[zaloguj się]
[pdf]

ODŹWIERNY (72) ai

odźwierny (24), odźwierny (23), odwierny (19), odźwirny (2), odwierzny (1), odwirny (1), odwirzny (1), odzwirny (1); odźwierny MurzNT, KromRozm III, OrzQuin, LatHar (2), SarnStat, SkarKaz; odzwierny BudBib (4), SkarŻyw (5); odwierny RejKup, RejWiz, Leop (3), RejZwierz, WyprKr, KochSat, PaprUp; odwierzny Murm; odwirny RejFig; odźwierny : odzwierny : odwierny : odźwirny : odwirzny : odzwirny KrowObr (–:6:1), BibRadz (9:–:–:1), BielKron (1:–:–:1), Mącz (–:1:6), RejZwierc (–:–:1:‒:‒:1), WujJud (2:–:1:–:1), Calep (1:3:1), WujNT (4:4).

o jasne; -e- (8) MurzNT, Mącz (7), -é- (3) OrzQuin, SarnStat, też Calep.

Fleksja
sg
mNodźwierny fNodźwiernå
Godzwiern(e)go G
Dodźwiernému Dodźwiern(e)j
Aodźwiern(e)go A
Iodźwiernym, odwiern(e)m Iodźwierną
Vodzwierny V
pl
N m pers odźwierni
G odźwiernych
D odźwiernym
A m pers odźwiern(e)
I m odźwiernymi

sg m N odźwierny (20). ◊ G odzwiern(e)go (1). ◊ D odźwiernému (3); -ému (1) SarnStat, -emu (1) MurzNT, -(e)mu (1). ◊ A odźwiern(e)go (3). ◊ I odźwiernym (5) KromRozm III, RejZwierz, RejZwierc, SkarŻyw (2), odwiern(e)m (1) RejKup. ◊ V odzwierny (1). ◊ f N odźwiernå (4). ◊ D odźwiern(e)j (2). ◊ I odźwierną (2). ◊ pl N m pers odźwierni (11). ◊ G odźwiernych (6). ◊ D odźwiernym (4). ◊ A m pers odźwiern(e) (6). ◊ I m odźwiernymi (3).

Sł stp brak, Cn: odźwierni, odźwierny, Linde XVI – XVIII w.

Odnoszący się do drzwi, związany z drzwiami (72):
Wyrażenie: »odzwierny rygiel« (1): Vectis, Odzwierny rygiel/ zaworá/ záporá Mącz 477a.
a. Pełniący służbę przy drzwiach, obsługujący drzwi (71):
Wyrażenia: »służebnica, dziewka odźwierna« = ancilla ostiaria PolAnt, Vulg (2:1): Rzekłá tedy Piotrowi ſłużebnicá odźwierna BibRadz Ioann 18/17; Y rzekłá do Piotrá dźiewká odźwierna LatHar 729; WujNT Ioann 18/17.

»odwierny stroż« (1): Ad limina servus, Odwierny Stróż/ wrotny. Mącz 193d.

α. W funkcji rzeczownika (67):
αα. »odźwierny« = ianitor Murm, PolAnt, Vulg, Mącz, Calep, Cn; ostiarius Murm, PolAnt, Vulg, Calep, Cn; admissionalis Mącz, Calep, Cn; atriarius (servus), atriensis Mącz, Cn; atricus Calep, Cn; servus ad limina Mącz; liminis custos PolAnt; portulanus JanStat; ad limina custos a. puer, claustritinus, portarius Cn (61): Murm 173; Nu precz Lotrze veſſmies kijem I zodwiernem czo niepylen. RejKup c4v; MurzNT Mar 13/34; RejWiz 122; Leop 2.Esdr 11/19; RejFig Bb2; WyprKr 124; Poſtáwił też y odźwierne v bran Domu Páńſkiego/ áby thám żaden nie wchodźił ktoryby był nieczyſtym w iákieykolwiek rzeczy. BibRadz 2.Par 23/19, 1.Par 23/5, 3.Esdr 9/25, Ioann 10/3, Act 16 arg; BielKron 114v; Od wiernych mu nietrzeba/ ſtrzegą drzwi dłużnici. KochSat B; Admissionalis, Wrótny/ odwierny/ który ma moc wpuſzczáć kogo. Mącz 225c, 19a [2 r.], 163c, 388d; roſkazał krol Chylkijahowi ofiárownikowi wielkiemu/ y ofiárownikom niżſzym/ y odzwiernym wynieść zkośćiołá Iehowinego wſzytkie nacżynia pocżynione Báhálowi BudBib 4.Reg 23/4, 1.Par 16/38, 2.Esdr 12/47; bieżał do śieni do drzwi zámknionych: v ktorych odzwiernym ſtał głuch z przyrodzenia SkarŻyw 99, 324 [2 r.], 371; Francus miał odwierne ſrancuzi Koniuſze y Maſztalerze PaprUp K2v; Calep 25b, 111a, 498a, [742]b; w Wieliczce [...] Odźwiérnému dwá groſzá: Komornikowi/ który przeſtrzéga krádźionéy ſoli/ cztérzy groſze SarnStat 377.

