[zaloguj się]
[pdf]

OJCOWSKI (590) ai

ojcowski (573), ojcewski (6), oćcowski a. occowski (6), ojczowski (2), otcowski (2), ojtcowski (1); ojcewski LibMal, RybGęśli, RybWit; occowski PatKaz II (5), PatKaz III; ojczowski GórnRozm (2); otcowski GlabGad WróbŻołtGlab; ojcowski : ojcewski : ojtcowski OpecŻyw (1:–:1), ZapKościer (1:3).

Oba o jasne; ojcewski z tekstów nie oznaczających é.

Fleksja
sg
mNojcowski fNojcowskå nNojcowski(e), ojcowsko
Gojcowskiégo Gojcowskiéj Gojcowskiégo
Dojcowski(e)mu Dojcowskiéj Dojcowski(e)mu
Aojcowski, ojcowski(e)go Aojcowską Aojcowskié
Iojcowskim, ojcowski(e)m Iojcowską Iojcowskim
Lojcowskim Lojcowskiéj Lojcowskim
Vojcowski Vojcowskå Vojcowski(e)
pl
N subst ojcowskié
G ojcowskich
D ojcowskim
A subst ojcowskié
I f ojcowski(e)mi, ojcowskimi
n ojcowskimi
L ojcowskich
inne formy
sg n D skostn - po ojcowsku

sg m N ojcowski (14). ◊ G ojcowskiégo (26); -égo (4), -(e)go (22). ◊ D ojcowski(e)mu (1). ◊ A ojcowski (22), ojcowski(e)go (3). ◊ I ojcowskim (23), ojcowski(e)m (1) TarDuch. ◊ L ojcowskim (13). ◊ V ojcowski (1). ◊ f N ojcowskå (21); -å (19), -(a) (2). ◊ G ojcowskiéj (91); -éj (10), -(e)j (81). ◊ D ojcowskiéj (9); -éj (2), -(e)j (7). ◊ A ojcowską (73). ◊ I ojcowską (23). ◊ L ojcowskiéj (49); -éj (13), -(e)j (36). ◊ V ojcowskå (2). ◊ n N ojcowski(e) (7), ojcowsko (1); ~ (attrib) -(e) (6), -o (1) ArtKanc; ~ (praed) -(e) (1). ◊ G ojcowskiégo (35); -égo (4), -ego (1) MurzHist, -(e)go (30). ◊ D ojcowski(e)mu (2). ◊ A ojcowskié (44); -é (2) GórnTroas, SarnStat, -e (1) SiebRozmyśl, -(e) (41). ◊ I ojcowskim (9), ojcowskiem (1) MurzHist. ◊ L ojcowskim (23). ◊ V ojcowski(e) (3). ◊ pl N subst ojcowskié (11); -é (3), -(e) (8). ◊ G ojcowskich (39). ◊ D ojcowskim (1). ◊ A subst ojcowskié (35); -é (1) OrzQuin, -e (1) BiałKat, -(e) (33). ◊ I f ojcowski(e)mi (2) BielKom, BielKron, ojcowskimi (1) CzechRozm. n ojcowskimi (1). ◊ L ojcowskich (2). ◊ D sg n skostn po ojcowsku (1) [cf OJCOWSKU].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia
Przymiotnik dzierżawczy od „ociec”; paternus HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Calep, JanStat, Cn; patrius HistAl Mącz, Modrz, Calep, Cn; patricus Calep; paternalis JanStat; parentalis Cn (590):
1. Od znacz. podstawowego (396): iáko ieſli Oyćiec s Synem ma być męczon/ pierwey Syn/ przy oblicznoſći Oycowſkiey/ álbo też w niebytnoſći z wiádomoſćią iego GroicPorz ii2v; Tego też cżáſu Elleonorá przyiácháłá z Hiſzpániey do Fránciey z Synmi Krolewſkimi/ [...] ktorzy byli w więźieniu w Hiſzpániey cżtery látá ná mieyſcu oycowſkim. BielKron 207v, 59; Paternitas, in Bibliis tantum legitur, Oycowska doſtoyność. Mącz 283d, 148a; Zeby zmyślił ſobie iſz od oycá Przyiechał ze Fráncyey do ſyná Pángraczá, Y żeby go imieniem oycowſkim pozdrowił CiekPotr 59; A Pan Iákub w pomietlech tylko obermánem/ V Kmotrá y v żony/ y właſnym guzmánem. A przećię ſię kokoſzy z tytułów Oycowſkich [tj. że uchodzi za ojca] KlonWor 60.
Wyrażenie: »Bog ojcowski« (1): Ty też Sálomonie ſynu moy poznay Bogá oycowſkiego [Deum patris tui] BibRadz 1.Par 28/9.
W przen (5): Małżeńſki ſtan vtwierdźił/ by z niego ſynowie Vcżćiwi ſię rodźili/ á záś potomkowie Ieden po drugim wſchodźił; by rod nie záginął/ Stop [= śladów] oycowſkich dochodząc/ káżdy w cnoćie ſłynął. SapEpit B3.
Zwroty: »ojcowskiemi drogami chodzić« = postępować jak ojciec (2): Pánie Boże pomnoż ie/ z mego winſzowánia/ Gdy wynidą od oycá/ z dobrego chowánia/ Aby pokuſam ſwieckim/ nie dáli ſie zwodzić/ Oycowſkiemi drogámi/ záwżdy mogli chodzić BielKom B4v; BielKron 83v.

