[zaloguj się]
[pdf]

GWAŁCIĆ (127) vb impf

a pochylone (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf gwåłcić
indicativus
praes
sg pl
1 gwåłcę gwåłcimy
2 gwåłcisz gwåłcicie
3 gwåłci gwåłcą
praet
sg pl
1 m m pers -śmy gwåłcili
2 f gwåłciłaś m an
3 m gwåłcił m pers gwåłcili
fut
sg pl
1 m m pers będziemy gwåłcić, gwåłcić będziemy
f będę gwåłciła m an
2 m m pers gwåłcić będziecie
3 m będzie gwåłcił m pers
imperativus
sg
3 niech, niechåj gwåłci
conditionalis
sg pl
2 m byś gwåłcił m pers
3 m by gwåłcił, gwåłciłby m pers by gwåłcili
impersonalis
praet gwåłcono
participia
part praes act gwåłcąc, gwałcżąc

inf gwåłcić (24). ◊ praes 1 sg gwåłcę (12) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg gwåłcisz (2). ◊ 3 sg gwåłci (18). ◊ 1 pl gwåłcimy (2). ◊ 2 pl gwåłcicie (3). ◊ 3 pl gwåłcą (22). ◊ praet 2 sg f gwåłciłaś (1). ◊ 3 sg m gwåłcił (4). ◊ 1 pl m pers -śmy gwåłcili (1). ◊ 3 pl m pers gwåłcili (8). ◊ fut 1 sg f będę gwåłciła (1). ◊ 3 sg m będzie gwåłcił (1). ◊ 1 pl m pers będziemy gwåłcić (3), gwåłcić będziemy (1); będziemy gwåłcić RejPos; będziemy gwåłcić : gwåłcić będziemy SarnStat (2 : 1). ◊ 2 pl m pers gwåłcić będziecie (1). ◊ imp 3 sg niech, niechåj gwåłci (2). ◊ con 2 sg m byś gwåłcił (2). ◊ 3 sg m by gwåłcił, gwåłciłby (6). ◊ 3 pl m pers by gwåłcili (5). ◊ impers praet gwåłcono (1). ◊ part praes act gwåłcąc (7) [w tym zapis: gwałcżąc (2)].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Dokonywać czynu przemocy, zdobywać coś siłą; depopulari Calep; foedare, funestare, violare Cn (34): Dayćieſz pokoy bráćiſzkowie Tego rozboyniká mowie. Niechay gwałći/ niech woiuie Wżdyć nam piekłá nie zepſuie. MWilkHist F; CzechEp 58; Calep 308a [2 r.].

gwałcić kogo, co (2): ModrzBaz 143; PRzećiwko tym/ których ſwa wola ták ſie rozmnożyłá/ iż téż ná drógách poſpolitych/ po wśiach y miáſteczkach/ nietylko oſoby nie będącé ná vrzędźiéch/ ále téż którzy Rzeczypoſpolitéy oſoby ná ſobie nioſą/ gwałćić nie obawiáią ſie SarnStat 43.

W przen [co] (2): Ktoby przeto gwałćił ten dar/ ſámego Bogá iego podawcę gwałći ModrzBaz 143.

gwałcić komu (1): Támże Pan nadobny przykład vcżynić racżył/ ábychmy tych cżłonkow [języka i uszu] ſtrzegli od cżártá tego ſproſnego/ áby ich nam nie gwałćił/ á nie odćiſkał nas od znáiomośći á od wyſławiánia możnośći y dobrodzyeyſtwá ſwiętego iego. RejPos 212v.

Przen [co] (9):
a) Poskramiać (4):

gwałcić czym (2): Iáko przyrodzenie rozumem gwałćić. RejZwierc 151 marg, Aaa4.

