[zaloguj się]
[pdf]

OPUSZCZAĆ (614) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf opuszczać
indicativus
praes
sg pl
1 opuszczåm opuszczåmy
2 opuszczåsz opuszczacie
3 opuszczå opuszczają
praet
sg pl
1 m m pers -smy opuszczali
2 m -ś opuszczåł m pers
3 m opuszczåł m pers opuszczali
f opuszczała m an
n opuszczało subst opuszczały
fut
sg pl
2 m m pers będziecie opuszczać
3 m będzie opuszczać m pers
imperativus
sg pl
1 opuszczåjmy
2 opuszczåj, opuszczåjże opuszczajcie
3 niech, niechaj opuszczå
conditionalis
sg pl
1 m bych opuszczåł m pers
2 m byś opuszczåł m pers byście opuszczali
f byś opuszczała m an
3 m by opuszczåł m pers by opuszczali
con praet
pl
3 m pers by byli opuszczali
impersonalis
praes opuszczå się
participia
part praes act opuszczając

inf opuszczać (110). ◊ praes 1 sg opuszczåm (127) [w tym: -ąm (7)]. ◊ 2 sg opuszczåsz (17). ◊ 3 sg opuszczå (67). ◊ 1 pl opuszczåmy (8). ◊ 2 pl opuszczacie (8). ◊ 3 pl opuszczają (48). ◊ praet 2 sg m -ś opuszczåł (1). ◊ 3 sg m opuszczåł (14). f opuszczała (1). n opuszczało (1). ◊ 1 pl m pers -smy opuszczali (2); -smy (1), -(s)my (1). ◊ 3 pl m pers opuszczali (15). subst opuszczały (3). ◊ fut 3 sg m będzie opuszczać (2). ◊ 2 pl m pers będziecie opuszczać (1). ◊ imp 2 sg opuszczåj, opuszczåjże (69). ◊ 3 sg niech, niechaj opuszczå (8). ◊ 1 pl opuszczåjmy (4). ◊ 2 pl opuszczajcie (4). ◊ con 1 sg m bych opuszczåł (1). ◊ 2 sg m byś opuszczåł (4). f byś opuszczała (1). ◊ 3 sg m by opuszczåł (12). ◊ 2 pl m pers byście opuszczali (1). ◊ 3 pl m pers by opuszczali (4). ◊ con praet 3 pl m pers by byli opuszczali (1). ◊ impers praes opuszczå się (1). ◊ part praes act opuszczając (79).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII i XIX w.

1. Odchodzić od kogoś, zostawiać kogoś samego, porzucać coś; (de)relinquere Miech, Vulg, PolAnt, Cn; deserere Vulg, Modrz, JanStat, Cn; deficere PolAnt; renuntiare Mącz [w tym: kogo, co (266)] (270): BierEz Q4, S3; OpecŻyw 18, 21, 56; PatKaz II 78; Murm 96; BielŻyw 7; Bowiem po obiedzie ciepło przyrodzone opuſzcżaiąc cżłonki po ktorich ſie było rożeſzło [!] przed iedzenim, wſzytko ſie zchadza do żołądka ku ſtrawieniu pokarmu GlabGad D3v, K4v, K6; LibLeg 8/133v; WróbŻołt 70/18; RejRozpr K2; RejKup dd4v; HistAl Nv; MurzNT 93v; A yeſli ty tákowe ludźye pod czás opuſſczał duch ſwyęty/ ták iż nye práwye vczyli/ álbo piſmo S. wykłádáli KromRozm II ſ4v; KromRozm III F4v, Q4; BielKom E5; LubPs gg4v; Ktory przyiymuie á poznawa twarz ná ſądzie/ niedobrze cżyni/ bo tákowy y zá kęs chlebá/ opuſſcża prawdę. Leop Prov 28/21; Gdzieby kto miał ſto owiec/ á obłądziłáby iedná z nich: izaż nie opuſzcża dziewiąćidzieſiąth y dziewięć ná gorach/ á idzie ſſukáć oney co zábłądziła? Leop Matth 18/12, Zach 11/17; Tákież y my/ miły Pánie Oleſznicki/ prze złą Kſyężą y prze złe Kápłany/ nieopuſzczaymy dobrych krzeſćiánow OrzList f2; BibRadz Iudic 2/19, Prov 2/17, 27/10, Ier 17 arg; proſili Ceſárzá/ áby Niemieckiey źiemie nieopuſzcżał/ ále áby w niey mięſzkał/ iáko w domu właſnym BielKron 209v, 102v, 137, 153, 202v, 304; Renuncio, Wrácam ſie s poſelſtwem [...] álbo oźnaymiam poſelſtwo/ też wypowiedam opuſzczam kogo. Mącz 254c, 314d; HistRzym 65v; RejPos 257 [3 r.], 335 marg; RejZwierc 124; WujJud 39; RejPosWstaw 42; BudBib Num 10/31, 1.Reg 8/8, Eccli 3/17; Nie maſz go dla żadney przygody złey opuſzcżáć áż do śmierći KarnNap G2; ModrzBaz 43v, 108v [2 r.]; Y opuſzcżáiąc dom bogáty/ y miłego oycá/ iedyna iego zebránia dziedzicżká/ Bogu drogę ſwoię polecáła. Y przyſzłá do iednego Klaſztoru SkarŻyw 13; Cżemu mię ták Páwle S. towárzyſzu miły/ opuſzcżaſz/ cżemuś mię nie pożegnał? ták nie rychłom ćię poznał/ á tákem ćię rychło ſtráćił? SkarŻyw 52; Záprawdę wſzytko opuśćił/ kto niemiał więcey co by opuſzcżáć miał SkarŻyw 596, 178, 308, 453, 471, 558 (14); WerKaz 276; KochPieś 8; ArtKanc O15; ZawJeft 21; GrochKal 5; GrabowSet D3v; OrzJan 96; Nie opuſzcżayćie mię y teraz/ y w godźinę śmierći moiey LatHar 48; WujNT Ioann 10/12, 1.Cor 7/13, s. 592 marg, 594, Hebr 10/25; WysKaz 1; SarnStat 999; SiebRozmyśl [A3]; Bo nie łácno było goſpodarzom opuſzczáć domy ſwoie SkarKaz 40b, 160a.

opuszczać w czym (5): LibLeg 11/172v; byli dwá łotrowie/ ktorzy ſie przyſięgą związáli/ áby ieden drugiego nie opuſzcżał w potrzebie/ ále áby ieden zá drugiego vmárł. HistRzym [118]v; [obiecujemy] y ſámégo Króleſtwá Polſkiégo przerzeczonégo/ we wſzyſtkich potrzebách y niefortunách ich nieopuſczáć [in omnibus eorum necessitatibus et adversitatibus deserere JanStat 757] SarnStat 999; obowięzuiemy ſie: iż My [...] Królá [...] bądź w ſczęśliwych bądź w nieſczęśliwych rzeczach nigdy nieopuſczáć SarnStat 1095, 998.