[»ojcowskiego zakrawać« = upodabniać się do ojca albo naśladować ojca: Patriſas. Oycowſkiego zákrawaſz. TerentMatKęt L3v.]

Wyrażenie: »ojcowskim torem, strychem« = jak ojciec [szyk 1:1] (1:1): OrzQuin R2; á potomſtwo iego y przykład bráć może/ áby oycowſkim ſtrychem ſie ſpráwuiąc/ do tegóż záchowánia/ y do téyże dobréy ſławy przyźdź kiedy mogli. KochFrag 49.
α. Odnoszący się do ojca jako podmiotu działania lub stanu (166): LibLeg 10/95; MurzHist B4v; gdi tho zá tym isć może/ że ſynowie widząc okruthnosć á ſrogosć przećiw ſobye oycowſką/ mogą ſie przećiw yemu poruſſyć GliczKsiąż Gv; GroicPorz o3; KrowObr 110v; Leop Ex 20/5; BibRadz I 203c marg, Ez 18 arg, 19; OrzRozm C4v; Mieſiącá thedy Páździerniká był Syem w Lońdzie w Angliey/ á thám Máryą náznácżyli zá dziedzicżkę kroleſtwá/ kthora odmieniłá wſzytkie vſtháwy oycowſkie/ y bráckie w wierze BielKron 238; Złamawſzy oycowſką przyſięgę/ vcżynił to Iágiełło/ przećiw ſtryiowi ſie s Pruſkim miſtrzem potháiemnie zmowił y zápiſał. BielKron 380, 7, 54v, 59, 71v, 82v (21); KwiatKsiąż A3v; Mącz 283d; OrzQuin R2; telko o niewinne dziatki proſzę/ ábyſcie nád nimi lithość mieli/ bo the nie thelko wnicżym niewinne/ ále áni wiedzieć mogły łotroſtwá oycowſkiego. GórnDworz Y3; CzechRozm 149; Tu też będźie o władzy Oycowſkiey/ y Páńſkiey: ktorą máią/ Oćiec nád ſynem/ á Pan nád niewolnikiem/ y nád kmiećiem ModrzBaz 76, 57; SkarJedn 212; KochOdpr C; Aż więc y dźieći błędów naśládowáć Oycowſkich zwykły KochPs 73; SkarŻyw 13, 73, 74, 371 marg; Prziſzetl przet prawo naſzye Iako slachetni Woczyech Wyczeſzichowſki syn neboſczyka Swętoſza Wyczeſzychowſkego: ządayąncz Prawa naſzego: abiſzmy mu dopuſczeli wxzegi naſze wyecz oyczewſke swadecztwo ZapKościer 1584/44v, 1579/3v; KochTr 7; StryjKron 557, 667; KochPam 80; KochTarn 78; ArtKanc M3v; GórnRozm C4v; PaprUp L; ActReg 157; LatHar 585; á oná ſummá pieniędzy/ która prziydźie z przedánia tákowéy máiętnośći/ nie ma bydź więtſza nád dług oycowſki. SarnStat 593, 101, 385, 582, 586 [2 r.], 593 (11); KlonKr C2; PowodPr 43; SkarKaz 44b; CiekPotr 22; GosłCast 35; KlonWor 24.

W połączeniu szeregowym (1): Przodkiem powye posdrowienie oyczowskie Braczkie y Maczierzinskie od Krolow obvdwv y Krolowey ych m. LibLeg 10/114.

