[zaloguj się]
[pdf]

HAŃBIĆ (118) impf

hańbić (117), gańbić (1) BartBydg.

a jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf hańbić (17). ◊ praes 1 sg hańbię (5) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg hańbisz (7) [w tym: -ś (1) SkarJedn]. ◊ 3 sg hańbi (22). ◊ 1 pl hańbimy (2) OrzRozm, WujJudConf, hańbiemy (1) MurzHist, hańbi(e)m (1) SkarJedn.◊ 2 pl hańbicie (4). ◊ 3 pl hańbią (20). ◊ praet 2 sg m hańbiłeś, -eś hańbił (2). ◊ 3 sg m hańbił (2). ◊ 3 pl m pers hańbili (1). subst hańbiły (1). ◊ fut 3 pl m pers hańbić będą (2) SkarJedn, ReszPrz, będą hańbić (1) Mącz. ◊ imp 3 sg niech hańbią (1). ◊ con 1 sg m bym hańbił (1). ◊ 3 sg m by hańbił (2). ◊ 1 pl m pers by(s)my hańbili (1). ◊ 3 pl m pers by hańbili (2). ◊ pass praes 3 sg hańbi się (2). ◊ part praes act hańbiąc (21).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVII w.

1. Ganić; obelo notare, velitari, vitilitigare Mącz [w tym: kogo, co (16)] (19): Przeto barzo [Demokryt] hanbił y za ſzalone ludzie miał ſobie takowe ktorzy ſie o zbytnie imienie albo nabywanie zbierali iakoby wiecżnie żyć mieli BielŻyw 66; BibRadz Ps 50 arg, Os 4 arg; BielKron 221; Obelo notare, Gánić/ Háńbić y odrzucić. Mącz 256b, 499d [2 r.]; RejAp 27; háńbiem wſzytkich tych ktorzy z prozney chwały/ y ſlepoty y złego wyrozumienia inácżey vcżą niż trzebá. SkarJedn 103, 94; SkarŻyw 107; SkarKaz 204b.

hańbić czym (1): ponieważ/ nie w mnieyſzey nienawiśći ieſteś v wſzytkich/ nikcżemnośći twoiey świádomych/ ktorziby ćię táiemnemi myślámi gánili/ hańbili [cogitationibus condemnent] ModrzBaz 40.

hańbić w kim (2) : Ezáiaſz hańbi niewdźięcżność y vpor w Zydźiech. BibRadz Is 1 arg; ReszPrz 57.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Nie dla tego mowię ábym háńbił y potępiał ſiedm Sákrámentow/ to tylko powiádam że ich żaden piſmem poprzeć nie może. ReszPrz 56.

Szeregi: »ganić, (i) hańbić« = condemnare Modrz (5) : Opus alicuius vellicare, Xięgi cziye álbo też ynſzą robotę ſzczypáć/ to yeſt gánić/ háńbić. Mącz 478c, 210d; ModrzBaz 40; ReszPrz 34, 57.

»hańbić i potępiać« (1): ReszPrz 56 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

