[zaloguj się]
[pdf]

ROZDZIELIĆ SIĘ (78) vb pf

roz- (70), roź- (7), roſz- (1).

sie (51), się (27).

o jasne; imp z tekstów nieoznaczających é; w pozostałych formach e jasne.

Fleksja
inf rozdzielić się
praet
sg pl
1 m m pers -smy się rozdzielili
3 m rozdzielił się m pers rozdzielili się, są się rozdzielili
f rozdzieliła się m an
n rozdzieliło się subst rozdzieliły się
imperativus
pl du
1 rozdzi(e)lmy się
2 rozdzi(e)lcie się rozdzi(e)lta się
3 niechåj się rozdzielą
conditionalis
sg pl
1 m bych się rozdzielił m pers
3 m by się rozdzielił m pers by się rozdzielili

inf rozdzielić się (11). ◊ fut 3 sg rozdzieli się (4). ◊ 2 pl rozdzielicie się (1). ◊ 3 pl rozdzielą się (3). ◊ 1 du rozdzieliwa się (1) BierEz E3v. ◊ praet 3 sg m rozdzielił się (10). f rozdzieliła się (6).n rozdzieliło się (4). ◊ 1 pl m pers -smy się rozdzielili (2). ◊ 3 pl m pers rozdzielili się (19), są się rozdzielili (1) ZapKościer. subst rozdzieliły się (1). ◊ imp 1 pl rozdzi(e)lmy się (1). ◊ 2 pl rozdzi(e)lcie się (1). ◊ 3 pl niechåj się rozdzielą (1). ◊ [2 du rozdzi(e)lta się.] ◊ con 1 sg m bych się rozdzielił (2). ◊ [3 sg m by się rozdzielił.] ◊ 3 pl m pers by się rozdzielili (2). ◊ part praet act rozdzieliwszy się (8).

Sł stp s.v. rozdzielić, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w. s.v. rozdzielić.

1. Rozstąpić się, utworzyć przerwę; dividi Vulg; scindi PolAnt (4): Leop Ex 14/21; BibRadz Ex 14/21; A gdy przyſzedł do Iordaná Heliaſz/ vderzył płaſzcżem ná wodę/ y rozdzyeliłá ſie rzeká BielKron [842]v.
Zwrot:»na dwie stronie się rozdzielić« (1): Ten [Aspazjusz] kazał wielki ogień nápálić/ y S. Iágniſzkę weń wrzućić. Lecż ogień wnet ſię ná dwie ſtronie rozdzielił SkarŻyw 70.
2. Przestać stanowić jedność, stać się osobnymi częściami (o zbiorowości ludzkiej); dividi Vulg, PolAnt (24): Przeto rzekł Abráám ku Lotowi: proſzę rozdzyelmy ſie/ wſzák doſyć przeſtrono mamy/ idź ty ná lewą ſtronę s ſtátkiem ſwoim á ia ná práwą BielKron 11.

rozdzielić się na co [w tym: na [ile] czego (6)] (8): Diar 95; KrowObr 137; A ták gdy ſie wſzyſcy rozdzyelili ná Tribus y Kurye/ rozdzyelili też grunty álbo imienie [...] miedzy ſię BielKron 99, 202, 299, 438v; á Tátarowie z łupámi y z więźniámi iuſz wychodzili do Ordy/ rozdzieliwſzy ſię ná dwá vphy wielkie StryjKron 662. Cf Zwrot.

rozdzielić się na co [= w jakim celu] (2): s proceſyią poſſli/ [...] ku onéy gorze/ tamże przyſſedſſy/ rozdzielili ſie na oſobné modlitwy. OpecŻyw 173v; WujNT 515.

rozdzielić się na ile [z liczebnikiem zbiorowym: na dwoje, troje (6); na dwoję, czworę (3)] (9): MiechGlab 7; LibLeg 11/45; Diar 95; A to co było v Zydow/ wſzytko ſie to v nas w Krześćiáńſtwie náyduie/ bo ſie tákież ná troie rozdzyelili/ iedni Rzymſcy/ drudzy Greccy/ drudzy Nowokrzcżeńcy BielKron 119; Tegoż roku Tátárowie [...] obroćili ſie do Ruſi rozdźieliwſzy ſię ná cżworę BielKron 417, 159, 327; BielSpr 58; StryjKron 632.

rozdzielić się dokąd (2): Wtory [postępek] ná przepráwowániu rzeki albo błotá/ gdy ſie ieden Lud rozdźieli ná onę ſtronę rzeki/ drugi ná tę BielSpr 19v; Y ták ſię [apostołowie] po wſzytkim świećie rozdzielili/ ná zebránie y zgromádzenie iedney wiáry WujNT 515.

