[zaloguj się]
[pdf]

DZIELIĆ SIĘ (185) vb impf

sie (109), się (70), si(ę) (6).

e jasne.

Fleksja
inf dzielić się
indicativus
praes
sg pl
1 dzielim się, dzielimy się
3 dzieli się dzielą się
praet
sg pl
3 m dzielił się m pers dzielili się, dzieleli się
f dzieliłá się m an
n subst dzieliły się
fut
sg pl
1 m m pers dzielić się będziewa
3 m dzielić się będzie m pers dzielić się będą, będą się dzielić
f dzielić się będzie m an
imperativus
sg pl
2 dzielcie się
3 niechåj się dzieli
conditionalis
sg pl
1 m bych się dzielił m pers
2 m m pers byście się dzielili
3 m by się dzielił m pers by się dzielili
f by się dzieliłá m an
n by się dzieliło subst by się dzieliły

inf dzielić się (38). ◊ praes 3 sg dzieli się (65). ◊ 1 pl dzielim się (3) Leop, SkarKaz (2), dzielimy się (1) PaprPan ◊ 3 pl dzielą się (40). ◊ praet 3 sg m dzielił się (1). f dzieliłá się (2). ◊ 3 pl m pers dzielili się (7), dzieleli się (1) ZapKościer. subst dzieliły się (1). ◊ fut 3 sg m dzielić się będzie (3). f dzielić się będzie (1). ◊ 1 pl m pers dzielić się będziewa (1) SkarKaz 637a. ◊ 3 pl m pers dzielić się będą (2) Leop, BibRadz, będą się dzielić (1) RejPos. ◊ imp 3 sg niechåj się dzieli (1). ◊ 2 pl dzielcie się (2). ◊ con 1 sg m bych się dzielił (2). ◊ 3 sg m by się dzielił (1). f by się dzieliłá (1). n by się dzieliło (1). ◊ 2 pl m pers byście się dzielili (1). ◊ 3 pl m pers by się dzielili (1). subst by się dzieliły (1). ◊ part praes act dzieląc się (7).

Sł stp s.v. dzielić, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Składać się z czego, rozpadać się na części, rozdrabniać się; dividi, findi Mącz (16): [ludzie] Iedni dobrzy drudzy źli/ zdawnáć ſie ták dzyelą RejWiz 79v; Leop 2.Reg 5/20; Qua se subducere colles incipiunt, Kędy ſie górki poczináyą dzielić. Mącz 97a, 127b.

dzielić się na co (6): MiechGlab 26; I płynęłá rzeká z Eden [...] á z támtąd dźieliłá ſię ná cztery odnogi [et inde dividitur, et est in quatuor capita]. BibRadz Gen 2/10, I 2. Cf »dzielić się na części«.

dzielić się w co (1): [rzeka] co długim meatem ciekąc/ á potym ſye w dźiewięć dźieląc/ w óſmy wodą ſłoną/ á w dźiewiątym ſłodką ćiecze? Oczko 8.

Zwroty: »dzielić się na części« [szyk zmienny] (3): vrina będącz w ſkleniczy lekarzkiey/ [...] dzieli ſie na cżterzy cżęſci albo o ſtaſci [lege: postaci]. FalZioł V 7; GórnDworz Cc2; źrzódło skoro z brzegów wyleie, dźieli ſie ná wiele części JanNKar C3v.

»na czworo się dzielić« (2): o roznych ſtaniech ludzkich/ ktore ſie ná cżworo dzyelą. RejWiz [A6]v, 41v; Tákżeć też ná nim [na świecie] ludzye ná cżworo ſie dzyelą RejWiz 76.

Szeregi: »dzielić się i psować« (1): Ale ſkoro ono zięćié/ y ſpółek wilgotnośći przyrodzonych [w ciele ludzkim] ná których żywot należy imie ſye dźielić/ y pſowáć/ tedy y obyczáie ludzkié muſzą ſye niéco odmienić KochWr 30.