Zwrot: »gwałcić przyrodzenie« [szyk zmienny] (4): ABowiem pátrz moj miły brácie co nam ták ſrodze gwałći to nędzne przyrodzenie náſze RejZwierc 67, 151 marg, Aaa4; RejPos 247.
b) Tendencyjnie interpretować (5): á zátrząſnął wſzytką zyemią gwałcąc á opák wywrácáiąc ſłowá Páńſkie. RejAp 63; RejPos 325; CzechEp 151, 264; Bo oni wolą gwałćić ſámo piſmo S. á niżli błędow ſwych odſtąpić. WujNT przedm 8.

W charakterystycznych połączeniach: gwałcić pismo święte, słowo (Pańskie) (2).

a. Zmuszać kobietę siłą do stosunku płciowego; depudicare Calep; comprimere puellam, constuprare virginem, corrumpere, depravare pudorem feminae, devirginare, facere stuprum, nomen virginis deintegrare Cn (17): Depudico ‒ Opanienſtwo prziprawiąm, gwąłcę. Calep 309b.

gwałcić kogo (14): Abowiem obrzydłość popełnili w Izráelu/ gwałćili cudze żony BibRadz Ier 29/23; RejZwierc 204v; BudBib Iudic 19/25, 20/5, Ez 18/15; SkarJedn 200; GórnRozm C3v; á ono żoná v drugiégo w gárśći/ córkę gwałcą/ oyczyzná gore/ śieką y morduią bráćią moię. OrzJan 135, 97, 136. Cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: gwałcić corkę (2), założnicę, (cudzą) żonę (5).

Zwrot: »gwałcić białą głowę, pannę« = stuprare, constuprare Calep [szyk zmienny] (2 : 2): ModrzBaz 107v; Piąci Gwałcili białegłowy y szlacheckie ActReg 7; Constupro ‒ Panne, bialą głowę gwałce, o cnote prziprawiąm. Calep 250a, 1013a.
W przen [kogo, co] (2): Ale nieſtoćie brát/ tho ieſt cżłowiek gwałći ſioſtrę/ to ieſt duſzę grzechy/ á żądośćiámi HistRzym [39]v.

gwałcić czym (1): Gwałći wzrokiem wſzetecżnym poyźrzenie wſtydliwe KlonWor 58.

2. Postępować wbrew przyjętym normom, zobowiązaniom prawnym lub moralnym; violare Mącz, Calep, Cn; solvere BartBydg, Mącz; contemerare, profanare Mącz, Cn; desacrare, vitiare Calep; conscelerare, frangere, fraudare, fraudem facere, funestare Cn [w tym: kogo, co (73)] (93): Gdyż to ieſt ijże cżlowiek wſobótę prziymuiątz obrzezanijé nieporuſſá zákonu Moijżeſſowégo/ ani gwálcij ſwięta OpecŻyw 66v; BielŻyw 133; BartBydg 235; ComCrac 20; SeklKat G3v [2 r.]; Coż to ieſt zá złoſć ktorey ſię dopuſzczaćie gwałcąc dźień Sobotny? BibRadz 2.Esdr 13/17, 2.Esdr 13/18; A ták gdyż Kśięża [,..] márnie á nieuczćiwie bes Małżeńſtwá w Polſzce żywią/ gwałcą przednieyſzy grunt Korony Polſkiey OrzRozm H3v; áby ſie thák ſrogo z bráćią nie obchodźić [...] teſtámentu oycowſkiego nie gwałćił BielKron 354v; Temero, Gwałcę/ ſromocę/ obráżam á zwłaſzczá poſwięcone á ſwięte rzeczy. Mącz 345b, 498b; á gwałćili záwżdy wolą á poſtánowienie ſwięte iego. RejPos 292, 10, 180v, 245; WujJud 248; cżemuż tedy Teſtáment Syná Bożego/ krwią iego zápiecżętowány kśięża gwałcą? WujJudConf 247v, 16, 247v; BudBib Ez 22/8; Kto tedy onę zwierzchność mieſza/ ábo ſądy gwałći/ [...] ten/ [...] niech będźie zá wyſtępnego przećiw máieſtatowi oſądzon. ModrzBaz 82, 138; SkarŻyw 353; KochWr 22; Vitio ‒ Pſuię, każę, gwalcę. Calep 1131a, 1126b; Phil E4; przyśięgá y przymiérze ſpólné z królem Zygmuntem záſzło/ którégoć ſie gwałćić nie godźi. OrzJan 115; WujNT Matth 12/5, s. 51, Ioann 5/18; tedy táki zá ſłuſznym wywodem nie ináczéy ma bydź ſądzón y karan/ iedno iákoby gléyt náſz królewſki gwałćić miał. SarnStat 587, 182, 214; Przecż gwałćićie onych duſz wolą oſtátecżną/ Co iuż tám pokoy máią y odpłátę wiecżną? KlonWor 11.

