Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PLUGAWICA]

Następne hasło: PLUGAWIĆ SIĘ »

PLUGAWIĆ (55) vb impf

W inf a jasne. ◊ W imp wahania. ◊ W pozostałych formach a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	plugawić
praes
	sg	pl
1	plugawię
2	plugawisz	plugawicie
3	plugawi	plugawią

praet
	pl
3	m pers	plugawili

imperativus
	sg	pl
2		plugåwcie
3	niech plugawi

conditionalis
	pl
1	m pers	bychmy plugawili
3	subst	by plugawiły

inf plugawić (4). ◊ praes 1 sg plugawię (12). ◊ 2 sg plugawisz (1). ◊ 3 sg plugawi (11). ◊ 2 pl plugawicie (1). ◊ 3 pl plugawią (11). ◊ praet 3 pl m pers plugawili (1). ◊ imp 3 sg niech plugawi (1). ◊ 2 pl plugåwcie (6); -å- (5), -a- (1); -å- : -a- ModrzBaz (2:1). ◊ con 1 pl m pers bychmy plugawili (1). ◊ 3 pl subst by plugawiły (1). ◊ part praes act plugawiąc (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

I. Intransit.: Wypróżniać się (3)
II. Transit. (52)
- 1. Czynić obrzydliwym, budzącym wstręt (46)
  - a. Brudzić, zanieczyszczać (3)
  - b. Powodować albo stanowić skazę moralną, kalać, hańbić (32)
- 2. Deprawować (1)
- 3. Nie przestrzegać, łamać (5)

I. Intransit.: Wypróżniać się (3): [ſproſność ludu w Lizybonie/ tá go theż mierźiáłá/ iż tám plugáwią gdzie iedzą HistFort K6; UstWojsk 1525 105.]

plugawić na co (1): ty twoie Krucyfixi ſprochniáłe/ po ktorych páiący łáżą y muchy nánie plugáwią/ [...] nic nie ſą inſzego/ iedno máſſkáry á poſromocenie pámiątki męki Kryſtuſá KrowObr 114.

W przeciwstawieniu: »plugawić ... chędożyć« (1): CzechEp 323 cf Przysłowie.

Przysłowie: ma I.M. X.K. v mnie w tey mierze nie iáką wymowkę: [...] iż iáko ptak dobry á toli wżdy w ſwe gniazdo nie plugáwi/ ále iáko może chędoży CzechEp 323.

Zwrot: »pod się plugawić« (1): [Machomet mówi, że Krześcijański lud] nie ćierpliwy głodu/ źimná/ gorącá/ prace/ przymowek/ podſię plugáwią/ z niewiáſthámi ieſzdżą BielKron 255.

II. Transit. (52):

1. Czynić obrzydliwym, budzącym wstręt; contaminare Vulg, Modrz, Calep, Cn; spurcare Mącz, Calep, Cn; polluere PolAnt, Modrz; maculare Modrz, Vulg; inquinare, sordidare, tetrare Mącz, Cn; conspurcare Calep, Cn; immundare PolAnt; foedare Mącz; coinquinare, collutulare, commaculare, temerare Calep; attaminare, collinere, inficere, infuscare, spurcari Cn (46): Inquino, Máżę/ plugáwię/ Kalam. Mącz 171a, 403a, 411a, 439b, 453a; Contamino – Plugawię, ſzpecę, ſzkaradzę. Calep 251a, 213b, 220b, 249a, 1001b, 1051b.

a. Brudzić, zanieczyszczać (3):

plugawić co (2): á przetho ći co rzadkich zębow ſą/ máią to [czyszczenie zębów] ná pieczy mieć/ niechcąli ſobie vſt plugáwić. SienLek 74v, 49v.

W przeciwstawieniu: »oczyściać ... plugawić« (1): krwią bydlęcą/ popiołem iáłowice ſpáloney/ y ługiem z niego vcżynionym/ grzechy głádzono. Ktora rzecż/ ácż ſie też rozumowi zda być przećiwna/ żeby kreẃ ocżysćiáć rádſzey ániſz plugáwić miáłá: iednák [...] CzechRozm 210v.

b. Powodować albo stanowić skazę moralną, kalać, hańbić; incestarę Cn [w tym: kogo, co (31)] (32): Stąpćież z mocy ſwey o ſynowie/ á nie plugawćie mieſcá mego ſwiętego. BibRadz 4.Esdr 15/25; Wychodzą z ſercá cudzołoſtwá y nierządy/ ktore plugáwią cżłowieká. KuczbKat 320; WujJud 133v; BudBib Lev 21/23, Ier 32/34, 1.Mach 1/39; Nieplugáwćie przeto źiemie w ktorey mieſzkaćie ModrzBaz 79 [idem SkarKaz 315a, SkarKazSej], 79, 144; WerKaz 298; Calep 216a; LatHar 581; WujNT 547 marg, Iac 3/6, Iudae 8, Bbbbbb2; SkarKaz 315a, 704a; SkarKazSej 704a.