»dzielić i targać się« (1): Y iáko tám Kroleſtwo Rzymſkie dźielić y thárgáć ſye poczęło: ták y teraz obáwiáć ſye trzebá rozerwánia Ceſárſtwá LeovPrzep Cv.

a. Rozprzestrzeniać się, szerzyć się (1): Kthorą drogą rozſypuie á rozchodzi ſie ſwiátłość/ dzieli ſie gorącość ná źiemi [dividitur aestus super terram]? Leop Iob 38/24.
2. W funkcji strony biernej: Być dzielonym, ulegać podziałowi (55): Iakowe zaoſtrzenie też bywa cżinione w cżołniech w łodziach j okrętach aby ſie tim łacniey woda dzieliła, pływaniu nie zawadzalącz [!]. GlabGad D5v; tákiégo ſpoſobu rozdźiał cieśnieyſzy iest nád rzecz która ſie dźielić ma. SarnStat *6, 48.

dzielić się na co (29): Wſzytká Grecyia dzieli ſie ná ty Kroleſtwá/ powiáty y miáſtá. BielKron 271v, 259v, 264v, 280v, 288; SarnStat 1222. Cf »na części się dzielić«.

dzielić się w co (1): Porządek y położenié tych Kſyąg/ któré ſye dźielą w śiedmiory Kſyęgi. SienLek Aaaa2v.

Zwroty: »na części, cząstki się dzielić« [szyk zmienny] (22 : 1): oto wſzelki cżas na trzy ſie cżęſci dzieli/ przeſzłą/ ninieyſzą/ y przyſzłą KłosAlg A2v, kt; Dzieli ſie thá źiemiá [Nowa Hibernia] na cżtherzy cżęśći/ od południá zową Momonia/ od pułnocy Hultonia/ odewſchodu Láginia/ od zachodu Konnácia. BielKron 277, 278v; Ciáło á duſzá ſą dwie rzecży/ á duſzá záſię/ dzieli ſie ná dwie częśći/ iedná cżęść ieſt/ kthora ma w ſobie rozum/ á druga/ kthora ma w ſobie chcenie GórnDworz Hh4; KuczbKat 9; WujJudConf 156; RejPosWstaw [212] marg; ModrzBaz 3v, 4, 55v; Dobrá kościelne ná cżterzy ſię cżęśći dzielić y obracáć máią. SkarŻyw 517 marg, 517; bá y to/ że nie ieden ſyn dźiedźicy/ ále ſię máiętnośći na drobne cząſtki dźielą/ wielką złego prżyczyną ieſt. GórnRozm C2; WujNT 875; SarnStat 552, 585, 716, 850, 1279, 1309; SkarKaz Oooo2v; KlonWor 1.

»na dwoię się dzielić« (7): Thá [linia prosta w drzewie krewności] ſye ná dwoię dźieli. Iedná ieſt Perſon wzgorę idących/ przodkow náſzych [...] Druga [...] ieſt Perſon ná doł idących [...] ktore od nas pochodzą GroicPorz ffv; BielKron 38v; RejZwierc 240v; JanNKarKoch Ev, G2 [2 r.]; Poſtępek práwny przed dekrétem ná dwoię ſie dzieli: bo teraz naprzód Ewáziámi robią: potym do defenſiiéy rei principalis przychodzą. SarnStat 777.

»na troje się dzielić« [szyk zmienny] (6): SPráwá Rycyrska [...] Dzieli ſie ná troie/ ná Iezdne: ná Pieſze/ na Wodne BielSpr 10v; ActReg 128; JanNKarKoch Ev, G2 [2 r.]; SkarKaz 311a.

W przen (2): Dawidowe kroleſtwo świeckie/ Pan Bog dla grzechow ſyná iego Sálomoná ná dwoie rozdzielił : y on rozdział był zwoley iego: Lecż niechćiał Pan Bog/ áby ſię wiárá S. y Poſłuſzeńſtwo kośćielne dzieliło SkarJedn 208.
Zwrot: »na wiele się głow dzielić« (1): y rząd iednego, ktory gdy ſię mieni á ná wiele ſię głow dźieli: ćięſzka ieſt y śmiertelna Rzeczypoſpolitey chorobá. SkarKazSej 689a.

W polemikach religijnych: O naturze boskiej (3): KuczbKat 380; BiałKaz Fv; W boſtwie liczby nie máſz dwoiákiey/ áni troiákiey. bo ſię boſtwo nie dźieli SkarKaz 276b.

a. geom. Dawać się podzielić (o figurach geometrycznych) [na co] (6): Linea ieſt/ co ſye ná Punkty dźieli. GrzepGeom C; Ale iż Figurá káżda która ieſt ná cztéry węgły/ dźieli ſye ná dwá Kliny GrzepGeom E3v, C [2 r.], H3, H3v.
3. Odłączać się, być oderwanym od jakiejś całości; odstępować od kogoś, od czegoś (30): (marg) Oſobno ćiáło poświęcił á oſobno krew. (–) Bo gdźie ſię to dźieli/ tám ieſt śmierć pewna. SkarKaz 157b.

