ktore by mnie vmnożyły boiazń ábych nigdy nie odſtępowáł od zbáwienney drogi twoiey. RejPs 178; HistAl G3v; BielKom E.

»nie odstępować ani na prawo, ani na lewo« (1): áby ſię vcżył bać ſię Páná Bogá/ á ſtrzec przykazánia iego/ od ktorego áby nieodſtępował/ áni ná práwo áni ná lewo [non declinet nec ad dextram, nec ad sinistram] ModrzBaz 17.

αα. W połączeniu z podmiotem oznaczającym czyjeś działanie: Być niezgodnym [od czego] (2): áby [...] ſpráwował ták żywot moy iákoby on nigdy nieodſtępował od ſluſſnych ſądow twoich RejPs 186v.
Zwroty: »odstępować od nauki [czyjej]« (1): RejAp 30v cf »odstępować od wolej«.

»odstępować od wolej [czyjej]« (1): tu Pan vpomináć racży káżdy koſcioł wiemy ſwoy/ áby tego pilnie przeſtrzegał/ áby tákie ſpráwy ktoreby namniey odſtępowáły od ſzcżyrey woley/ náuki/ á mocnego poſtánowienia iego ſwiętego były w nim przeſtrzegáne/ głádzone/ wymiotáne. RejAp 30v.

c. Zaprzestawać jakiegoś działania, jakiegoś sposobu postępowania; devitare, discedere Vulg (18):

odstępować czego (2): Pánował dwádzyeściá lat/ też nie odſtępowáł báłwochwálſtwá Ieroboámowego. BielKron 88; SkarJedn A3v.

odstępować od czego (3): abowiem ty [...] będzieſz racził łaſkawie prziwieſc abychmy nigdy od ſluſſnich ſpraw nie odſtępowali RejPs 172; Ofiárá zbáwienna ieſt/ ſtrzedz przykazánia Bożego/ á odſtępowáć od wſſelkiey złośći Leop Eccli 35/2; WysKaz 4.

α. Odwoływać poprzednie wypowiedzi (9):

odstępować czego (8): BielKron 233; gdźie ták mowi: iż Moiżeſz godnym był ználeźiony oblicżem w oblicże vmawiác [!] ſię z Bogiem/ ábo choć z Aniołem [...]. Z kąd káżdy obacżyć może/ iż w przod dumę ſwą wyſtáwiwſzy o Bogu/ [...] oney záś odſtępuie/ á Aniołowi to przyznawa CzechEp 213, 212; ponieważ duchá ś. zowie Boſtwem páná Chriſtuſowym: tedy tym dawa znáć/ iż iuż onego przedwiecżnego vrodzenia z iſtnośći oycowſkiey/ odſtępuie NiemObr 102, 54 [2 r.]. Cf odstępować czego w czym, »zdania swego odstępować«.

odstępować czego w czym (1): ácż kolwiek piſałem przećiw im ſpopędliwośći. wyęcey niż było potrzebá/ wſzák że y tych [moich ksiąg] niwcżem niechcę od ſtępowáć BielKron 196v.

W przeciwstawieniu: »chwytać się ... odstępować« (1): ait ſaepiſsime et rurſus negat, raz ſię tego chwytáiąc/ á drugi raz tegoż odſtępuiąc: raz prząc á drugi twierdząc CzechEp 212.

Zwroty: »i na jednym palcu nie odstępować [od czego]« (1): Digitum nusquam a sententia, Y na yednym pál[c]u nie odſtępowáć od ſwego mniemánia. Mącz 88d.

»zdania swego odstępować« (1): Acżkolwiek też y inſzych dumek ludzkich dotyka/ iednák tego zdánia ſwego nie odſtępuie/ iż nie Bog był widźian [...]/ ále Anioł. CzechEp 262.

β. Przerywać to, co się robiło (4):

odstępować czego (3): Nuż wy co [...] głębokie rzecży w mowie ſwey ſądzicie/ Teraz iuż tych mow ſwych ſtárych odſtępuycie/ Rádſzey k chwale Bożey vſtá ſwe zgotuycie. LubPs hh2; WujNT Tit 3/9; SkarKaz 348a.

odstępować od czego (1): tego ma zaczny y w tych rzeczach biegły ſprawca woſkią [lege: wojska] pilno przeſtrzegać/ yżeby iego ryczęrſtwo nigdy od woiennich cżwicżeń nie odſtępowało KwiatKsiąż O3v.