gwałcić komu (10): DiarDop 111; RejAp 166; ábyś go nigdy nie gniewał/ ábyś mu nigdy nie gwałćił tego iego nałogu á zwycżáiu ſwiętego. RejPos 247v, 252v [2 r.]; Iż niccy wam nie pomogą namocnieyſze práwá/ ieſli ich ſámi ſtrzedz nie będziecie/ á ſámi ie ſobie gwałćić będziecie. RejZwierc 34, A6, 44, 45, 261.

gwałcić czym (10): RejPos 230, 338v; RejZwierc A6, 44; NiemObr 72; WujNT 366; nie będźiemy powinni/ áni będźiemy moc ſie ſprzećiwić téy zgodźie w częśći álbo we wſzyſtkim/ [...] przez śię álbo przez inné oſoby [...] tym ſpoſobem álbo innym którymkolwiek gwałćić SarnStat 1114, 1040, 1070. Cf »gwałtem gwałcić«.

W charakterystycznych połączeniach: gwałcić glejt, grunt, nałog, postanowienie (2), powinność (2), przybytek, sąd, sejm, sobotę (dzień sobotny) (5), sprawę (2), s(z)abat (3), święto (4), testament (4), urząd, wolą (3), wolność (3), wymysł, zwyczaj.

Zwroty: »gwałtem gwałcić« (2): RejAp 165v; vpornym gwałtem gwałćimy poſtánowienie ſwięte iego RejPos 230.

»gwałcić pokoj« [szyk zmienny] (3): RejPos 338v; WujNT 366; Gwałći pokoy y poſpolity y domowy. Bo opilſtwo bez zwády y guzow rzadko bywa. PowodPr 72.

»prawo, ustawę, zakon gwałcić« = frangere legem, mactare ius Cn [szyk zmienny] (40 : 3 : 3): KrowObr B2; ále ieſzcże y oto Krolá żądáli / żeby mogli te ktorzyby [...] zakon iego z dobrey woley gwałćili/ ſluſznym á przyſtoynym karániem ie káráć Leop 3.Mach 7/9, 3.Mach 7/10; BibRadz II 79c marg; RejPos 153v, 251v; RejZwierc A6, 44, 45; GórnRozm C; ActReg 8; Phil E4; Więc ták/ vboſtwá/ ſzcżyre/ świętobliwe Vſtáwy gwałcżąc/ deptáć chceſz wſzetecżna GrabowSet G3v; SarnStat 119, 220; O piękna wolnośći [...]/ w ktorey Bozkie y ludzkie práwá gwałcą SkarKazSej 659a.

»gwałcić przykazanie, rozkazanie« [szyk zmienny] (5 : 2): K temu/ gwałći też on Przykazánie to y rozmyślnie grzeſzy KuczbKat 290, 350; WujJud 197; NiemObr 72, 115; ArtKanc M5, R17v.

»przysięgę gwałcić« (1): Nie będę mu/ chocia zmárł przyſięgi gwałćiłá. PudłDydo A3v.

»gwałcić slub« [szyk zmienny] (4): RejPos 252v [2 r.]; BiałKat 373v marg; bo ſie oni nie ozywáią imieniem ſwięthym iego iáko my/ á nie gwáłcą mu ſlubow y powinnośći ſwoich/ ták iáko my RejZwierc 261.