W przeciwstawieniach: »opuszczać ... iść [do kogo] (3), naśladować (2), szukać (2), dostawać, opanować, przyjmować, przywracać się« (11): Też ten kamień Magnes/ ma tę mocz: iż barzo wiele żon ktore opuſzcżały dla ſwarow męże ſwoie: żaſię k nim przywraczały ſie FalZioł IV 56a; RejRozpr B4v; Bos go wielie krocz opuſczal Czartas pilniey naſladowal. RejKup g4v; KromRozm III N6v; KrowObr 10; Wolimy przedſię ſzukáć ſwieckiego báłwáná/ Opuſzcżaiąc niedbále ták pewnego Páná RejWiz 187v; ſłuchácże [...] opuſzcżáią wiárę w kthorey ſie zrodzili/ y w ktorey ſą wychowáni/ á prziymuią wiárę Páná Kryſtuſowę RejPosWstaw [1432]v; bo ná ſławę iego wiele ich świát opuſzcżáło á do niego ſzło. SkarŻyw 298; Ták kto świeckie dla Páná opuſzcża/ niebieſkich dobr doſtáie SkarŻyw 535; WujNT 208, Ioann 16/28.

Przysłowia: Nie opuſzczay ſthárego przyiaćielá/ ábowiem nowy nie będźie mu rownym [Ne derelinquas amicum antiquum, nam novus non est aequalis illi]. BibRadz Eccli 9/12[14]; BudBib Eccli 9/12[14]; Nie opuſzcżay/ práwi/ przyiaćielá ſtárego/ boć wſzelki nowy przyiaćiel rowny nie będźie ſtáremu. WerKaz 275.

Pewnego dla niepewnego nie opuſzcżay. BierEz H4.

W nádzieię wiela máłá nie opuſzcżay. BierEz H3.

Zwroty: »do czasu opuszczać« (1): Toż też czyni zdraycá z Chrześćijány: że ich pośćie do czáſu opuſzcza/ áby ich záſię po wielkieynocy znowu opánował. WujNT 208.

»opuszczać dziatki« (2): W tych słowiech dawa znáć iż niewiáſty opuſzczały dźiathki ſwe iáko ſtruſowie gdy iáycá zniożſzy odchodzą ich ná puſzczy. BibRadz I 416b marg; RejAp 66v.

»z łaski [czyjej] nie opuszczać [kogo]« (1): Z tym ſye W.M. łáſce poruczam/ z któréy áby mię W.M. nie raczył opuſzczáć/ bárzo proſzę. GrzepGeom B3v.

»opuszczać bez miłosierdzia« (1): á nie opuſzcżay bez miłoſierdzya nędznego ſtworzenia iego RejPos 113.

»opuszczać nadzieję« (2): RejPs 177v; położylichmy wſzytkę nádzieię ſwoię w pracach ſwych [...] nádziewáiąc ſie/ żeby to wſzytko ná tym należáło: nie folguiąc áni ſpráwiedliwośći/ áni miłoſierdziu/ á opuſzcżaiąc wſzytkę nádzieię w ſpomożeniu Páńſkim. RejPos 71.

»świat opuszczać« = wyrzec się spraw doczesnych [szyk zmienny] (10): KuczbKat 145; A Potym prawdziwie świát y roſkoſzy iego opuſzcżaiąc/ do klaſztorá Medyćinſkiego poſzedł SkarŻyw 297, 183, 249, 250, 293 [2 r.], 334, 335, 471.

»świat opuszczać« = umierać (1): Coż páni ſtára dziáłamy/ Práwie iuż ſwiát opuſzcżamy RejZwierc 235v.

»opuszczać świat« [o wniebowstąpieniu Chrystusa] (2): KrowObr 10; Wyſzedłem od Oycá/ á przyſzedłem ná świát: záś opuſzczam świát/ á idę do Oycá [relinquo mundum et vado ad Patrem]. WujNT Ioann 16/28.

»wszy(s)tko opuszczać (dla Boga a. dla (Pana) Chrystusa, a. dla Pana Jezusa)« [szyk zmienny] (4): Leop Mar 10 arg; SkarŻyw 508; Zapłátá tych ktorzy dla Chriſtuſá opuſzczáią wſzytko. WujNT Mar 10 arg, Luc 18 arg; przeto [sprawiedliwy człowiek] wſzytek ieſt ná tym/ żeby ſię co rychley z máiętnośćią źiemſką odpráwił álbo wſzytko opuſzcżáiąc/ iáko cżynią Zakonnicy/ álbo ná vbogie wydáiąc WysKaz 6.

Szeregi: »opuszczać, przenosić się« (1): Więc też chudźi kleſzkowie/ y xiąſzkowie prośći/ Widząc że ták przybywa do Ziáwienia gośći: Opuſzcżáią więc pod cżás y kośćioł ſwoy ſtáry/ Przenoſzą ſię ná Odpuſt do láſá od fáry. KlonWor 47.

»opuszczać a uciekać się do kogo inszego« (1): Kto opuſzcża Páná ſwego właſnego/ á vćieka ſie do kogo inſzego/ ten cżyni przećiw práwu poſpolitemu. CzechRozm **v.

