Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. ODDZIELAĆ

Następne hasło: [ODDZIELAJĄCY] »

ODDZIELAĆ SIĘ (13) vb impf

sie (10), się (3).

o oraz a jasne, e pochylone.

Fleksja

indicativus
inf	oddziélać się
praes
	sg	pl
1		oddziélåmy się
2	oddziélåsz się
3	oddziélå się	oddziélają się

praet
	sg		pl
3	m	oddziélåł się	m pers
3	n		subst	oddziélały się

imperativus
	sg
2	oddziélåj się

conditionalis
	pl
3	m pers	by się oddziélali

inf oddziélać się (1). ◊ praes 2 sg oddziélåsz się (1). ◊ 3 sg oddziélå się (2). ◊ 1 pl oddziélåmy się (1). ◊ 3 pl oddziélają się (2). ◊ praet 3 sg m oddziélåł się (1). ◊ 3 pl subst oddziélały się (1). ◊ imp 2 sg oddziélåj się (1). ◊ con 3 pl m pers by się oddziélali (1). ◊ part praes act oddziélając się (2).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Przestawać się stykać lub być razem (6)
- Przen: Sprzeniewierzać się Bogu (2)
- a. Oddalać się, odchodzić (3)
  - Przen (1)
2. Odstępować od jedności kościelnej (5)
3. Uważać się za różnego od kogoś (1)
4. praw. Usamodzielniać się majątkowo, odbierać swoją część majątku rodzinnego (1)

1. Przestawać się stykać lub być razem; separari Vulg (6):

oddzielać się od czego (1): Zchyláią ſie do płodu/ y rodzą/ y ryk niemáły wypuſſcżáią. Oddziela ſie od nich płod ich/ á odchodzi ná páſtwę Leop Iob 39/4.

Przen: Sprzeniewierzać się Bogu (2):

Zwrot: »oddzielać się od Pana, Boga« [szyk zmienny] (1:1): RejPos 79v; kośćioł chce mieć kápłany nie żonáte áby ſię od Bogá nie oddzieláli WujNT 596.

a. Oddalać się, odchodzić; dividere Vulg (3): Zátym ſámych ſzesći piorek widziałem iſz ſię dwie oddzieláły y zoſtáwowáły pod głową ktora byłá ſpráwey ſtrony. BudBib 4.Esdr 11/24.

oddzielać się od czego czym (1): Ná woynie bydz delatorem y Corriceuſem, ktoby chorągwie ſwéy nie pilnował, oddziéláiąc ſie od woyſká ſtaniém. SarnStat 476.

Przen [od czego] (1): O nędzna owiecżko á nędzny cżłowiecże/ cżemu ná tho nie pomniſz/ po iákim głuchym leſie tu chodziſz w tym mizernym żywocie zá tym ſwiętym páſterzem ſwoim? cżemu ſie oddzyelaſz od ſtádá iego/ zá márną obłędliwoſcią ciemnego á głuchego láſá tego? RejPos 168v.

2. Odstępować od jedności kościelnej [w tym: od kogo (3), od czego (2)] (5): iż ſye [kościół Nowacyjana] od Korneliuſá porządnye obránego papyeżá oddźyelał KromRozm III F5; mamy ſobie zá brácią ony Koſcioły/ y nie oddzielamy ſie od nich SarnUzn G8; SkarJedn 350.

Zwrot: »od jedności Kościoła, od krześcijaństwa się oddzielać« (1:1): Tym [biskupom i kapłanom] ktorzy nád nimi [mnichami] z porządku koſcyelnego władzą máyą/ przyſtoy tákye [...] powſcyęgáć/ y karac [...]. Ale tym ktorzy nád nyemi przełożeńſtwá nyemáyą/ káráć tákich nye przyſtoi [...]: Ani dla nich od yednoſci koſcyołá S. ſye oddźyeláć KromRozm III L3, F2.

3. Uważać się za różnego od kogoś [od kogo] (1):

W przeciwstawieniu: »przyrownawać się ... oddzielać się« (1): pan Kryſtus Apoſtołom ſwoim/ to yeſt/ ludźyom ſye przyrownawa/ á od bogá ſye oddźyela KromRozm II r3.

4. praw. Usamodzielniać się majątkowo, odbierać swoją część majątku rodzinnego [od kogo czym] (1): A ći ktorzy ſie od bráćiey oddźieláią cżęśćiámi/ máią ſie ręcżyć/ iáko bez wolnego liſtu z Páńſkiego imienia zchodźić nie máią. GostGosp 44.

Synonimy: 1. odłęczać się; a. odchadzać, odchodzić, oddalać się, odgadzać się, odstępować; 2. odcinać się, odłęczać się, odpadać, odrywać się, odstępować, odszczepiać się; 3. odłęczać się, odmieniać się, odrażać się, odstrzelać się, odstrzelawać się, odszczepiać się, roznić się.

Formacje współrdzenne cf DZIELIĆ SIĘ.

LWil