»gwałcić sprawiedliwość« (1): Wiele ludźi prze vboſtwo dopuſzcza ſię złoſći/ á prze ſkáránie o bogáctwá gwałći ſpráwiedliwość. BibRadz Ioel 27 arg.

Szeregi: »deptać abo gwałcić« (1): Abośćie nieczytali w zákonie/ że w ſobboty/ kapłáni wkościele ſobbotę pokálaią (marg) depcą abo gwałcą (‒) a przes winy ſą MurzNT Matth 12/5.

»gwałcić a kazić (a. przekazować)« (2): RejAp 166; Winá ná té, którzy Séymy Powiátowé gwałcą álbo przekázuią. SarnStat 29.

»gwałcić a (albo) łamać« (2): RejPos 252v; A ták pátrz co tho ieſt práwá gwałćić álbo łámáć poddánym ſwoim. RejZwierc 45.

»nie gwałcić ani odstępować« (2): Wſzákże Praw náſzych Kśiążęcych y źiemſkich niwczym nie gwałcąc áni od nich odſtępuiąc [per hoc violando, nec ab eisdem recedendo JanStat 262]. SarnStat 119 [idem] 220.

»gwałcić albo przestępować« = violare aut praevaricare JanStat (2): áni onych [wolności] nigdy nie będźiemy gwałćić/ álbo przeſtępowáć SarnStat 1117, 1117.

»psować i gwałcić« (1): áni ich [odmian] którym ſpoſobem álbo wymyślnym fortélem káſsowáć álbo pſowáć y gwałćić nie będźiemy SarnStat 1040.

»gwałcić i targać« (1): Ten pokoy haeretykowie gwałcą y tárgáią hániebnymi odſzczepieńſtwy ſwemi. WujNT 366.

a. Profanować, bezcześcić, kalać, niszczyć (13): Desecro, Odświącam/ to yeſt gwałcę. Mącz 363d.

gwałćić co (12): LubPs R2v marg, S2, S3v; A ieſli kto gwałći Kośćioł Boży [templum Dei corrumpit]/ tego ſtráći Bog/ ábowiem kośćioł Boży święty ieſt ktorym ieſteſćie wy. BibRadz 1.Cor 3/17; Krol záſye Mieczem nie dopuſzczał ludźiom odſtępowáć od Ołtarzá/ áni gwałćić Ołtarzá. OrzRozm D3; Mącz 117d, 442c; OrzQuin Aa3v; ModrzBaz 56; WujNT 582. Cf gwałcić co czym.

gwałcić co czym (2): niechay ten vmárły odpoczywa w pokoiu/ to ieſth/ niech żaden niegwałći pámiąthki iego złorzeczeńſtwem żadnym OrzRozm M3; KuczbKat 385.

W charakterystycznych połączeniach: gwałcić kościoł (6), ołtarz, pamiątkę, święcenie, świętą rzecz (2).

Szeregi: »borzyć a gwałcić« (1): Bo w nim [psalmie] ieſt modlitwá przećiwko nieprzyiacielom koſcioła ſwiętego/ ktory vſtáwicżnie borzą á gwałcą. LubPs S2.

»gwałcić i plugawić« (1): A Boże day/ iżby tákich niebyło ktorzy choćiaż vſtáwicżnie w ſwey modlitwie proſzą o to Imieniá Boſkiego święcenie/ przedśię vcżynki ſwymi/ ile mogą/ y gwałcą y plugáwią ie KuczbKat 385.

Synonimy: 1. drapieżyć, łupić, rozbijać, uciskać; 2. deptać, kazić, łamać, naruszać, obrażać, odstępować, plugawić, pokalać, przekazować, przestępować, psować, sromocić, targać; a. burzyć, mazać, odświącać.

Formacje współrdzenne: pogwałcić, zgwałcić.

Cf GWAŁCĄCY, GWAŁCENIE, GWAŁCONY

AL