»opuszczać, (i) (w-, z)stępować (a. wstąpić)« (4): GlabGad B2v, K5; Przeto Lech z Cżechem [...] zabrawſzy wſzytko ſwe dobro ze wſzytkim ſwym rodzaiem opuſzcżaiąc ziemię przyrodzoną, wſtąpili ku zachodu ſlonca [relictis sedibus nativis, ad occidentales diverterunt], ſzukać ſobie nowego mieſzkania MiechGlab 43; Bo do tego áby był w Sákrámencie/ nie potrzebá mu niebá opuſzczáć/ y sſtępowáć ná doł ruſzánim ćieleſnym. WujNT 408.

»wzgardzić i opuszczać« (1): Bacżąc pánowie y ſláchtá/ nicżemnośc iego/ wzgárdzili im y opuſzcżáli go BielKron 342.

W przen (9): Przeto ia iuż opuſzcżam/ tę ſwiátá goſpodę BielKom B2, E [2 r.]; KrowObr 60v; Y od tych ktorzy opuſzczáią ſćieſzki proſthe/ vdawáiąc ſię drogámi ćiemnemi. (marg) To ieſt/ kthorzy opuśćiwſzy słowo Boże vdawáią ſię zá ſwymi wymyſły. (–) BibRadz Prov 2/13, Ion 2/9; HistRzym 47; RejPos 223v; RejZwierc 27 lv; Duſzo vporna/ ślepegoś to widzá/ Przewodnikiem obráłá/ Nędzna/ ták ćiągną wodzá Iego pochlebſtw/ byś trwáłá/ A niebeſpiecżnych drog nie opuſzcżáłá. GrabowSet L.
a. Wyłączać z opieki, obrony, przestać być przy kimś; derelinquere Vulg, PolAnt; deserere Vulg, JanStat; deficere PolAnt [w tym: kogo z przeczeniem (118)] (125): PatKaz II 63; RejPs 101v, 102, 102v, 167v; LubPs Q3v marg; Iemu z nimi poſpołu záwżdy chwałę dáymy/ Proſząc go vſtáwicżnie/ by nas nie opuſzcżał/ A tym ſwiętym Anyołom/ bronić nas dopuſzcżał. RejWiz 157; Niech wyſlucha modlitwy wáſſe/ á niech ſie zmiłuie nád wámi/ á niech was nie opuſzcża cżáſu złego. Leop 2.Mach 1/5; BibRadz Eccli 51/14; RejAp AA3, CC3, 1v marg, 59, Ee3; Też tu Pan w Ewányeliey/ przepowiedáiąc rozmáite vćiſki wiernych ſwoich/ obiecuie ich nie opuſzcżáć: á dawa im znáć iż ie chce cieſzyć á twirdzić przez Duchá ſwego ſwiętego áż do ſkońcżenia ſwiátá. RejPos 138, 26v, 42, 42v, 51 [2 r.], 63v (17); A gdykolwiek hárdzye/ buyno/ á byſtro ſobie co pocżynáli/ záwżdy Pan Bog opuſzcżał ie/ á dawał ſtrách do ocżu ich. RejZwierc 257v; á Pan Bog też záwżdy opuſzcżał ie/ y dawał ie ná łup á ná roſtárgnienie nieprzyiaciołom ich. RejZwierc 258; Bo Iehowá lubi ſąd/ á nie opuſzcża pobożnych ſwych/ wiecżnie ich ſtrzeże [non derelinquet misevicordes suos, in seculum custodientur]. BudBib Ps 37/28; SkarŻyw 103, 369; CzechEp 153; Rozumiey ſpráwiedliwie go opuſzczáiąc/ to ieſt/ pomoc mu niepowinną odeymuiąc WujNT 556, 232 marg, Cccccc4; y ich żadną wymyśloną bárwą [obiecujemy] nieopuſczać [coloris fuco unquam deserere JanStat 752] [...] w ich potrzebách/ ná wieki podpomágáć SarnStat 993; SiebRozmyśl K; SkarKaz 551a.

opuszczać z czego (9): Iedno ty wżdy moy pánie miłoſćiwie nierácz opuſſczáć mnie zmiłoſierdzia ſwego RejPs 187; LubPs A3v, K4, P3, V3v marg; RejAp 2; RejPos 149, 337; ArtKanc L8v.

opuszczać w czym (14): Mily bog ktory wſmutku nieopuſſcżá nadzieię wnim maiące/ zeſlál dobrégo aniola ku Iozefowi OpecŻyw 14; RejPs 103; RejAp 59; áby táiemnice ſercá náſzego/ y przed omylnym ſwiátem y przed Máyeſtatem twoim ták ſie wiernie okazáły/ iákobyś znał nas iáko wierne owiecżki ſwoie/ á nie opuſzcżał nas nigdy w żadnym vpadku y w żadney nędzy náſzey. RejPos 31; Nie racżyſz nas opuſzcżáć náſz dobrotliwy Pánie w tych omylnoſciach ſwiátá tego/ á oświeć nędzne myſli y ſercá náſze RejPos 237, 51v, 75v [2 r.], 202, 256v, 299; BudBib Eccli 29/12; SkarŻyw 143; SiebRozmyśl E.

W połączeniu szeregowym (1): nigdy ich [wiernych] opuſzcżáć [Pan] nie racży/ á nigdy ich w żádnym obłądzeniu ich/ odſtąpić á zániecháć nie racży. RejPos 120v.

W przeciwstawieniach: »opuszczać ... być [z kim] (3), dopuszczać, stać [przy kim]« (5): Tedybyś lepak ták rzekł/ cżemuż mie opuſzcża/ A iż mię ná ſwą wolą do złego dopuſzcża. RejWiz 134; BibRadz 3.Reg 8/57; Potym żeby ćię y z inſzymi wiernymi nie opuſzcżał/ ále z tobą do końcá był CzechRozm 203v; ArtKanc A10; owé záśię/ którzy ſpráwiedliwośći/ y pobożność popiéráią/ [Bóg] nigdy nieopuſcza: záwſze przy nich ſtoi/ záwſze ie ręką ſwą dźwiga/ by nieupádli. OrzJan 33.

