[zaloguj się]
[pdf]

NARUSZAĆ (25) vb impf

Oba a jasne.

Fleksja
inf naruszać
indicativus
praes
sg pl
2 naruszåcie
3 naruszå naruszają
conditionalis
sg pl
2 m byś naruszåł m pers
3 m by naruszåł m pers by naruszali
impersonalis
praes naruszå się
participia
part praes act naruszając
inne formy
pass inf - naruszać się

inf naruszać (2). ◊ praes 3 sg naruszå (2). ◊ 2 pl naruszåcie (1). ◊ 3 pl naruszają (5). ◊ con 2 sg m byś naruszåł (1). ◊ 3 sg m by naruszåł (2). ◊ 3 pl m pers by naruszali (1). ◊ pass inf naruszać się (1). ◊ impers praes naruszå się (1). ◊ part praes act naruszając (9).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. naruszyć.

Uszkadzać istniejący, przeważnie zadowalający stan; nadwerężać, osłabiać; umniejszać; oppugnare Modrz; convellere, delibare, delumbare, exulcerare, frangere, infirmare, infringere, labefactare, suboffendere, violare Cn (25):

naruszać co (1): BiałKat 371 cf Szereg.

Szereg: »obrażać i naruszać« (1): Nie máłać to rzecz ieſt: bliźnégo ſwégo w thák wielkich y ták ćięſzkich rzeczách/ które ćiáło/ máiętnośći/ poczćiwość/ y zbáwienie obrażáią/ y náruſzáią/ thák ládá iáko zdrádliwie omyláć BiałKat 371.
a. O abstraktach (24): mi tam was mami iako Cuſtodes et adminiſtratores, chcąc abiſcie do gladali á naruſzac niedali PaprUp D4.

naruszać czego (po przeczeniu) (14): PatKaz I 9v; bo ych m. kazdey rzeczi za wolią a za chvczią yey m. pomagacz chczą tile yle sye ych M. godzycz bedzie bespyeczenstwa swego nyenarvſchayacz LibLeg 10/115; GroicPorz p, r4; WujJud 4v; CzechRozm 138; ActReg 45; LatHar 592; WujNT 525; De pactis et foederibus, zwyczáynych, nowych ſie wyſtrzégáć, abſolutum dominium nienáruſzáiąc. SarnStat 125, 870; Wolnośći ſię też tem nicżyiey nie náruſzy/ iáko ſię inſzemi Conſtituciámi wolnośći nie náruſza GrabPospR K4. Cf naruszać czego komu; czego czym.

naruszać czego (po przeczeniu) komu (1): WSzytkie vcżćiwe żárty y wſzytkie rádośći/ Ktore nie náruſzaćie mądrym pocżćiwośći. [...] Wſzytkie ſię bez odwłoki w dom ten cny poznośćie SkorWinsz A2.

naruszać czego (po przeczeniu) czym (1): przedſię oną ſwą dobrotliwośćią y miłoſierdziem wielkim/ ſpráwiedliwośći nie náruſza. CzechRozm 219.

naruszać co (1): BiałKat 371 cf znacz. ogólne Szereg.

W przeciwstawieniu: »naruszać ... zdobić i rozmnażać« (1): vſtáwy: ktore nietylko wiáry prawdźiwey/ y chwały Boſkiey niwcżym nienáruſzáią; ále owſzem onę zdobią y rozmnażáią. WujJud 4v.

W charakterystycznych połączeniach: (nie) naruszać absolutum dominium, bezpieczeństwa, chwały boskiej, dożywocia, kontraktu, przyjaźni, przywilejow (2), wiary, wolności, zapisow przymiernych [= pokojowych]; naruszać zbawienie.

Zwroty: »czci, poczesności nie naruszać« [szyk zmienny] (1:1): PatKaz I 9v; w ſpráwách ktore czći nie náruſzáią/ Rękoymia muśi wſzytki brzemioná dłużnikowo ná ſye przyiąć. GroicPorz r4.

»niwczym, nic, namniej nie naruszać« (3:1:1): yako ſczyernya chądoga roza powſtaye oſtrego [...] nycz przete nyenaruſſa poczeſnoſzczy maryey acz z yeuy vyſzla PatKaz I 9v; WujJud 4v; CzechRozm 138; LatHar 592; SarnStat 870.

»(nie) naruszać poczciwości, utciwości; poczciwość naruszać« (2:1;1): GroicPorz p3; BiałKat 371; Bo ći náruſzáią pocżćiwośći [Oppugnant omnes pudicitiam]/ ktorzi przed ocży ludzkie vkázuią ſproſne málowánia ModrzBaz 53; SkorWinsz A2.

»sprawiedliwości nie naruszać« (2): CzechRozm 219; Náucżyłem ſię ſtąd twego niewycżerpánego ſądu ſię lękáć/ który karzeſz ſpráwiedliwego z złośliwym/ namniey ſpráwiedliwośći nie náruſzáiąc. LatHar 592.

Szeregi: »obrażać a (i) naruszać« (2): proſzę ćię/ ábyś vſzu Rzymian nie obrażał/ á nie náruszał wiáry Apoſtolſkimi vſty pochwaloney. WujNT 525. Cf znacz. ogólne Szereg.

»ani się naruszać ani rozrywać« (1): ábyſmy Vniią Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo z Koroną Polſką/ [...] ku tákiému końcowi y ſkutkowi przywiedli: iákoby nigdy niczym áni ſie náruſzáć/ áni nigdy rozrywáć niemogłá. SarnStat 1026.

α. O prawach, przymierzach itp.: łamać, gwałcić (8):

naruszać czego (poprzeczeniu) (5): LibLeg 7/32, 10/150v; cosłowem naszym Krolewskim strzymać obiecuiemy nie naruszaiąc Przywileiow tych, ktorzy dotego nalezą. ActReg 45; SarnStat 1171. Cf naruszać czego na czym.

naruszać czego (po przeczeniu) na czym (1): inſze ćiotki brały kazda zoſobna, (na thym Contractu nie naruszaiąc) ZapKościer 1580/14v.

naruszać co (1): áby [...] też v nas byli poſtánowieni dozorce lub ſtrożowie praw: ktorychby vrząd był/ nietylko ſámego gołego piſmá praw przyſtrzegáć/ ále y przećiwko tym ktorziby ie náruſzáli [corruptoribus] mocnie ſtać ModrzBaz 95v.

Zwroty: »niwczym nie naruszać« (3): chczą wtheyze przyassny y wdobrem szanſzieczthwie sthalye sią zachovacz y yey nygdy nywczem nyenarvſzacz. LibLeg 7/32, 10/150v; SarnStat 1171.

»praw(a) (nie) naruszać (4): ModrzBaz 95v; y rzek Krolowi oten Prziwilei Alexandrow abi go wcale zachował/ á pamietal naprziſiege Iwa/ wolnoſci y praw zebi nienaruſzal PaprUp I; SarnStat 870, 1171.

Synonimy: niszczyć, obrażać, psować.

Formacje współrdzenne cf RUSZAĆ.

LW