2. Odbierać dobre imię komuś, poniżać, upokarzać; urągać, zniesławiać; obrażać, znieważać; szydzić [przy podmiocie osobowym]; insultare BartBydg; coinquinare, reprehendere Mącz; blasphemare Calag; afficere ignominia, aspergere maculis, aspergere labem alicui, atterere alicuius pudorem et famam, dedecorare, denotare omni probro, designare nota ignominiae, edere a. facere contumeliam a. convicium, imprimere dedecus a. maculam, inferre facinus in famam alicuius a. ignominiam a. labem a. probrum, infligere turpitudinem, inurere alicui notam ignominiam a. maculam a. notam turpitudinis, maculare, violare Cn [w tym: kogo, co (90)] (99): Kto śię ſobie dobry widzi/ Háńbić śię drugich nie wſtydzi: Ałe iż nań wiele wiedzą/ Dobrze mu więc odpowiedzą. BierEz N3v; BartBydg 224; prawdźiwą naukę hańbiemy i Chriſtuſa odſtępuięmy MurzHist H 3v; MurzNT 46; OrzList d4v, e2 [2 r.], f3v; zelżywoſći tych ktorzy ćiebie háńbią [qui probris afficiunt te] przypádły ná mię. BibRadz Ps 69/10; ieſli Práwo Polſkie broni przed Arcybiſkupem plugáwie mowić/ á coż Arcybiſkupá háńbić/ á iego báłwochwálcą názwáć/ álbo cześć iemu bráć OrzRozm K2; Niecnotliwy Człowiek ieſt ten/ ktory vmárłego háńbi/ gdyż on iuż ſam zá ſye odmowić iemu niemoże OrzRozm M2v, A3, M2v, M3; BielKron 71, 108, 109, 147v, 206; Coinquino, [...] Sromocę/ Háńbie Tárgam ſie ná cziyę dobrą powieść. Mącz 171a, 318b; OrzQuin H, N4v marg; HistRzym 71; BiałKat 163v; WujJud 91; WujJudConf 59; BudBib 4.Reg 19/23; CzechRozm 70, 84; SkarJedn 216; Calag 334a; Gdyż oni rychley záwżdy ćierpieli háńbę ſwą y krwie wylanie/ niżby kogo inſzego háńbić/ ábo kreẃ iego wylewáć/ [...] mieli. CzechEp 88; ponieważ ſłowo Boże ták niewſtydliwie háńbią CzechEp 112, 128; ku zelżywośći onych bluźnierzow/ ktorzy y Boży Máieſtat háńbią/ y tę ſtolicę Apoſtolſką ReszList 143; ArtKanc K4; WujNT Luc 11/45.

hańbić czym (5): KrowObr B4v; BielKron 218v; PaprUp D4v; Choćby kto grzéchem kogo chćiał hánbić ze złośći/ Bóg ſam/ który przenika ſerdeczné ſkrytośći/ Wyzwoli go z fráſunku ZawJeft 22; ktorzy według Apoſtołá/ ſyná Bożego tákowym vrągániem znowu krzyżuią y háńbią. PowodPr 44.

hańbić w kim, w czym (2): Otoż dáry Boże w kim háńbić/ á co inego ieſt/ iedno prawdę w fáłſz iáwny przećiwko Duchowi Swiętemu obrácáć OrzRozm P4v; ReszPrz 10.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ſpráwy y poſtępki náſze háńbią/ iákobyſmy też Bogá nie ználi/ cżytáć nie vmieli/ piſmá nie rozumieli/ fałſzywe báłwány zá Bogá prawdźiwego chwalili. ReszPrz 96.

W połączeniach szeregowych (14): BielKom D6v; GliczKsiąż G2v; Tho ieſt gdy prorocy fálſzywi/ przeklináią/ háńbią y ſromocą wierne/ y mowią grzeſznym y nie pokutuiącym ludziom pokoy/ pokoy/ á pokoiu nie máſz. KrowObr C4, 149, 177, 209, 213; OrzRozm O4v; CzechEp 15, 25, 26; NiemObr 5; ReszPrz 10; GDy kto przy ſądźie groźi, lży, háńbi, ſzydźi, zwłaſczá bogáty z vbogiégo. SarnStat 1292.

W przeciwstawieniach: »hańbić ... błogosławić, dobrorzeczyć« (2): CzechEp 19; gdy nas hánbią/ błogoſłáwiemy [maledicimur et benedicimus]: gdy nas prześláduią/ tedy ćierpimy WujNT 1.Cor 4/12 [przekład tego samego tekstu CzechEp].