W formule modlitewnej: »nie opuszczaj (że) mnie (a. nas itp.), nie racz(że) opuszczać (a. racz nie opuszczać itp).« (20:21): OpecŻyw 166v; WróbŻołt 70/18, 118/8, 139/9; nieopuſſczay nas a niezakryway przed nami ſwiętey łaski twoiey radſſey zawzdy bez omieſzkania roſciągay nam ſwiętą rękę twoię ku wſpomozeniu naſſemu. RejPs 58v, 31, 103v, 172v, 175v, 187, 188v, 194; RejJóz C3; Weſrzy okiem Boſtwa twego A nieopuſċay nędznego A wſſak twoya Boſka dobroć Iuż doſwiatcona wielekroċ Zes y złoćincam pomagał Kto jedno wthym nadzieje miał RejKup n7; Nye rácżże ty mnyę opuſſcżáć o moy Pánye Boże/ Nye odſtępuy ty odemnyę gdyż nikt nye pomoże/ Láſkáwie ty mnie rácż przybyć k wſpomożeniu memu LubPs K4, A3, A3v, B4, G, G2v (10); Leop Iudith 6/15; BibRadz Ps 118/121; Przydziſz náſz miły Pánie rychło/ á nic nie mieſzkay/ á nie opuſzcżay thu wiernych ſwoich RejAp 198, 39v; HistRzym 129; Nie ráczże mię opuſzczáć/ o móy Boże wieczny/ Bądźże mym ſtrożem w dźiéń niebeſpieczny. KochPs 59, 151; SkarŻyw 134 [2 r.], 135; nie rácż mię nigdy opuſzcżáć. Od tąd do ſtárośći moiey/ niech będę w opiece twoiey ArtKanc Q10, K2v, L8v; GrabowSet B4; LatHar 297; Iedno nas Pánie Iezu nie opuſzczay/ á niewidomie łáſką twoią y náwiedzenim vweſelay/ á z błędow wſzytkich iáko tego Tomaſzá wyryway. SkarKaz 210b; Ieſzcżem v pierśi wiſiał mátkiey moiey/ Kiedym moy Boże vfał w łaſce twoiey. Y dźiś z niey proſzę w śrzot moiego wieká/ Nie opuſzcżay mię nędznego cżłowieká. CzahTr B3.

Zwroty: »nie opuszczać w potrzebie« (1): Nye opuſſcżayże mye Pánye w mey káżdey potrzebye. LubPs ccv.

»opuszczać bez ratunku« (1): Prawdáć iż Pan Bog wiele dopuſzcza ná wierne ſwoie/ á wſzákoż ich nigdy nie opuſzcza bez rátunku. BibRadz I 298a marg.

Szeregi: »opuszczać, (a) odchodzić« (2): Ne derelinquas me domine deus meus: ne diſceſſeris a me. Nieopuſzcżay mie miły panie boże moy á nie odchodz odemnie. WróbŻołt 37/22; LatHar 164.

»nie odrzucać (a. porzucać), (ani) nie opuszczać« = ne proicere ne relinquere Vulg (2): WróbŻołt 70/9; Nie porzucayże mię więc w moim zeſzłym wieku/ Ani opuſzczay/ gdy śił nieſtánie człowieku. KochPs 103.

»opuszczać, odstępować« (6): Nieopuſzcżay że mie Pánie Boże moy: nie odſtępuy odemnie [Ne derelinquas me, Domine; Deus meus, ne discesseris a me]. Leop Ps 37/22; GrabowSet Q3v; LatHar 53, 241, 611, 614.

»odwłoczyć a opuszczać« (1): A ták moy pánie gdyżeś y ſam tego iáwnie doznał iuż nieodwłocz á nieopuſſczay mię RejPs 52.

»nie pchać od siebie ani opuszczać« (1): PRoſzę/ moy Pánie/ nie pchay mnie od śiebie/ Ani opuſzcżay/ gdy wołam w potrzebie GrabowSet I2.

»nie (z)ostawiać ani opuszczać« (2): nie oſtawiay mię/ áni mię opuſzcżay Boże zdrowia mego [ne derelinquas me, et ne dimittas me Deus salutis meae]. BudBib Ps 27/9; CzechRozm 17.

W przen (1): A ty yák możny Bog nyezmyerney miłośći/ Nye opuſſcżay ſtárych lat y mey śiwośći LubPs Q3.
2. Pomijać, przeoczać; deserere Vulg, PolAnt, Modrz; omittere Mącz, Modrz, JanStat; praeterire Vulg; remittere Mącz [w tym: kogo, co (215)] (219): BierEz S4; by theż na głodnieyſze było/ ſwey matki ſzuka/ napełnieyſze wyymiona [!] inſzych owiecz opuſzcżaiącz. FalZioł IV 2a, V 37v; Tim ſie też ma obycżaiem ciepło w ciele grube mięſo trawiąc áſubtilne [!] albo opuſzcżaiąc albo w niwec obraczaiącz. GlabGad H3v; RejPs 208v; LibLeg 11/91; SeklWyzn e3v; ZapWar 1545 nr 2646; RejKup e3, bb5v; MurzHist S2v; MurzNT 101 marg; KromRozm II n4; opuſzcżáli wiele ſpraw ſobie pożytecżnych BielKron 228; KwiatKsiąż L3v; Mącz 226c, 328b, 350d; RejAp 11v; RejPos 13, 202v; RejZwierc 108 marg; BudBib Esth 9/28, Sap 2/9; ModrzBaz 15, 30, 58, 114v; SkarŻyw 14, 93, 335; GostGosp 38; LatHar 111, 134.

opuszczać czym (2): LibLeg 9/53v; ſkarży śię/ iſz go Bóg łaſką ſwoią opuſzczáć raczy MurzHist H4; [gdźiekolwiek będźieſz niechćiey mię liſtkiem twym opuſzcżáć/ ábym wżdy o tobie nieco ſłyſzał. HistFort B3v].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (2); iż, zaimek pytajny (1)] (2): Nie opuſzcżay też tego/ ábyś kroćiuchno vważył/ co zá pożytek maſz odnieść z onego rozmyślánia. LatHar 666; Tego téż nie opuſczáiąc [Illo etiam non omissa JanStat 752]: iż ieſliby Władyſław Król przerzeczony (czego pánie Boże obroń) przez potomſtwá zéydź miał: tedy przez wiadomośći rády tegóż Páná [...] Kśiążętá/ Prełaći/ Pánowie/ Szláchtá/ y poſpólſtwo [...] Króla y Páná nie máią obiéráć/ álbo ſtáwić. SarnStat [994].