W charakterystycznych połączeniach: ojcowski(e)(-a) bałwochwalstwo, błędy (2), brzemię, dekret (2) dług(i) (7), dzieje, gniew, grzech (3), kacerstwo, karność, krzywdy, łotrostwo, nieprawość (3), nieprzyjaźni, ofiara, okrucieństwo (okrutność) (2), ołd, pilność, pozew, prośba (2), przygoda (2), przyjaźń, przysięga (2), radość, rzecz(y) (2), rzemiosło (2), skutki, sprawiedliwość, sprawy (3), srogość, świadectwo, testament, tryumfy, uczynek (2), umowa, ustawa (4), wiara, więzienie, winszowanie, władza, wskazanie, występek (2), zasługa, złość (6), żal.

Wyrażenia: »błogosławieństwo ojcowskie« [szyk 2:1] (3): PatKaz III 132v; RejPos 280v; Nie tak Ezau/ ktory ſię iuſz był nád wolą rodzicow ożenił/ y wtym ſię im był vprzykrzył: przetoſz ſię przy błogoſłáwieńſtwie oycowſkim niezoſtał. SkarŻyw 346.

»dozwolenie (a. zezwolenie) ojcowskie« (2): Permissu patris, Zá dozwolenim oycowskim. Mącz 226d; Do tego zezwolenie/ Oycowſkiech otrzymał/ Y przeyźrzenia Bożego/ prawdźiwiech w tym doznał. PaxLiz E3.

»łaska ojcowska« [szyk 4:1] (5): przyſięgam thobie przez łáskę oycowską [per paternam pietatem] y przez żywot mátki mey HistAl B2; KochOdpr B3v; SkarŻyw 368; Ieślim kiedy w oycowſkiéy łáſce twoiéy byłá: [...] okaż dźiś wſzeláki znák twoiéy Láſki. Mnie odpuść winę lichéy córze ſwoiéy. ZawJeft 41; PaxLiz E2.

»miłość, chęć, affekt ojcowski(-a)« [szyk 8:4] (9:2:1): BielKron 253; Philostorgia, Necessitudo, proprie amor parentum erga liberos, Miłość oycowska ku dziecióm. Mącz 298a; Krotkoć dziatki oycowſką miłość pámiętáią/ Y dáleko inácżey im ią oddáwáią. HistLan A3, A3, D2v; KochOdpr B3; SkarŻyw 13, 15, 136; Brutus nie vkázuiąc/ áby miał być iákim áffektem oyċowſkim ku nim [swoim synom] wzruſzony/ kazawſzy ie wprzod virgis lacerare, roſkazał/ do palu ſzyie ich położywſzy/ vciąć. Phil E2, D; Toć iuż moy miły ſynu/ w tey mierze pozwalam/ A mey chęći Oycowſkiey/ w nicżym nie oddalam. PaxLiz Ev.

»moc ojcowska« = patria potestas Modrz; paterna potestas JanStat [szyk 4:1] (5): Sin będąc w mocy oicowſkiey niewydzielony/ ieſliby co przegrał álbo vtráćił márnie/ tedy tá ſzkodá ná iego częſć ma być poczytaná UstPraw B3; A ták máią być práwá poſtánowione o weſelách małżenſkich/ o rozwodźiech/ o ná wolność puſzcżeniu/ y o wyzwoleniu z mocy oycowſkiey. ModrzBaz 76; SarnStat 586, 706, 707.

»ojcowskie napominanie (a. upominanie)« [szyk 1:1] (2): MurzHist L2v; Potym gdy ſie v niego Oćiec Włodimirz vpominał według poſtánowienia dwu tyſiącu grzywien/ iſz mu Nowogrod wielki po Wizesławie Bráćie vmárłym ſpuśćił/ niechćiał tego vczynić Iarosław/ y owſzem wzgárdźiwſzy vpominánie Oycowſkie/ przyćiągnąwſzy z Nowogrodá Kijow vbieżał y opánował StryjKron 165.

»opieka ojcowska« (1): Filiifamilias, qui in potestate patrisfamilias est, Syn który yeſzcze nie wyſzedł z opieki oycowskiey. Mącz 127a.

»ojcowska powinność« (1): Drugie iudicium zową ſeuerum o onym Céſárzu Rzymſkim, ktory syná ſwégo ſkarał ſrodze, że ná hárc wyiechał, choć ſczęśliwie mu ſie zdárzyło, ieno że to vczynił nád zákazánié Hetmáńſkié, tedy ſrogié karánié ná ſobie odnióſł, odłożywſzy oycowſką powinność. SarnStat 1262.