dzielić się od kogo, od czego (3): SarnUzn D; Bo im więcey cżuł vtrapienia/ tym ſię więcey od świeckich rzecży dzieląc/ na niebieſkie ſłodkośći podnośił SkarŻyw 291. Cf dzielić się od czego w co.

dzielić się od czego w co (1): á gdy zgodzinę poſtogi [ipostasis z uryną zmieszana]/ thedy ſie dzieli od vriny w iednę kupkę podobną ogurkowi FalZioł V 10.

dzielić się z kim (1): To bywá y w poimániu nieprzyiaćielſkim naćiężſza/ gdy ſię mátká z dziećmi dzieli SkarŻyw 140.

W przen (12):

dzielić się od kogo, od czego (4): BielŻyw 81; SarnUzn D; iſz práwa w Bogu miłość dzielić ſię nigdy od tych ktore miłuie niemoże SkarŻyw 511; SkarKaz 387b.

dzielić się z kim, z czym (8): SeklPieś 6v; Pan Chriſtus z Kośćiołem ſwoim nigdy śie niedźieli KuczbKat 260; ArtKanc H14v; Rzeki ſtrwożone/ z brzegámi ſwoiemi Dźieląc ſię: w źrzodłá názad ſię wrácáią GrabowSet C2v; SkarKaz Oooo 2d. Cf Zwroty.

Fraza: »dusza z ciałem, ciało od dusze się dzieli« (2 : 1): w then cżas cżłowiek przyrodzoną ſmiercią vmiera gdy ſie ciało od duſze dzieli BielŻyw 81; Aby był pan Bog przytey chwyli gdy ſię duſſa śćiałem dzieli SeklPieś 6v; ArtKanc H14v.
Zwroty: peryfr. »dzielic się z ciałem (swoim)« = umierać [szyk zmienny] (2): á iż tu iuż ieſt ſąd nieomylny złego y dobrego/ gdy ſie tu kto dzyeli s ciáłem ſwoim RejAp 125v; ArtKanc D13v.

»dzielic się z tym światem« = umierać (1): śmierć zá tem/ Przedśię mężność zoſtáłá/ dźieląc ſie z tym świátem. GórnTroas 74.

W pismach religijno-polemicznych: o schizmie i bałwochwalstwie (14): A inne ktorzy [...] ná ládá ſię mieyſcách zbieráią/ podeyrzáne y iáko zá Heretyki mieć trzebá: ktorzy zle trzymáią/ dzielą ſię SkarJedn [32].

dzielić się od kogo, od czego (11): KromRozm III Q2v; SkarJedn 249; á zbudowáliśćie [lud izraelski] ſobie ołtarz świętokrayſki/ dzieląc ſię od ſłuſzby iego? SkarŻyw 504, 504. Cf Zwroty,

dzielić się z czym (1): áby z iedney ſtolice [rzymskiej] iedność ſię w wſzytkich záchowáłá: áby inni Apoſtołowie káżdy ſię z ſwoią nie dzielił. SkarJedn 111.

Zwroty: »[od kogo] jako heretycy się dzielić« (1): iſz mniemieli áby ſobie [lud zajordański] inego Kośćiołá [...] á zátym y inego Bogá ſzukáli/ á od nich ſię iáko Heretycy dzielić chćieli. SkarŻyw 504.

»dzielic się od Kościoła (Chrystusowego), jedności kościelnej« [szyk zmienny] (2 : 1): SkarJedn 169; SkarŻyw 337; od Rzymſkiego Biſkupá dzielić ſię/ toż ieſt co ſię dzielić od kośćiołá Chryſtuſowego SkarKaz Oooo2c.

»dzielic się od papieża, rzymskiego biskupa« [szyk zmienny] (2 : 1): Od Papieżá ktory ſię Kośćioł dzieli nie ieſt kośćioł/ ále zborzyſzcże odſzcżepieńſkie. SkarJedn d8, 327; SkarKaz Oooo2c.

Szeregi: »dzielic się i odrywać« (1): A ták ktokolwyek [...] krnąbrnye/ zuchwále/ á vpornye od porządku tego ſye dźyeli y odrywa [...] nye ieſt w yednym ſwiętym/ powſſechnym/ y ápoſtolſkim koſcyele KromRozm III Q2v.