Zwrot: »rozdzielić się na [ile] części« (1): Słowiánie rozdzieliwſzy ſie ná trzy cżęśći wſzytkę Europę woiowáli BielKron 338v.
Szereg: »rozdzielić się i roztargnąć« (1): Minoryte Mniſzy ná dwie ſie Sekćie rozdzielili y roſtárgnęli poſwárzywſzy ſie. KrowObr 137.
a. Ulec rozłamowi, podzielić się wskutek konfliktu (3): Aż náoſtátek niedawnych czáſów pánem wſzyſtkiéy źiemi Węgierſkiey [Turek] zoſtał. [...] W ten czás/ gdy ſie koroná ná dwie częśći rozerwáłá/ gdy ſie pánowie rozdwoili/ gdy ſie lud rozdźielił OrzJan 28.

rozdzielić się na ile [z liczebnikiem zbiorowym] (1): tych opłakanych czaſow/ ktorych śię náwięcyi złość ludzká/ do nieba ku panu Bogu podniosła [...] gdzieſmy śię my na dwoię rozdźielili MurzHist B2.

Zwrot: »na [ile] części się rozdzielić« (1): Ná trzy cżęśći rozdzielił ſię ſam Kośćioły [!] SkarJedn 110.
3. Przestać być razem, rozejść się (5): Wołáli ſławiąc ie Chrześćiánie/ [...] mowiąc: zá żywotá ſpolnie żyli y w śmierći ſię nie rozdzielili SkarŻyw 131.

rozdzielić się od kogo (1): tedy [w dniu sądnym] ſię rozdzielą y poydą ná drogę/ z ktorey ſię iuſz ná wieki nieoglądáią: Biſkupi od Biſkupow/ towárzyſze od towárzyſzow SkarŻyw 121.

rozdzielić się z kim (2): á iákoſmy ſie z nimi [Bułgarami] roźdzyelili/ będzye o tym przy Kronice Polſkiey. BielKron 171. Cf Zwrot.

rozdzielić się dokąd (1): Y rozdzielili ſię iedni w lewo/ drudzy w práwo/ iedni zá Lucyperem drudzy zá Micháłem. SkarŻyw 258.

Zwrot: »z sobą się rozdzielić« (1): Ták wſzędźie z Páwłem świętym robił y biegał Bárnábaſz [...]. A iſz pożytecżniey było kośćiołowi Bożemu áby ſię z ſobą rozdzielili/ [...] z tákiey ſię przycżyny z ſobą rozſtali. SkarŻyw 537.
4. Odstąpić, przestać przynależeć [od czego] (1): Ale y tak ya niechcze sye roſdzielycz od Chrzesczyanſtwa [...] bo my yeſt barzo zal oſtacz Chrzesczyanstwa LibLeg 11/57.
5. Będąc jednym z wielu wziąć, każdy dla siebie, część podzielonej całości; partiri PolAnt (24): ZapWar 1513 nr 2064; áż przez Papieżá Sergiuſá y kſiążętá było ſtanie miedzy nimi [Lotarem i braćmi] wzięto/ w ktorym ſie iednáli á roźdzyelili/ ták iż Ludwig wzyął s Kárłem łyſym wſzytki kráiny Niemieckie y Fráncuſkie/ á Lotargius Włoſkie BielKron 171, 354.

rozdzielić się czym (15): Rano themyſz pyenyedzmy [ukradzionymi] ſzye obadwa roſzdzielily LibMal 1554/185; A gdy trzećie dwie niedzyeli wynidą/ á on czyie ieſt bydłá ſwego niewypráwi: tedy ten co ie záiął ma ie ſtáwić do dworu Krolewſkiego/ y rozdzyelić ſię im/ A to do Stołu náſzego połowicá/ á ſtronie co záięłá połowicá. UstPraw F, D3v, F; y roźdzyelili ſie mieſzkániem/ Romulus miał zamek ku ſwoiemu dworu Pálánteum [...]. A Tácyus Kapitolium y Quirinalem BielKron 100, 47v, 57, 73, 127, 361; ZapKościer 1580/7; [MurzNT Luc 12/13 (Linde s.v. rozdzielić)]. Cf Zwroty.

rozdzielić się z kim (5): A záſtánieli [cudze wieprze w swym gaju] trzeći [raz]/ może záiąć wſzytkie świnie do náſzego dworu/ y rozdzyelić ſię imi s námi. UstPraw F; BielKron 73; iż gdy go ieden prośił áby ſie z nim kazał rozdzielić brátu iego/ tedy mu powiedzieć racżył: Y kto mię nędzniku poſtawił ſędziem miedzy tobą á miedzy brátem twoim? RejZwierc 192v; [MurzNT Luc 12/13 (Linde s.v. rozdzielić)]. Cf »rozdzielić się na poły«.