Szeregi: »bluźnić i hańbić« (1): Tákże Trynitarze wſzyſcy/ z Miſtrzem ſwym Serwetuſein bluźnią y háńbią Troycę świętą/ zowiąc ią (áż y ſtrách piſáć) Dyabelſkimi cżárámi ReszPrz 90. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»(nie) lżyć, (i, a, ani) hańbić« [szyk 8 : 2] (10): iż niech iáko chcą źli lżą y háńbią wierne/ á wſzákoż Pan błogoſłáwić im racży. LubPs Z2 marg; KrowObr 217; OrzQuin G4; RejPos 74v; RejZwierc 77v; CzechEp 84, 340, [387]; iż X.K. z wielkim gniewem/ z zapálcżywośćią/ z vſzcżypkámi/ háńbiąc y lżąc/ z tymi ſię obchodzi/ przećiw ktorym ná imię piſze CzechEpPOrz *3; NiemObr 68. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»łajać i hańbić« (2): Tegoć nas náuczyłá tá Ewánielia nowa/ ktorá nie nieuczy/ iedno łáiáć á háńbić ſtany Przełożone. OrzRozm K2v; StryjKron 432. [Ponadto w połączeniu szeregowym 4 r.].

»mazać abo hańbić« (1): przećiw tym/ ktorzy máżą ábo háńbią ſtan Kápłáńſki/ y práwo Kápłáńſkie y ſtanu Duchownego. PowodPr 81.

»hańbić i potępiać« (2); PatKaz I 13; ktore przodki twe/ ći ludźie źli [...] chleb ich iedząc/ háńbią/ y potępiáią iuż vmárłe OrzList ev.

»hańbić i (a) sromocić« (17): GliczKsiąż G4; KrowObr 181v, B4v, 24, 30v, 60 (14); ktorzi mnimáią/ że niemogą inácżey ſwey nieumiejętnośći obronić/ iedno háńbiąc á ſromocąc náuki y vcżćiwe z młodu ćwicżenie [doctrinae praeceptis infamandis]. ModrzBaz 15; gdy mátce wáſzey (kośćiołowi Rzymſkiemu) pluiećie w twarz/ y onę háńbićie y ſromoćićie SkarJedn 372. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»hańbić i szkalować« (1): Y to ieſt ieden obyczay haeretycki/ táięmnice Boże y náuki święte Kátholickie/ ktorych nie rozumieią/ háńbić y ſzkálowáć WujNT 835.

»uwłaczać i hańbić« (1): Ale śiłá tákich miedzy wámi/ ktorzy ſámi śiebie y náukę ſwoię nád święte y ich náukę przekłádáią: onym vwłacżáiąc/ y háńbiąc ich. WujJud 59v.

»hańbić i znieważać« (1): Modlitwy/ poſty y inſze dobre vcżynki odrzucáią/ álbo ie háńbią y znieważáią WujJud 133v.

a. Przy podmiocie nieosobowym (3): Czym ſię wſzytko ſámoſłáńſtwo miniſtrow vmarza/ y háńbi ſię beśpieczność pánow onych co ná nie ręce kłádą. Sámi nie będąc poſłáni/ poſyłáć nie mogą/ ſámi żadney mocy duchowney ná to nie wźiąwſzy: dáć nikomu nie mogą/ czego nie máią SkarKaz 206a; nie omieſzkaymy ná ty Aryany wołáć: bo też máło nie w káżdey Ewángeliey głupſtwo ábo złość ich y niewſtyd ſię háńbi: áby przeſtáli ták śmiele y zelżywie boſtwa práwego Páná náſzego obráżáć. SkarKaz 548a.

hanbić kogo (1): A ták mali co dobrego tá Exekucya nam przynieść/ tedy/ hoc turpiloquium contra DOMinum Archiepiſcopum Statuo, inprimis eſt coercendum. Bo to turpiloquium háńbi Krolá y Máieſtat iego lży. OrzRozm K2v.

Synonimy. 1. ganić, potępiać, szczypać; 2. lżyć, łajać, mazać, potwarzać, sromocić, szkalować, uwłaczać, znieważać.

Formacje współrdzenne: pohańbić, zhańbić, zhańbić się; pohańbiać, zhańbiać.

Cf HAŃBIĄCY, HAŃBIENIE, HAŃBIONY

ZZie