Zaprzeczony imiesłów przysłówkowy w funkcji okolicznika (12): RejPs 53v; LibLeg 10/94; Leop Hebr 10/25; BibRadz 3.Reg 6/22; Anatomia [...], Rozſteczenie/ Rozebránie/ yáko bywa gdy lekarze dáyą trupá rozbiérać żadney żyłki takieſz y wnętrſnośći [!] nieopuſzczáyąc Mącz 9b; GórnDworz Aa3; RejZwierc 187v; SkarJedn 328; SkarŻyw 47; Drudzy iáłmużny dawáią żadnego vbogiego nie opuſzcżáiąc ReszList 176; SarnStat [994]; Owa zgołá żadnych pożytkow nie opuſzcżáiąc. GrabPospR L4v.

W przeciwstawieniach: »opuszczać ... przydawać, starać się« (2): Czo ie marnie opuſczamy Gdy ſię oczeſne ſtaramy. RejKup f3v; A thenći dobrze ſzáfuie słowem Bożym/ ktory naprzod co ſię dotycże náuki nic nie opuſzcża co mowić potrzebá/ nie też nie przydawa z ſwego BibRadz II 118b marg.

Przysłowie: Gościńcá nigdy nie opuſzcżay dla śćieſzki HistRzym 58, 59, 60v.
Frazy: »nikogo (a. ani jednego) nie opuszczając« (2): Znalaſſzi takowe livdzie abi bily ſkarany yakokolwiek mozeczie ych doſtawacz any yednego nieopvſczayacz LibLeg 10/94; RejZwierc 187v.

»opuszczając wszytko (a. wszytki rzeczy), naprzedniejsze inne« [szyk zmienny] (2:1): Pánowie byli Węgierſkiey źiemie/ naprzednieyſze inne opuſzcżáiąc BielKron 305v; GórnDworz Z3v; Ale opuſzcżáiąc iuż wſzytki ty rzeczy/ przypátrz ſye y ſłuchay/ pilnuy. Strum Q4v.

Zwroty: »czas opuszczać« (9): RejZwierz 114v; Nullum remittis tempus neque te respicis, Zadnego czáſu nie opuſzczaſz/ nie máyąc ná ſię żadnego względu Mącz 227a, 346b; SienLek 33; bo s káżdą rzecżą ſzkodá cżáſu opuſzcżáć/ á záwżdy vprzedzáć gdzie kto może. RejZwierc 109v, 108, 109; GostGosp 164; WujNT 525.

»nie opuszczając nic na stronę« = nic nie pomijając, nie lekceważąc (1): nie opuſzcżáiąc nic na ſtronę s tych rzecży/ ktorych do miłośći trzebá/ [...] śiłá cżáſu ku nicżemu nie przyſzedſzy/ prożno ſtrawili. GórnDworz Aa3.

Szeregi: »opuszczać ani się bawić« (1): ktori my tu ten wſzyſtek poſtępek opuſzczamy/ ani ſie im na ten cżas bawić chćemy [!]. KwiatKsiąż B3.

»opuszczać i mijać« (1): wieleſmy inſzych wyſpow opuſzcżáli y mijali BielKron 447.

»opuszczać a odkładać« (1): ponieważ niezlicżone mnoſtwo ſpraw do ſądu przychodźi/ tedy ie opuſzcżáią á ná drugi ſeym odkłádáią [in praesens omittitur et in conventus ulteriores profertur] ModrzBaz 90v.

»opuszczać abo odmieniać« (1): Cżáſu potrzeby znamy/ że krzeſt zupełny bez tych Ceremoniy być może: lecż kto ie nie z potrzebj ále ze wzgárdy opuſzcża/ ábo odmienia/ bez grzechu być nie może WujJud 168.

»(ani) opuszczać, nie przepominać (a. nie przypominać)« [szyk 1:1] (2): my nic nie przepominamy ani opuszczamy, co widziemy być potrzebnego w RP DiarDop 113; Haec missa facio, To opuſzczam/ tego teras nie przipominam. Mącz 225b.

a. Przemilczać, pomijać w rozważaniu, omawianiu [kogo, co] (147): BielŻywGlab nlb 11; gdyż to w Herbarzu polſkim naydzie doſić ſzyroko o kazdym z oſobna wypiſano, przeto teraz to opuſzcżam. GlabGad I6v, A3; KromRozm I [L3]v; KromRozm II n4v; Opuſſczam Bernathá S. y wyele inych łáćinſkich doktorow ſtárych y nowych. KromRozm III O4v, Iv; GroicPorz h2, bb3v; Wiele inſzych bluznierſtw opuſztzam/ ktore ten Oley tám tzáruiąc/ mowićie: tylko tu vkázuię niektore potzęśći KrowObr 84, C3, 5v, 67v, 71v, 88 (17); RejWiz 116; Maią też rzeki/ gory/ láſy/ imienia/ porty/ y wſzelkie dochody/ ktore tu opuſzcżam/ tylko co cżelnieyſze wypiſuię. BielKron 271v, 25v, 35, 39, 57v, 92v (13); GrzegRóżn H4; KwiatKsiąż G; Ale to opuſzczam/ prze iuż ode mnie przepowiedźiáné przyczyny: tylko o to/ wſpomináiąc Ianá Tarnowſkiégo OrzQuin Rv; SarnUzn G3; LeovPrzep I4v; KwiatOpis A2, B2, B3, B4, Cv; KuczbKat 160, 320; Trzećia/ że to ná cżym wſzyſtká ſpráwá należy/ co zá tymi ſłowy Ireneus przydał/ zdrádnie opuſzcżaćie WujJud 194v, 92, 197v [2 r.]; WujJudConf 248; RejPosWstaw [212]; BudBib b3, b4; BudNT Ii3; CzechRozm 57, 101, 106v, 125, 180v, 263v, 265; ModrzBazBud π6v; SkarJedn 94 [2 r.], 112 [2 r.], 113, 120 [2 r.], 143, 281; SkarŻyw A5; StryjKron 618; A dyabłá dla tego nieprzyiaćielem opuſzcżam tu trochę, wiedz być názwánego/ iż przyśiał kąkolu: to ieſt/ náuk heretyckich. CzechEp 40, 80, 134, 144, 148, 151 (13); NiemObr 13, 57, 168; ActReg 167; LatHar 512; WujNT przedm 8, 12, 18, s. 708 marg, 753, 810, 837; świeżſze przykłády pośpieſzáiąc opuſzcżam. PowodPr 50, 18.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3); zaimek pytajny (3), iż (1)] (4): MiechGlab 62; KromRozm II dv; Ale to/ yáko y inſſe piſmá/ złym wykłádem nákrzywyáyą ku ſwemu właſnemu zátrácenyu: A co im biye włeb opuſſczáyą. KromRozm III 15v; NiemObr 174.