4. Wyrzekać się, zrzekać się czegoś, rezygnować (czasem w zamian za coś); cedere Vulg; amoliri, recedere Mącz (38): Amolior, id est, recedo, Odſtępuyę/ Niechcę ſie dáley ocz kuśić Mącz 229d.

odstępować czego (20): ZapWar 1548 nr 2668; ći od mléczna abo od ryb niezdrowi/ drudzy zaś i mięſa dlá tego odſtępuią MurzNT 13v; LubPs N2v marg; BielKron 192v; RejPos 315v; SkarJedn 379; SkarŻyw 76, 127, 180; Iáką P. Bog łáſkę nam czyni/ woli czći ſwey odſtępowáć/ tylo żebyſmy w zgodźie mieſzkáli. SkarKaz 316a, 244b; Proſzę o twoię sioſtrę zá ſyná ſwoiego, Odſtępuiąc poſágu CiekPotr 39; wſzytkiego ſwego ſzczęśćia odſtępuiąc/ o napráwę oyczyzny ſwey prośił SkarKazSej 668a, 669a; KlonWor 71. Cf Zwroty. [Cf też 3.b.α. »odstępować Pana (Boga)« SkarŻyw 173, KlonWor ded **3, »odstępować prawdy« WujJudCon 121.]

odstępować dla czego (6): Powtarzánye ſkáżoney nátury náſzey/ iáko dla docżeſnych rzecży odſtępuiem wiecżnych. LubPs N2v marg; RejAp 28; RejPos 315v; SkarJedn 379; SkarŻyw 127; SkarKaz 244b.

odstępować od czego (2): abiſczie tam viyachawſchi sprawnie a ſprawiedlywie te rzeczi zgodzywſchi sye spoſlanczi krola polskiego na koniecz tey rzeczi dozrzely y dokonaly naprzod nieodſtepvyacz od tego yako przodkiem trzimaly oczakow czarzi przekopsczi LibLeg 11/21; RejAp 28.

W charakterystycznych połączeniach: ochotnie odstępować, czci odstępować, dawności, duchownych (wiecznych) rzeczy (2), legata [= zapisów], mięsa, nadzieje, pociech, posagu, przywileju, sprawiedliwości, szczęścia, wczasow, wiecznego żywota.

Zwroty: »rozumu swego odstępować« (2): we wſzytkim ták trzymáł ten święty/ vczył/ wierzył/ iáko kośćioł S. Rzymſki: nań ſię we wſzytkim/ ták święty y vcżony cżłek/ zdáiąc/ á ſwego rożumu [!] odſtępuiąc. SkarŻyw 203; SkarKazSej 687a.

»wolej sw(oj)ej odstępować« (2): ná inych duchownych rádzie przeſtawáłá: zpokory/ y poniżenia woley ſwoiey odſtępuiąc/ y nabożnie ſię inym poddáiąc. SkarŻyw 582; SkarKaz 489a.

»zdrowia swego odstępować« (1): A nie tylo mężowie/ ále y niewiáſty ſłábey płći/ tę cnotę chęći ku dobru poſpolitemu máiąc: rády y zdrowia ſwego odſtępowáły. SkarKazSej 668b.

Szereg: »odstępować a odbiegać« (2): RejAp 28; onego wiecżnego żywotá ſwego/ [...] odſtępuiemy á odbiegamy dla tego krociuchnego á bárzo omylnego żywotá nędznego náſzego. RejPos 315v.
W przen (1): dla tego márnego mięſá/ á dla they nędzney polewki odſtępuiemy á odbiegamy od tey ſwiętey Mánny zákrytey RejAp 28.
Przen [od czego] (1): Schema, [...] Latine figura vel ornatus oratoribus est quod a simplici dicendi modo ornate mutatum est, Gdy od właſnych słów odſtępuyąc nowe słowá dla ſpánielſzy á xtáltownieyſzy rzeczy wykładámy. Mącz 371c.
a. Dokonywać prawnego zrzeczenia się (11):

odstępować czego (10): Odſtępuię bliſkośći ſwey [...]. Thy vżyway práwá á przywileiá mego Leop Ruth 4/6; przyſięgáli pánowie s krolem odſthępuiąc wiecżnie Pomorſkiey źiemie. BielKron 373v; PaprUp I2v; obywátele źiem Mázowieckich [...] práwá/ przywileie/ ſtátutá/ zwyczáie Koronné/ odſtępuiąc ſtátutów y zwyczáiów ſtárych Mázoweckich/ prziymowáli SarnStat 1155. Cf odstępować czego komu, Zwrot.

odstępować czego komu (3): ZapKościer 1580/13v; my dla dobrégo Rzeczypoſpolitéy tákiéy ſukceſsiiéy dźiedźicznéy w Páńſtwie Litewſkim/ [...] ná wiekiſmy Koronie odſtąpili/ y wiecznémi czáſy odſtępuiemy SarnStat 1012, 1002.

[odstępować od czego: iż się jemu dosyć stało od brata Witka tak z ruchomego, jako z leżącego i od wszytkiego jemu odstępuje. KsięgaSądIwk 1582 nr 6.]

[odstępować z czego: bratu swemu dobrowolnie odstępuje ze wszystkiego, nic sobie nie zostawując KsięgaSądIwk 1586 nr 108.]