[rozdzielić się o czym: o dobry Iezu zgodztá ſye á rozdźyeltá ſye ćyrpliwie o tey iedney [świeczce postawionej Matce Boskiej] JanKoszŻyw Gv.]

Zwroty: »rozdzielić się na poły, po połowicy« [w tym: czym (3), z kim (2)] [szyk zmienny] (6:1): nápoły ſie roźdźielićie. Xánt rzekł/ tákże vcżyniwá/ Nápoły ſie roździeliwá BierEz E3v; przinyoſl then tho Lukaſz tho plothno y Czamlyeth do Yendrzeya Maſurka [...] y rozdzielili ſzyą popolowyczi LibMal 1551/160; ZapWar 1553 nr2685; GroicPorz f; BielKron 324; GostGosp 44; [[małpa mówi do borsuka:] Pożyczćie miſtá grzywien/ [...] A ia z tobą ná poły rozdzielę ſię zyſkiem PaprKoło Vv (Linde s.v. rozdzielić)].

»rowno, w rowny dział się rozdzielić« [w tym: czym (1)] [szyk zmienny] (1:1): Alye zeſczye obadwa gi [pieniądz] nalyezli, thedi maczye rowno onem ſzyą rozdzyąlicz. LibMal 1545/94; Sobieſław vćiekł do Polſki/ za ktorym Krol Boleſław ćiągnął do Cżech/ poráźiwſzy bratá iego Włádziſłáwá wielką korzyść ſtámtąd wynioſł/ áż ſie bráćia w rowny dział rozdzielili. BielKron 352.

6. Wyznaczyć część każdemu z biorących udział (2):

rozdzielić się czym (1): Potym ſie [uczniowie Chrystusa] wſzytkim ſwiátem rozdzyelili/ áby ludzi od błędow [...] kazánim ſwym y przykładem náwracáli. BielKron 139.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Inter se munera belli partiti sunt, Rozdźielili ſie co zá poſtępki kto ná woynę dáć á poſtępowáć winien. Mącz 237b.

7. W funkcji biernej: Zostać podzielonym na części; o tekście (2):

rozdzielić się czym (1): ták ſię [Psalm 94] tu położył/ y wierſzámi rozdźielił/ iáko ná Iutrzni śpiewáią. LatHar 15 marg.

Zwrot: »na [ile] części rozdzielić się« (1): tedy dobrze Pleban vcżyni gdy wſzyſtko to Przykazánie ktore ſłuſznie ná cżterzy częśći rozdźielic [!] śie może/ po ſłowku pilnie wykłádáć będźie. KuczbKat 295.
8. W jednostkach frazeologicznych (16):
Fraza: »rozdzieliło się serce [czyje]« = ktoś jest fałszywy, dwulicowy, niewierny [zawsze przekład tego samego tekstu] (3): Rozdzieliło ſie ſerce ich [Divisum est cor eorum]/ theraz że zginą Leop Os 10/2; SkarKazSej 659a, 673b.
a. Jednostki frazeologiczne oznaczające śmierć (13):
Fraza: »dusza z ciałem (a. ciało z duszą) się rozdzieli(ła)« [szyk zmienny] (5): PowUrb +3v; [Jezus] wypuſcil duſſę ſwą náſwiętſſą/ tak ijż duſſa s cialem ſie rozdzielila OpecŻyw 150v; BielKom C8v; Docżeſną [śmiercią umrzeć musi] tu gdj ſie duſzá miła rozdzieli s tym śmiertelnym ciáłem. RejZwierc 4v; ArtKanc D13.
Zwroty: »rozdzielić się [z kim] ciałem« (1): A iſz cżás moy przychodzi/ iſz ſie rozdzielić zwámi ćiáłem mam: proſzę błogoſław mi SkarŻyw 74.

»z ciałem się rozdzielić« (7): OpecŻyw 20; RejKup Aa; Potym ſię dowiedziano iſz tego dniá y tey godziny w Sennie [Tobia] z ćiáłem ſię rozdzieliłá SkarŻyw 463. Cf Fraza.

»rozdzielić się rozno« (1): Wiem ia dobrze o tobye nie ſtraſzy mie prożno/ Iż ludzkie ciáło z duſzą rozdzyeli ſie rozno. BielKom C8v.

»z światem się rozdzielić« (4): Wypełniwſzy lat LXXIIII w ſtanie dzyewicżym [św. Łukasz] s ſwiátem ſie roźdzyelił BielKron 143v, 403v, 425; RejZwierc 177v.

Synonim: 2., 3. rozłączyć się.

Formacje współrdzenne cf DZIELIĆ SIĘ.

Cf ROZDZIELONY

KW, (LWil)