W przeciwstawieniach: »opuszczać ... dzierżeć się, pokazać, uważać z pilnością« (3): Dobrzeć ſie Kredá dzierżeć/ ále też nie opuſzcżáć Decalogum. SarnUzn G3; Są y drugie potrzebne náuki w ſłowiech tych Apoſtolſkich/ ktorych ſie nam thák ledá iáko opuſzcżáć nie godzi/ ále ie s pilnoſcią wielką v ſiebie vważáć mamy. RejPosWstaw [213]; Ale iákom rzekł to opuſzcżam: á co inſzego ná to mieyſce pokażę. CzechEp 152.

W charakterystycznych połączeniach: opuszczać bluźnierstwa (8), błędy, domysły, dowody, książki (2), matactwa, naukę, omyłki, pisma (4), plotki, przezwiska (2), przykład (3), rozdział rzeczy (16), słow(k)a (5), sprawę, świadectwa (6), wiersze, wymysł (2), wywody; opuszczać umyślnie, teraz (4), tu.

Fraza: »[czego] opuszczać nie godzi się« [szyk zmienny] (2): MiechGlab 62; Między wielą inſzych [zawad]/ ktore ſię dla przedlużenia opuśćić y zámilcżeć muſzą: tego ſię opuſzcżáć nie godźi/ co I.M. X.K y mnie zoſobna/ y weſpoł z inſzymi zádáie CzechEp 202.
Zwroty: »opuszczać folgując krotkości (a. krotkiemu pisaniu), dla krotkości, dla skracania« [szyk zmienny] (5:3:1): GroicPorz i4; A ták wźiąwſzy liſt od Podkrolego/ iecháłem z Luzytaniey do Liſybony: ktore ſie im rzecży przygadzały w płynieniu/ opuſzcżam dla krotkośći. BielKron 460v, 116v, 247, 459; WujJud 149v, 183v; ále folguiąc krotkośći y nakłádowi/ one [miejsca] opuſzcżam CzechEp 160; Cżego dźiwne przykłády z Hiſtoryi przyrodzonych y pogáńſkich dla ſkracánia opuſzcżam. PowodPr 17.

»na ten czas opuszczać« [szyk zmienny] (9): KromRozm I G; OrzRozm Qv; BielKron 165v; BielSpr 10v; Ty inſze rzecży ná ten cżas opuſzcżáiąc/ gdyż ná inych mieyſczach o nich mowić ſie będzye/ przepowiedánie ſłowá Bożego przed ſię weźmiemy. RejPosRozpr b3; Opuſzcżam ná ten cżas ty/ ktorzy dzyewecżki/ pirwey niżli litery znáć pocżną/ vcżą háwtowáć ábo ſzyć/ pioſnek długich á ſproſnych nie krom zgorſzeniá ſpiewáć. RejPosWstaw [413]; CzechRozm 93; StryjKron 145; LatHar 257.

»opuszczać dla przedłużenia, dla długości« [szyk zmienny] (11:1): KromRozm I [H3]v; KromRozm III E2, N2; BielKron 264, 305v; Opuſzczam inſzé rzeczy y piſmá z Origeneſá dla przedłużenia BiałKat 278v; WujJud 193v; BudNT przedm cv; CzechRozm 52; Ia dla przedłużenia opuſzcżam boby temu końcá nie było/ á iuż dáley poſtępuię. CzechEp 186; Ktorą rzecż iż ſzyroko bárzo wywodźi/ o tych dwu duchách od Bogá naprzod przed ſtworzeniem świátá vcżynionych/ przeto ią ia dla długośći opuſzcżam CzechEp 259, 242.

W przen (2): Greckie kśięgi opuſzcżáią te dwie słowká BudNT przedm c3v, przedm c3v.
3. Odrzucać; supersedere Mącz, Calep; dimittere Vulg; deserere Modrz [w tym: kogo, co (28)] (31): ListRzeź w. 30; Bo kiedy maſz co pewnego/ Trzymay ſie mocno onego: Szalenić ſie nádziewáią/ Przeto pewne opuſzcżáią BierEz H4, N2; PatKaz III 132v, 151v; RejPs 56, 184; RejKup x4v; zależy ná krola [...] áby ſluſznych rzecżi nie przeſtępował/ á záſię nieſluſzne opuſzcżáiąc [ut... illicita impune obmittendo]. HistAl G3v; Bo ku cnocie przychodząc trzeb á [!] być w cżuynośći/ Wſzytki wcżáſy opuſzcżáć/ záwżdy być w trudnośći. RejWiz 21 v, 76, 180v; Leop Prov 6/20; Mącz [380]d; Abyś nie opuſzcżał śirotki/ ábyś pomogł vpádłemu á vćiſnionemu w ſądzye y w ſpráwiedliwośći iego RejPos 193v, 39; WujJudConf 42v; y wiele zwyćięſtw odniosł/ ale iż drogę Przykazánia Bożego opuſzcżał/ przetoż był y od Boga odrzucony ModrzBaz 23v; Potym ſzedł do Fráncyey do Károlá Károlomaná/ nioſąc Papieſkie liſty/ á proſząc/ aby wierze Chrześćiáńſkiey ktorą w iego páńſtwie drudzy opuſzcżáli/ pomoc dał/ á ná to nic nieżáłował/ cżymby ſię ludzkie zbáwienie zátrzymáć y pomnożyć/ y cżeść Chryſtuſowá rozſzerzyć mogłá. SkarŻyw 518, 249; CzechEp 359 [2 r.]; Supersedeo – Opuſzczam, zaniechiwam. Calep 1033a; Będźiećie vżywáć ſtárych pożytkow/ á máiąć doſtátek nowych/ ſtáre będźiećieopuſzcżáć [!]. KołakSzczęśl B; SkarKazSej 707b.