W połączeniach szeregowych (8): tak theż Kxięża Rzymſkiego kośćiołá máią być ochędożeni y przybráni/ Odzienim/ Vrzędniki/ Márſzáłki/ Komorniki y odwiernymi. KrowObr 27; A Gdy iuż wywiedziono y ſkonano mur/ záwieśiłem wrothá/ y policżyłem odwierne/ y śpiewaki/ y Lewity Leop 2.Esdr 7/1; BibRadz 1.Esdr 2/70, 7/24, 2.Esdr 10/28; S tych záſię [sług świątyni] rozdzyelono niektore ná Kápłany/ Doktory/ kántory/ odźwirne/ y zákryſtyany. BielKron 74; A tho/ co ſye nędze náćiérpiſz/ co ſye zá Prokuratorem nábiegaſz/ co ſye Aſſeſſorom/ Referendarzom/ y Odźwiérnym ich nákłániaſz/ to w niwécz. OrzQuin B4; BudBib 2.Esdr 13/5.

W porównaniu (1): Azáż nie widziſz álbo nie ſłyſzyſz iż przed progiem twoim iuż iáko odzwirny ſtoi vſtáwicżnie nędzny á prętki vpadek twoy? RejZwierc 69v.

Wyrażenia: »odwierny drzwi [których]« (1): Kore liepák ſyn Iemná Leuitá/ y odwierny drzwy od wſchodu [ianitor orientalis portae] ſlońcá: nád timy rzeczami był poſtánowion Leop 2.Par 31/14.

»kościelny odzwierny« (1): roſkazał kośćielnym odzwiernym/ áby Ceſarzowey do kośćiołá/ gdyby przyſzłá/ nie puſzcżali. SkarŻyw 88.

Przen (3): Ale kiedy nadobny/ płot vgrodziſz s cnoty/ Wnet odwiernym pocżćiwość/ ſtánieć przedewroty. RejZwierz 133v; A odwiernym miey ſławę/ á primás niech będzie nád wſzyſtkiemi rozum/ á boiaźń Boża Kánclerzem RejZwierc 146v; Duch ś. odźwierny/ bez iego nátchnienia nikt do drzwi/ to ieſt do Chryſtuſá/ nie tráfi SkarKaz Oooob.
ααα. O duchownym katolickim posiadającym jedno z niższych święceń (9): Pierwſzego tedy ſtopnia vrzędu ſlugi/ odzwiernymi zowiećie/ ktory ten vrząd dáiećie/ kiedy ie ták z wielką powagą iuż ogolone potwierdzaćie mowiąc do nich. Odzwierny ma brzękáć w Zwonek/ y w Zwon bić/ Kośćioł/ Zákryſtyą otwieráć/ y kxięgi Káznodziei roſkłádáć. KrowObr 119v; Odzwierni papieſcy oſtyárij. KrowObr Ttv, 119v, Tt3v; WujJud Mm8.

W połączeniach szeregowych (3): Dyakonowie tákże/ Subdiakonowie/ Akoluty/ Exorcyſtowie/ Odwierni/ kośćiołowi ſłużą y potrzebni ſą. WujJud 142, 141v, 142 marg.

βββ. O św. Piotrze (7): Aby [Piotr] w kluczach był wyernym odźwyernym/ á w wyrocech namiłoſciwſſym ſſáfárzem. KromRozm III N; Odzwierny Pietrze otworz nam niebo. KrowObr 173v; Piotr Kátholik práwy. [...] Y odźwierny. WujNT Aaaaaa4v, Ioann 10/3, s. 349 [3 r.].
ββ. »odźwierna« = ostiaria PolAnt, Vulg, Cn; ianitrix Calep, Cn (5): on drugi zwolennik ktorego znał nawyzſzy Kápłan/ mowił z odźwierną/ y w wiodł Piotrá. BibRadz Ioann 18/16; Calep 497b; wyſzedł on vcżeń/ ktorego znał Biſkup/ y opowiedźiał ſię odźwierney/ y wprowádźił Piotra. LatHar 729; WujNT Ioann 18/16, s. 377 marg.

Synonim: wrotny.

Cf ODDŹWIRNY

ZZa