Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODWIEŚĆ

Następne hasło: ODWIEWAĆ »

ODWIEŚĆ SIĘ (49) vb pf

sie (30), się (19).

o jasne. ◊ W inf -é- (5), -e- (1) SarnStat (5:1). ◊ W sg praet i con m oraz part praet act o pochylone. ◊ W pozostałych formach e oraz o jasne.

Fleksja

inf	odwiéść się

praet
	sg		pl
2	m	-ś się odwiódł	m pers
3	m	odwiódł się	m pers	odwiedli się

imperativus
	sg
2	odwi(e)dź się
3	niech się odwiedzie

conditionalis
	sg
3	m	by się odwiódł

con praet
	sg
1	m	bych się był odwiódł

inf odwiéść się (29). ◊ fut 3 sg odwiedzie się (7). ◊ praet 2 sg m -ś się odwiódł (1). ◊ 3 sg m odwiódł się (3). ◊ 3 pl m pers odwiedli się (2). ◊ imp 2 sg odwi(e)dź się (1). ◊ 3 sg niech się odwiedzie (1). ◊ con 3 sg m by się odwiódł (2). ◊ con praet 1 sg m bych się był odwiódł (1). ◊ part praet act odwiódwszy się (2), [odwiódszy się].

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w. s.v. odwieść.

Znaczenia

1. Zmienić miejsce pobytu, oddalić się, odejść (6)
- Przen (1)
2. Odchylić się (1)
3. Zaniechać, odstąpić, powstrzymać się (5)
- W przen (1)
4. Oczyścić się z zarzutów, uniewinnić się (37)
- a. praw. Dowieść niewinności swojej przed sądem (36)

1. Zmienić miejsce pobytu, oddalić się, odejść; secedere PolAni, Mącz, JanStat (6):

odwieść się od czego (2): Iáko ſie ſtronie wolno przy téy przygodzie ſtráſznéy vſtępić ná ſtronę, y odwiezdz od práwá, dla porády SarnStat 546. Cf Zwrot.

odwieść się dokąd (4): iedney nocy gdy vżyłá śioſtry iedney/ odwiodwſzy ſię znią ná táiemne mieyſce/ áby ią diſciplinowáłá: świátłość ią wielka ogárnęłá SkarŻyw 160; [przyſzedł z nowiną do towárzyſzá ſwego Grábie z Limazy/ odwiodſzy ſię do gmachu z nim/ powiedźiał mu [...] HistFort P2v.] Cf Zwrot.

Zwrot: »odwieść się na stronę« [w tym: od czego = secedere seorsum PolAnt, Mącz; ad partem secedere JanStat [szyk zmienny] (3): BibRadz Act 23/19; Seducto homine seorsum, Odwiodwſzy ſie s nim ná ſtronę. Mącz 383d; ieſliby która ſtroná potrzebowáłá ná ſtronę odyść od ſądu/ może ſie ná ſtronę odwiéść od ſądu z przyiaćioły ſwémi y z Prokuratory ná porádę SarnStat 159; [DiarPos 132].

Przen (1):

Zwrot: »odwieść się na stronę [od czego]« (1): Odwiedźże ſie ná ſtronę od złośćiwych tłuſzcż ſwiátá tego/ y od márney rády y náuki iego. RejPos 205.

2. Odchylić się (1): A gdy go zá ogon poćiągnie/ A koń ſye záſye mocnie odwiedźie/ Táki mocny y trwáły będźie. SienLek 188.

3. Zaniechać, odstąpić, powstrzymać się [od czego] (5): Thy wymiſly y vſtawy A dziwne na ſwieczie ſprawy Wktore ſię Liudzie v wiedli Od mych ſię nauk odwiedli RejKup o4; RejAp 21v, 83; tedy ſam ſobie pilnie podziękuieſz/ żeś ſie odwiodł od niepotrzebney pracey á trudnośći. RejZwierc 79v.

W przen (1): Ták iż w tey ciemnośći á w tym zákryciu/ wiele owiecżek Páńſkich/ [...] od tey ſzcżyrey prawdy/ á od tey ſzcżyrey ſwiátłośći/ wiele kroć ſie obłądzić á odwieść muśi. RejPos 338v.