plugawić czym (8): [patresowie papiescy] pozwaláią/ że Chriſtus vmárł zá grzechy świátá. [...] Wſzákże záś záras wſzyſtko to plugáwią ſámi opácżną ſwą náuką CzechRozm 223; CzechEp 72, 154; ArtKanc I16v. Cf plugawić komu czym, »plugawić obrzydłościami«, »plugawić sprosnością«.

plugawić komu czym (1): ábychmy ſie vmieli przeſtrzegáć/ iżbychmy iemu [Panu naszemu] obudwu tych domow nie zgwałćili á nie plugáwili żadnemi wymyſły ſwiátá tego RejPos 194v.

W połączeniach szeregowych (3): RejPos 194v; ModrzBaz 56v; Wſzeteczeńſtwo nie tylko duſzę (iáko inne grzechy) ále y ćiáło pſuie/ obraża y plugáwi/ więcey niżli inne wſzytkie grzechy. WujNT 591.

W charakterystycznych połączeniach: plugawić ciało (2), człowieka (2), dom, duszę (3), karty [pisma], krew, krolestwo, małżeństwo święte, miejsce święte, obraz [Boga], pogłowie, Rzeczpospolitą, świątynię [Pana], uczynki ludzi sprawiedliwych (2), winnicę [ = Kościół Boży], zbor Boży, ziemię (6); plugawić nauką omylną (opaczną) (2), nikczemnym wykładem.

Zwroty: »plugawić czystość [czego]« (1): Nie day ćiał náſzych cżyſtośći/ Szátáńſkiey plugáwić złośći. LatHar 63.

»plugawić obrzydłościami« (2): Synow też ſwoich áby nie obrzezowáli/ duſze ſwe plugáwiąc wſzelákimi obrzydłoſćiami [abominarentur animas suas in omni immundo et coinquinatione] BibRadz 1.Mach 1/51; BudBib 1.Mach 1/51.

»plugawić sprosnością« (1): Cżémuż lżyſz to podobieńſtwo iego [Pana Boga]/ á ten ſwięty obraz iego máżeſz á plugáwiſz ſproſnoſcią ſrogiego/ nielitośćiwego/ á niekrześćiáńſkiego żywota ſwego? RejPos 164v.

Szeregi: »plugawić a czynić obrzydłym« (1): [nieprzestrzeganie miłości i pomocy w małżeńskim życiu] nietylko ſámym małżonkom/ y ich dźiatkam rozmáite á nieſkońcżone mákuły przynośi/ ále y Zbor Boży y Rzecżpoſpolitą plugáwi/ á cżyni ią obrzydłą [contaminant abominandamque facit] ModrzBaz 33.

»gwałcić i plugawić« (1): A Boże day/ iżby tákich niebyło ktorzy choćiaż vſtáwicżnie w ſwey modlitwie proſzą o to Imieniá Boſkiego święcenie/ przedśię vcżynki ſwymi/ ile mogą/ y gwałcą y plugáwią ie KuczbKat 385.

»mazać (a. [pomazować]) a plugawić« (1): RejPos 164v; [Nie toć co wchodzi do vſt plugáwi cżłowieká; ále to co wychodzi z vſt/ thoć pomázuie á plugáwi cżłowieká [hoc coinquinat hominem]. Leop Matth 15/11 (Linde)].

2. Deprawować [kogo] (1): żárty/ trefne powieśći/ łágodne namowy/ á ktorego wieku/ ktorego pogłowia nieplugáwią [non contaminant]? ModrzBaz 53v.

3. Nie przestrzegać, łamać; violare PolAnt; polluere Modrz [co] (5): A wy ieſzcze przycżyniaćie tym więcey gniewu ná Izráelá plugáwiąc ſzábath BudBib 2.Esdr 13/18, 2. Esdr 13/17; A filozofia wedle Tertulianá/ [...] y wedle Ieronimá [...] heretyctwo rodźi/ y zdrową zborową náukę plugáwi CzechEp 71; NiemObr 11.

W połączeniu szeregowym (1): Ktoby przeto gwałćił ten dar/ ſáme^go Bogá iego podawcę gwałći: Ktoby mázał/ ten práwo wſzytkim ſpolne^go oycá máże/ plugáwi y depce. ModrzBaz 143.

W charakterystycznych połączeniach: plugawić zborową naukę, powinność chrystyjańską, prawo, sabat (2).

Synonimy: I. srać; II.1. mazać, szpecić; a. brudzić, kalać; b. hańbić, mazać; 2. gorszyć, kazić; 3. gwałcić, kazić, łamać, naruszać.

Formacje współrdzenne: plugawić się, naplugawić, poplugawić, splugawić, splugawić się, zaplugawić, zaplugawić się; plugawieć; plugawiać, poplugawiać.

Cf PLUGAWIONY