[zaloguj się]
[pdf]

OGRODEK (35) sb m

Pierwsze o oraz e jasne; -odek (6), -ódek (3) Mącz (6:3). ◊ -ódk-.

Fleksja
sg pl
N ogrodek ogródki
G ogródka ogródk(o)w
A ogrodek ogródki
I ogródkiem
L ogródku ogródk(o)ch

sg N ogrodek (11). ◊ G ogródka (1). ◊ A ogrodek (3). ◊ I ogródkiem (2); -em (1), -(e)m (1). ◊ L ogródku (4). ◊ pl N ogródki (4). ◊ G ogródk(o)w (3). ◊ A ogródki (4). ◊ L ogródk(o)ch (3).

Sł stp notuje, Cn: ogorkowy ogrodek; rożany ogrodek, Linde XVI w.

1. Dem. od „ogrod” w znacz. podstawowym; zwykle hipokor.; hortulus Mymer1, Mącz, Calep (30): Mymer1 6; Więc oni Krolicżkowie/ więc też Záiącżkowie/ Wſzędy w onym ogrodku poſkákuią ſobye. RejWiz 65, 24v, 64v; GDy chodziſz po ogrodkoch/ ſtroiſz wiridarze/ Pomni iáko cżás s śmiercią/ wſzytko prętko karze. RejZwierz 141v, 115v; Cucumerarium, Ogrodek w którym ogórki ſádzą. Mącz 70d, 57a, 158d [2 r.], 255c, 288a, 458c, 498d; RejZwierc 107v marg, 109, Bbb; Oczko 3v; Tám [...] cháłupkę ſobie poſtáwił/ y ogrodek ku żywnośći vcżynił/ y drzewá ſzcżepił SkarŻyw 167; Calep 489b; Ogrodek pięknie záśiać źioły oſobnie pachniącemi GostGosp 128.

W połączeniach z przymiotnikiem od nazwy rośliny [przymiotnik + ogrodek (2), ogrodek + przymiotnik (1)] (3): Rosarium, Różany ogródek. Mącz 355c; Violarium, Ogródek/ bindarzik fiyołkowy. Mącz 498b, 358c.

W porównaniu (1): A opuſzcżoná będzye corká Syońſka iáko budká w winnicy/ álbo ſzopká w ogrodku BielKron 93v.

W charakterystycznych połączeniach: ogrodek fijołkowy, rożany (2); ogrodek pożyteczny (2); ogrodek pokrapiać, uczynić, zasiać; na ogrodek poźrzeć; w ogrodek wniść; po ogrodku chodzić (2); w ogrodku poskakiwać, siedzieć.

Szereg: »sadek, ogrodek« (2): Bo gdy przypádnie Wioſná/ ázaſz owo nie roſkoſz z żonką/ s cżeladką po ſadkoch/ po ogrodkoch ſobie chodzić RejZwierc 107, 32v.
Przen (3): Ták wſzyſcy w tym ogrodku [tj. w życiu]/ ty wianki wiyemy/ A pod námi gádziny/ co o nich niewiemy. RejZwierz 115v; ktorzy iedno ten fundáment gliniány/ iedni ſuli/ á drudzy mięſzáli/ [...] á inſzy ieſzcże ná nim ſwoie ogrodki y chłodniki y pletli y budowáli. CzechEp 235.
[Zwrot: »ziołko wyrwać z swego ogrodka« = przekazać coś z miejsca, w ktorym coś się tworzy, kształtuje: Ale czás iuż/ żebych ia téż źiółko iákié wyrwał z mego ogródká. SenekaGórn 161.]
Szereg: »ogrodek, winniczka« (1): Azaſz nie woła głośno ná ty oblubieńce y ná ty wdzyęcżne oblubienice ſwoie przez Sálomoná [...] mowiąc káżdey duſzy y káżdemu wiernemu ſwemu: Podziſz do mnie namileyſza oblubienico moiá/ podziſz gołębicżko moiá/ podziſz do ogrodkow moich: do winnicżek moich/ vżywáć zemną niewymownych roſkoſzy ſwoich RejPos Ooo3.
2. Prawdopodobnie: Modlitwa lub nabożeństwo do Matki Boskiej (1):

W połączeniu szeregowym (1): Bo mu naprzod vkażą y podadzą/ Pánny Máriey Zołtarzyki/ ogrodki/ wianki/ y koronki. KrowObr 149.

3. Coś, co odgradza (1): Transenna etiam, Kratká álbo ogrodek z máłych/ ſzczebelków vczyniona którą przed okno wyſtáwiáyą á przes nię z domu wyglądáyą. Mącz 462c.
4. Mówienie nie wprost, ukrywanie istoty rzeczy (3): [Bá pátrz iákoć ći Luteranowie ogrodki chythre cżynią BazHist 56 (Linde).

ogrodki czyje: Samże mało co wyſzey nápiſał/ że Bog ſynowi ſwemu dał moc nietylko nád wſzjtkie/ ále też nád wſzytkiemi/ á tu przy/ żeby go Bog vcżynił więtſzym nád wſzytkie. Widzę cżego ſie boi: niechce ſyná Bożego mieć áni vcżynionego/ áni ſtworzonego/ ále prożne iego ogrodki. Bo pozwala że wſzytko cokolwiek ſyn Boży ma/ Bog mu dał/ áza nie muśi pozwolić że ieſt ſtworzenie? BudArt H4.]

Wyrażenia przyimkowe: »bez ogrodkow« (1): odpowiedam prawdę poproſtu mowiąc á złe też złym bez ogrodkow ábo winnikow názywáiąc CzechEp *3v.

»z ogrodkiem« (2): Ale wſzeteczniku ty, śmiałeś ták plugáwie Mowić: nie mogłeś tego powiedzieć z ogrodkiem. CiekPotr 32; Bo kiedy mi tákowé rzeczy przypominaſz/ Choć téż z cudnym ogródkiem/ przedśię do miłośći/ Zkąd vćiekam/ prowádźiſz GosłCast 39.

Cf OGRODECZEK, OGRODZENIE

KŁ