4. Oczyścić się z zarzutów, uniewinnić się (37):

odwieść się z czego (1): Iedni drugie winuiąc/ iżeś ty mnie záwiodł/ Bobych ſie ią był pewnie z wiela rzecży odwiodł. RejWiz 164v.

a. praw. Dowieść niewinności swojej przed sądem; absolvi, se expurgare JanStat (36): LibLeg 6/116v; Thedy obwiniony zá tákowym wolnym przyſzćim do Vrzędu/ bliſzſzy ſye odwieſć ſámośiodm/ niż by go biała głowá o gwałth miáłá pokonáć. GroicPorz 114, v4v, 113v; á będźieli ſię chćiał pozwány odwieſć to ná iego woli UstPraw Bv; Kogo regeſtruią álbo mu dádzą winę raz álbo dwá álbo trzy o złodzyeyſtwo/ tákowy ſię odwieść ma tym obyczáiem iákoby złodzyeyſtwá dowodzić miał UstPraw I4, B2, E2, H4, I3.

odwieść się czego (2): ieſli ſię odwiedzye potwarzy / tedy ten co mu zádał po twarz ma mu dáć zá winę trzy grzywny / á ſądowi trzy. UstPraw C3v; w tákowey rzeczy pozwány bliżſzy ſię odwieſć długu. UstPraw I2v.

odwieść się przez co (2): Iednák gdźieby obwiniony nie zgołá/ ále przez przyśięgę ſie odwiódł/ tedy [...] SarnStat 152. Cf odwieść się o co przez co.

odwieść się o co przez co (1): o tákową rzecz Krześćiánin przez ſwą właſną przyśięgę ſie odwiedźie. SarnStat 251.

odwieść się kim, czym (18): LibLeg 11/132v; tedy on ieſt bliſzſzy ſam ſye odwieſć przyſyęgą niżli by go żáłuiący miał pokonáć. GroicPorz m4v, q3, xv, z4v, aa, hh3, oo2; Gdy vbogi páná pozowie o iáki gwałt/ tedy pan ma ſię odwieſć świádki UstPraw H4, B2, C4v, 13v; Krześćiánin bez świátká [...] Zyd odwieźć ſie iurámentem może. SarnStat 247; Czego Mikołay przał/ y vſkarżał ſie/ że nieſpráwiedliwie był od niego oſkárżony/ [...] chcąc ſie odwiéśdź tylko ſześćią świádków. SarnStat 625, 251, 606, 626, 694.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Idźi ſkárżył ſię iż go Phálkow pies vyadł z poſzczwánia/ Phálk przał onego poſzczwánia/ W tákowey rzeczy gdyby Idźi świádkow niemiał/ tedy ſię Phálk bliżſzy odwieſć iż nieſzczwał. UstPraw Dv; tákowy [szlachcic] z piąćią świádków in genere ſobie równych/ odwiéźdź ſie ma iáko non tiranniter to vczynił SarnStat 1172.

W przeciwstawieniu: »dowieść ... odwieść się« (1): Gdyby człowiek dobrey ſławy był oſkárżon o iáki gwałt/ tedy powod ma ſtáwić ſzeſć świádkow/ [...] z ktoremi dwiemá ma powod dowieſć gwałtu/ A ieſliby niedowiodł/ tedy pozwany ma ſię ſám odwieſć. UstPraw Bv.

W charakterystycznych połączeniach: odwieść się długu, potwarzy; juramentem odwieść się, przysięgą (przez przysięgę) (13), bez świadka, (z) [iloma] świadkow (świadki) (8).

Szereg: »odwieść się i usprawiedliwić« (1): ieſliby ſie z ſześćią świádków káżdy z nich zoſobná nie odwiódł y nieuſpráwiedliwił áktorowi/ [...] tedy [...] SarnStat 1173.

Synonimy: 4. oczyścić się, usprawiedliwić się.

Formacje współrdzenne cf WIEŚĆ.

ZZa