W połączeniu szeregowym (1): Co iſcye opuſſcżáć/ á od ſiebye oddáláć/ y yákoby odpycháć będzye GliczKsiąż Fv.

W przeciwstawieniach: »opuszczać ... chować, dopuszczać, starać się« (3): áby ſie ſtáráli o rzetzach niebieſkich/ á zięmſkie opuſztzáli KrowObr 62; Abowiem ieden ćień chować/ á drugie opuſztzáć nic inſzego nieieſt/ iedno ſie s Páná Bogá/ y iego zakonu náſmiewáć? KrowObr 85v; Wiele rzecży Iezus vcżniom ſwym dopuſzcżał/ co potym po wźięćiu duchá ś. opuſzcżáli. CzechRozm **5v.

W charakterystycznych połączeniach: opuszczać cnotę, łaskę, miłosierdzie, pożytek, prawdę (2), (przy-, roz)kazanie (3), radę, niełuszne rzeczy, sławę, sprawiedliwość, wczasy, wiarę, zakon (2), złość.

Szeregi: »opuszczać a za nie mieć« (1): Prawdę/ o ktorąby gárdło mieli dáć/ opuſzcżáią/ á onę zá nic máią [veritatem... deserunt, ac pro nihilo habent]. ModrzBaz 29.

»wzgardzać a opuszczać« (1): iż dla tego omylnego miſtrzá ſwego/ á omylney rády iego/ wzgardzaſz á opuſzcżaſz wierną á prawdziwą rádę Páná ſwego RejPos 241v.

4. Zaniedbywać; omittere PolAnt, Modrz, Calep, Vulg; delinquere Vulg, Mącz; deserere Modrz, Vulg; negligere Mącz, JanStat [w tym: kogo, co (56)] (58): FalZioł V 26v; BielŻyw 97; RejPs 52v; dla ſwego nie dbalſtwa opuſczaią zbawienne nauki. SeklKat G3v; Diar 25; przyſyęgáią [...] ſtrzedz potćiwoſći/ [...] nie opuſzczáiąc thego/ dla miłoſći/ vprzykrzenia/ gniewu/ darow etc. GroicPorz b4v; Przeto też wiele ludźi dla ták wielkiego koſztu y nakłádow/ opuſzczáli ſpráwiedliwoſć ſwoię/ z wielką ſzkodą á krzywdą ſwoią GroicPorz e4v; RejWiz 178v; Leop 2.Par 27/2; ODpráwuy brácie liſty/ co rychley do pánow/ Ale też nie opuſzcżay/ mieſzcżan y Gdańſzcżánow. A ty liſty woytowſkie/ miey ná dobrey piecży RejZwierz 100v, 63; BibRadz *5v; Negligo, Nie dbam/ zgárdzam/ zamieſzkawam/ opuſzczam/ puſzczam mimo ſię. Mącz 188a; A kogoż tu chce proſzę cie ták nie opuſzcżáć álbo wydzieráć s káżdego niebeſpiecżeńſtwá iego? RejZwierc 263, 108v, Bbb3; BielSpr 11, 11v; WujJud 103, 103v; máią ná to ſzkoły poſtánowione/ gdźie ſię młodźi ludźie vcżą woienney náuki/ á przetoż y náſzi ludźie niemieliby tego opuſzcżáć. ModrzBaz 113, 43v, 108, 113; SkarŻyw 75, 460, 558; ReszPrz 10; Iedno przez ſwą niedbáłość wiele opuſzcżamy BielSjem 11; Calep [729]b; gdy teraz ſámi śiebie opuſczaćie/ y czás ten żądny od Bogá z niebá do záchowania wolności wáſzych zeſłány/ mimo ſię puſczáćie? OrzJan 14; LatHar 128, 134, 251; Phil P2; WujNT Luc 11/42; zániechawſzy [...] Seymowych álterkácyi: potrzebnych iednák conſultácyi w ſpráwách pilnych/ ná ktorych pokoy y cáłość Rzeczyp: należy/ nie opuſzczáiąc. VotSzl B3v.

cum inf (4): FalZioł V 24; DiarDop 114; WujJud 55; iednák vboſtwá ich wſpomagać nieopuſzcżał. SkarŻyw 413.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3); zaimek pytajmy (2), aby (1), iż (1)] (4): MurzNT 81; Delinquo, Pozoſtawſzi powinnośći/ Też grzeſzę/ Opuſzczam co ná mię należy. Mącz 195a; GórnDworz N4v; A niechay też y tego Pleban nieopuſzcża/ áby pilnie niemiał náucżáć/ w iákich ſpráwách ludźie Chrześćijáńſcy w Swiętá cwicżyć śie máią. KuczbKat 300.