W charakterystycznych połączeniach: odstępować dobrowolnie (2), wiecznie (na wieki, wiecznemi czasy) (3); odstępować bliskości, statutow, sukcesyjej (2), ziemie.

Zwrot: »(pomocy) prawa, od praw odstępować« [szyk zmienny] (3:1): iessly by sią ktora strona abo ych potomkovie poswacz dopusczily do ktorego kolik sądu Krolewskiego ziemskiego abo Groczkiego tedj na pierwssem roku iako na zavithem odstępuyącz wsistkich pomoczy prawa tak pospolitego iako tesz swego ossobnego maią stacz i odpoviedaez. ZapWar 1548 nr 2668; Nápiſano w Kſyęgach Ruth/ iż gdy ieden drugiemu práwá ſwego odſtępował/ áby ono odſtąpienie álbo zdánie moc wźięło/ tedy ten który przedawał imienie/ z zuwał bot álbo trzewik z nogi ſwoiey/ y dawał go kupuiącemu GroicPorz 13v; ZapKościer 1580/14; SarnStat 1164.
b. Wycofywać sprawę z sądu [czego] (3): ktore pozwy wssythki [...] yvsz oth thego czassu skuthecznye myędzy sobą vmorzili othsthempvyącz ych zvpelnye. ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; otrzymawſzy in acceſſorio ruſzenié ná Tribunał/ potym go dla zwłóki przez przypozew odſtępowáli SarnStat 809.
5. Wprowadzać zmianę w stosunku do podstawowego tekstu (8):

odstępować kogo, czego (5): Trzećia przycżyná/ iżem ná niektorych mieyſcách pierwſzych tłumácżow muśiał odſtępowáć/ to ieſt/ muśiałem niektore ſłowá y mieyſcá inácżey/ niż drudzy/ przełożyć. BudNT Ff6; WujNT 288, 726; SarnStat 57. Cſ Ze zdaniem.

odstępować od czego (3): MurzNT 218v marg; ktory [egzemplarz] ſię z Erázmowym ná wielu mieyſcách nie zgadza/ [...] á czáſem dáley od Láćińſkiego á niżli Erázmow odſtępuię. WujNT przedm 17, przedm 7.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): przyniósł mu ieden skśiężyi/ ſpiſaną naukę iakoby śię miáł nazaiutrz nauki ſwoiéi przed wſzyſtkiem ludém odprzyśiąc wniczem tego co mu napiſáno nieodſtępuiąc. MurzHist Dv.

W przeciwstawieniu: »odstępować ... uciekać się« (1): przeto tu Graeckiego textu odſtępuią/ á do Láćińſkiego ſię vćiekáią/ pierwey gi wzgárdziwſzy y ohydziwſzy. WujNT 726.

6. Tracić coś (1):
Zwrot: »od rozumu odstępować« = tracić przytomność (1): Niedármoćiem Hippokrátes/ złączenie to [cielesne]/ wielkiey niemocy przyrownał/ bo człowiek tám od rozumu odſtępuie á zapomni ſye. SienLek 14.
7. praw. Zmieniać właściwość miejscową sądu (5):

odstępować czego (4): pan Viernoss bendzie vinien we Srode blyssą przeth swiąthkamy przisslemy stanącz w Varssewie v Act Grodzkich a tam othstempvyącz poviathu swego oczyvysczie seznacz y poczwierdzicz the vgode ZapWar 1550 nr 2665, 1548 nr 2668, 1550 nr 2655; UstPraw H.

odstępować od czego (1): tákowé przedánié y wzdánié tákié wiecznie imienia ſwégo [...] ma w powiećie ſwym właſnym [...] vczynić w ſądźie Ziemſkim właſnym/ [...] á nie gdźie indźie extra diſtrictum proprium, choćiayby to odſtępuiąc od źiemie y powiatu ſwégo vczynił SarnStat 1166.

W przeciwstawieniach: »odstępować ... wcielać się, wdawać się« (2): othstempvyą poviathu swego Sochaczewskyego w Varssewski syę wczielayącz ZapWar 1550 nr 2655, 1548 nr 2668.

*** Bez wystarczającego kontekstu [od czego] (1):
Przysłowie: Unguem latum non discedere, aut transversum digitum a re aliqua, Ná páznokciu ſie od czego nieodſtrzeláć/ nieodſtępowáć. Mącz 503c.

Synonimy: 1. odchadzać, odchodzić, oddalać się, oddzielać się, odmykać się; 2. oddalać się, opuszczać, porzucać; 3.a. odstawać, zdradzać; β. odcinać się, oddzielać się, odłęczać się, odpadać, odrywać się, odszczepiać się; b. gwałcić, łamać, naruszać, psować; c.β. odciągać się, odrażać się, odrywać się, odwodzić się.

Formacje współrdzenne cf STĄPIĆ.

Cf [ODSTĘPOWANIE], ODSTĘPUJĄCY

MM