»dzielic się a nie zgadzać« (1): ále ktorakolwiek nácya po wſzytkim świećie od niego [od rzymskiego Kościoła] ſię w hárdośći ſwey dzieli/ á znim niezgadza: nie ma być zá kościoł miáná SkarJedn 249.

4. Różnić się, odróżniać się od kogoś, czegoś (31):

dzielić się od kogo, od czego (14): FalZioł I 79a; Cżim ſie dzieli vcżony od nieucżonych, odpowiedział, iako żywy od martwych. BielŻyw 89, 10 nlb, 10, 58, 145; GliczKsiąż E3; BielKron 79v; Mącz 104b; KuczbKat 70 [2 r.], 345, 430; y káżda syllábá znácznie ſie iedná od drugiéy dźieli. JanNKar E2. Cf dzielić się czym.

dzielić się czym [w tym: czym od kogo, od czego (4)] (10): FalZioł I 79a; BielŻyw 10, 89; GliczKsiąż E3; RejZwierz 88; BielKron 118v; Mącz 104b; Gdyż ten ſtan Fáryzeuſzow byli [...] iákoby v nas dziś zakonnicy: kthorzy ſie dzyelili ſpráwámi ſwemi/ żywoty/ vbiory RejPos 225; nie ieſt tedy ſłuſzna rzecz/ áby rozmáitémi obyczáymi ſądzenia lud nam poddány/ [...] miał ſie rozmáitośćią ſądów dźielić [in varios ritus iudiciorum dilabatur JanStat 136]. SarnStat 116 [idem] 887.

a. Spierać się o coś, być skłóconym, niezgodnym w jakiejś sprawie (12):

dzielić się czym (9): Maćie ſpolne práwá y wolnośći: iákoż ſię dźielić iemi możećie? Zgodnym ſą nádáne. SkarKazSej 673a; Krolem ſię też dźielić/ á mowić: ia z nim trzymam/ á ia nie trzymam. SkarKazSej 675b, 672b, 673a, 675b [4 r.], 684a.

dzielić się z kim (1): SkarKazSej 676b cf »wadzić się, dzielić«.

dzielić się w czym (2): [By pohaniec] Nie zyednocżył wiar náſzych w ktorych ſie dzyelimy PaprPan A4v; SkarJedn 369.

Szeregi: »dzielic się i rozrywac« (1): izali to nie iey [ojczyzny] śmierć ieſt/ gdy ſię ią dźielic/ y rozrywáć poczniećie? SkarKazSej 673a.

»wadzic się, (i) dzielić (i nie zgadzać)« [szyk 1 : 1] (2): Maćie iednego páná y krolá/ iedny práwá y wolnośći [...] iákoż ſię wádźić/ dźielić tym/ y niezgádzáć możećie? SkarKazSej 672b; Gdy ſię ludźie z ſobą dźielą y wádzą/ naſłábſzy ſą. SkarKazSej 676b.

5. Rozdzielać coś między siebie, udzielać komuś części czego; utilitatem capere, dimidium alicui de praeda dare, in medium opes allatas deponere, dispertiri aliquid cum aliquo, dividere aliquid cum aliquo, divisere inter se aliquid, partiri aliquid cum aliquo a. inter se, in partem vocąpe aliquem Cn (50): MiechGlab 34; RejPos 342; RejZwierc 114v; A gdźie ná Włoce bráćia śiedzą /mogą ſie rozdźielić ná poły. A ná puł włocżku dźielić ſie nie máią. GostGosp 44, 42.

dzielić się czym [w tym: czym z kim, z czym (10)] (30): BierEz M2v; BielŻyw 119; gdi ye nadyechal a ony ſſye dzielyą kvpyą LibLeg 11/94v; RejRozpr C3; y thymy pyenyedzmy kthore tham pokradli rano prziſchedſchi do Goſpody dzyelili ſzyą LibMal 1554/184; GroicPorz d3, d3v, gg3; iáko ſie więc ráduią zwyćięſzcy doſtawſſy korzyśći/ á gdy ſie dzielą lupy [quando dividunt spolia]. Leop Is 9/3; kthorą ćiążą ći co ią wezmą dzyelić ſię niemáią UstPraw G; RejPos 243; Cżwarty [sposób] ieſt tych/ ktorzy śię kradźieżą dźielą KuczbKat 330, 330; BielSpr 68; BudBib Is 9/3; ZapKościer 1582/35v, 1586/66; Niechay ſię twoy lud/ [...] Twym dárem dźieli. GrabowSet M4v; WujNT 379; SarnStat 701, 707, 822, 1153; SkarKaz 210a, 551b; Niechayćie ſkárbow świętych/ niedźielćie ſię plonem Stráſznym KlonWor 11; Dźielił ſię Kukułcży ſyn gniazdem y obłowem Z ſynámi cnego łożá KlonWor 63, 49. Cf »dzielic się wysługą świętych«.