W przeciwstawieniach: »opuszczać... czynić (3), bronić (2), chytać się [czego], działać, pilnować, ratować, starać się, staranie mieć, zabawiać się [około czego]« (12): FalZioł IV 17a; a co wzakonié cięſzſzego toście opuścili/ ſąd (marg) i (–) miłośierdźie i wiarę/ Toć było czynić a onego nieopuſzczac MurzNT Matth 23/23; Ci teſz iedzą Báránká tego nieukaſawſzy ſie/ ktorzy ſie zábawiáią/ wielkimi pracámi/ około rzetzy tzeſnych vſtáwitznie/ á opuſztzáią rzetzy niebieſkie KrowObr 186v; Ieſlibyś też widźiał oſłá nieprzyiaćielá twego/ ktory ſie pod brzemiony powálił/ nie opuſzczay go/ ále owſzem go rátuy [cesabis a deserendo ei]. BibRadz Ex 23/5; Ale niewiem czo to dziś zá wiek náſtał/ iż ludzie opuſzcżáią to co vmieią/ á chytáią ſie tego/ cżego im przyrodzenie broni. GórnDworz N4v; A tego kto niebacży/ iż temu komu wſzytko ćiáło porucżono/ niegodźi śię o iednych cżłonkách ſtáránie mieć/ á drugie opuſzcżáć [aliqua membra curet, alia deserat] ModrzBaz 18v; Toć było trzebá dźiáłáć/ á owego nie opuſzczáć [Haec oportuit facere et illa non omittere]. WujNT Math 23/23; ktorzy ią [jałmużnę] czynią/ ći poydą do niebá: á ktorzy ią opuſzczáią/ potępieni będą WujNT 243, Luc 11/42; iżbyſmy ſie nie zdáli tylko o pożytkách docześnych ſtáráć/ á wieczné opuſczáć SarnStat 986; Bo ći tylko zwierzchney oney vczynkowey ſpráwiedliwośći pilnowáli/ wnętrzną opuſzczáiąc SkarKaz 311b; áby ſię o ćiáło wſzytkiey Rzeczypoſp: ſtáráli/ áby iednych broniąc/ drugich nie opuſzczáli. SkarKazSej 669b.

W charakterystycznych połączeniach: opuszczać ćwiczenie, jałmużnę, karność, konsultacyje, mądrość, nałog, naukę (2), obronę, posilanie, potrzebę, sprawę (3), dobre uczynki (2), wojnę, zwyczaj.

Zwrot: »urzędu nie opuszczać« (1): Ten ácżkolwiek w wielkich niebeſpiecżnoſciach y walkach w Rzymie był/ wſzákże ſwego vrzędu nie opuſzcżał/ ták iż ni w cżym nie pochybił. BielKron 161.
Szereg: »opuszczać i zaniechawać« (1): Gdzie wiecz viaruiącz [!] się stroni na-kladu sprawi swe opusczaią y zaniechawaią ich ZapWar 1545 nr 2646.
5. Odprawiać, odsyłać, oddalać; dimittere Vulg [kogo] (23): LubPs A3v; gdy vźrzyſz cżłowieká ktory wſpomina ſwięte imię iego/ ktory woła o wſpomożenie miánuiąc ſwięte Boſtwo iego/ nie opuſzcżay go prożno z domu ſwoiego RejPos 113; BiałKat 368v; TEraz opuſzcżaſz Pánie ſługę twego/ według ſłowá twego w pokoiu. LatHar 103, 223, 531; Iż łáknące karmiſz/ á bogáte opuſzczaſz prożne. SkarKaz 581a.
Zwroty: »od siebie opuszczać« (1): AGáton Sykulus był Papieżem dwie lecie y ſześć mieſięcy/ będąc mnichem wzyęt ná Papieſtwo/ ták był łáſkáwy/ iż nigdy od ſiebie ſmutnego cżłowieká nie opuſzcżał. BielKron 166v.

»opuszczać żonę« = dimittere uxorem Vulg [szyk zmienny] (14): KromRozm II 14; KrowObr 223; KuczbKat 260, 350 [2 r.]; CzechRozm 96; KarnNap G; CzechEp 229; ReszHoz 130; WerKaz 284; Rzekł im: Iż Moyzeſz dla twardości ſercá wáſzego dopuścił wam opuſzczáć żony wáſze WujNT Matth 19/8, Luc 16/18, 1.Cor 7/11, 12.

Szereg: »nie opuszczać ani rozstawać się« (1): ábyś iey [żony] nigdy nie opuſzcżał/ ani ſie z nią roſtawał/ dla iákiey przygody KarnNap G.
W przen (1): W tym też cżłonki me młode ſen iuż opuſzcżáły. Zátym dźwięk wſzelkich głoſow powſtał rozmáity/ Iam ſię porwał ze ſpánia SapEpit A3v.
6. Pozwalać, dopuszczać [w tym: co (1)] (2): á o rzecżách nyewyádomym/ wiele názbyt popuſſcżáyą/ á ſwey woley dozwaláyą/ iż co yedno ſie lubi/ á onym ſie vpodobáć może/ to chwalą á ná ſtronę opuſſcżáyą: ſámiſz przed nimi cżynyąc co ſie im yedno podoba GliczKsiąż D6v.

cum G cum inf (1): A przeto nie racży mię miły panie opuſzcżać aż do ſtaroſći y do oſtatnich lat moich. [Ps 70/17] To ieſt do ſądnego dnia nie opuſzcżay wiari we mnie vpaſc. WróbŻołt Y4.

7. Kierować ku dołowi, spuszczać na dół [co] (1): Erivo – Przez przikopi wodę opuſzcząm. Calep 372a.
8. Przestawać (1): Cżemu nie hnet po obiedzie przychodzi takowa zgaga. (–) Bowiem on pokarm nie natichmiaſt ſie pocżnie trawić w żołądku, ale tak ſobie na chwilę poleży, gdyż ſprawa przyrodzenia naprzod znienagła pocżyna, w poſrzodku ſiłna bywa, na oſtatku opuſzcża. GlabGad K5v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (9): Te obestor ne abs te hanc segreges neu deseras. Ani opuſzczáy/ etć. Mącz 246b, 226a, c; Deficio – [...] opuſzcząm. Calep 295b, 309b, 311a, 313a, 606b, 908b.

Synonimy: 1. odchodzić, oddalać się, oddzielać się, odstępować; 2. omijać; 3. wzgardzać; 4. zaniechawać; 5. oddalać, odprawiać, odsyłać.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf OPUSZCZAJĄCY, [OPUSZCZAŁY], OPUSZCZANIE, OPUSZCZANY

MŚ