dzielić się z kim, z czym (18): ZapWar 1516 nr 2123, 1550 nr 2666; Lew z bykiem/ z kozłem/ z báránem/ Miałći śię dzielić ieleniem BierEz M2v; GroicPorz d3v; GostGosp 44, 155; którzy potáiemnie [...] złodźieie y zbiegi [...] chowáią [...] albo dźielą ſie z nimi vłápionémi y źle nábytémi rzeczámi [et partitur cum eis rapta et male acquisita JanStat 621] SarnStat 701, 707, 822, 1153, 1244; y do ſwego was dźiedźictwá [Syn Boży] przypuśći/ y dźielić ſię z wámi nie iáko z ſługámi/ ále iáko z bráty będźie. SkarKaz 489a, 210a, 551b, 637a; Ztobą ſie dźielić będźie łebkoś wichrowáty GosłCast 46; KlonWor 63. Cf »z ołtarzem się dzielić«.

Zwroty. »dzielic się na części« (1): [dziesięcinne pieniądze ciotki] ktore pobral oth kmyeczi czyothky nyebosky ma ssye s nymy dzielicz na thrzy czesczy. ZapWar 1550 nr 2666.

»z ołtarzem się dzielić« = brać dochód z ofiar kościelnych (4): Izali niewiećie/ iż [...] ktorzy przy ołtarzu ſłużą/ z ołtarzem ſię dźielą [cum altari participant Vulg 1.Cor 9/13]? LatHar 127.

»(nie)rowno, rownie, jednostajnie się dzielić« [szyk zmienny] (5 : 1 : 1): GroicPorz d3v, gg3; bo rowny będzie dział y temu ktory był wſſedł ku bitwie/ y onemu ktory pozoſtał przy brzemionách y iednoſtáynie dzielić ſie będą [et similiter divident]. Leop 1.Reg 30/24; BibRadz 1.Reg 30/24; BielKron 300v; GostGosp 44; co ia zárobię/ á ty wyſłużyſz: dźielić ſię rowno będźiewá. SkarKaz 637a.

»społem się dzielić« (1): a tam ſzę [piwem] za nyem spolem dzelely ZapKościer 1584/52v.

»dzielic się wysługą świętych, z świętymi« = korzystać z zasług świętych (1 : 1): gdźie mowim: communicantes: to ieſt/ dźielim ſię Pánie wyſługámi świętych twoich SkarKaz 636b, 637a.

Szereg: »butynkowac się i dzielić« (1): kiedy ſię [Tatarowie] pod Włodimirzem ná Wołyniu butinkowáli y dzielili StryjKron 370.
W przen [czym z kim] (1): Vmyśliłem/ [...] przywieść ią [mądrość] ſobie do towárzyſtwá: wiedząc iż ſię zemną dobrem dźielic będźie [quoniam mecum communicabit de bonis Vulg Sap 8/9] SkarKazSej 657b.
6. Odgraniczać się, być oddzielonym od czego (3):

dzielić się od czego czym (1): Dzieli ſie Nordwegia od Szweciey wyſokiemi ſkáłámi BielKron 293v.

dzielić się z czym [= od czego] (1): tám záłożył ſłupy kámienne w morzu [...] gdzie ſie dzieli morze Medyteráńſkie z wielkim morzem Oceanem BielKron 269v.

W przen (1):
Zwrot: »jednym stopniem dzielić się od siebie« = być o jeden krok od siebie (1): że iednym tylko [...] ſtopniem/ ia á śmierć dzielim ſie odſiebie [uno tantum gradu ego morsque dividimur] Leop 1.Reg 20/3.

Synonimy: 1. rozpadać się, szczepać się, targać się; 3. łączyć się, rozłączać się; 4. a. rozrywać się, swarzyć się, wadzić się; 5. butynkować się, obdarzać się.

Formacje współrdzenne: oddzielić się, podzielić się, rozdzielić się, wydzielić się; oddzielać się, podzielać się, rozdzielać się, udzielać się.

Cf DZIELĄCY SIĘ

BC