»przeklęctwo (a. przeklinanie) ojcowskie« [szyk 2:1] (3): Saul áby ſie pogoniey nie mieſzkáło roſkazał pod przeklęctwem y gárdłem/ áby żadny nie iadł áż do wiecżorá [...]. A gdy ſzedł lud zá pogonią/ nádchodzili miod ciekący/ ále ſie k niemu nie ſchyláli/ tylko Ionátás/ ktory nie wiedzyał o przeklinaniu oycowſkim/ rozmocżył pręt w potoku á ſkoſztował miodu BielKron 64v, 64v; GórnDworz Kk4v.

»ojcowskie rozkazanie« = imperium patris Mącz [szyk 3:3] (6): BibRadz Gen 28 arg; Mącz 386a; Przeto ono dziecię zá roſkazánim oycowſkim/ iáko ná Xiążęcy ſtan należy było wychowáne. StryjKron 150; Ieſliby cżłowiek vrodźił ſyná vpornego y zuchwáłego/ ktoryby nie ſłuchał oycowſkiego ábo mátcżynego roſkazánia/ y po ſkarániu niechciałby ich przedſię ze wzgárdy ſłucháć/ wźiąwſzy go rodźice/ przywiodą go do vrzędu onego miáſtá/ ná ſąd WerGośc 266; WujNT przedm 38; CiekPotr 20.

»ojcowskie skaranie« (1): to on kazáł rozumięć o tych ktorzy by [...] tak vpadli/ iako ſynowie ktorzy oicowſkiego napominaniá przebaczyli abo śię iako vnieſli a oicowſkiem ſkaraniem mogą być napráwięni. MurzHist L2v.

»śmierć, zeście ojcowskie(-a)« [w tym: po śmierci ojcowskiej (19)] = post obitum patris JanStat [szyk 19:2] (20:1): UstPraw B3v; Lecż ty moy miły ſynu/ mśći ſie ſwoiey krzywdy/ Ktora prze oycowſką śmierć/ nie záżywieć nigdy. RejZwierz 46v; Láwinia/ ktora boiąc ſie páśirbá Aſzkàniuſá/ ſzłá do láſá vrodziłá ſyná/ ktorego zwano Iulus Sylwius Poſthumus/ iż w leſie po śmierći oycowſkiéy vrodzon. BielKron 60v, 82v, 259, 275, 299v; ALe imo te doſtoieńſtwá/ ktore ábo Rzecżpoſpolita/ ábo Krolowie dawáią/ [...] ſą niektore inſze/ ná ktore ſynowie po śmierći Oycowſkiey [parentibus mortuis] náſtępuią ModrzBaz 46v; BYł Epiphániuſz [...] ſyn vbogiego wieśniaká Zydá/ w dziećinſtwie z mátką y śioſtrą/ śmierćią oycowſką ośieroćiáły. SkarŻyw 451; StryjKron 180; GórnRozm C4v; Wladiſlaw Starſzi Sin Iagielow po ſmierci Oycowſkiei na Kroleſtwo obran PaprUp C4; ActReg 157; Calep 826b; iż niekiedy przydawa ſie/ że dźiéwki niemáiąc bráćiéy rodzonéy po zeſzćiu oycowſkim w dobrách dźiedźicznych zoſtáią SarnStat 589, 590 [2 r.], 635 [2 r.]; KlonWor 63 [2 r.].

»bez (a. krom) ojcowskiej wiadomości« [szyk 1:1] (2): BielKron 64v; Partus clam patrem evenit, Dziecię ſie vrodźiło bez wiádomości oycowskiey. Mącz 482b.

»wola ojcowska« [w tym: krom, nad, przeciw wolej(-ą) ojcowskiej(-ą) (9)] = voluntas patris PolAnt, Vulg [szyk 12:1] (13): á Corá ieſliby też zá wolą Oycowſką niechćiáłá idź zá Mąż/ ále by ſye vdáłá ná Fryie/ też może być wydźiedźiczoná. GroicPorz m; BibRadz Matth 21/31; á ſnadź lepieyby ſie tákowemu ná ſwiát nie rodzić/ ktoryby był przećiw woley Bożey y tákież oycowſkiey. BielKron 12v; Krol Káźimierz przyzwolił ná to chcąc mieć pokoy ſnimi wiecżny/ á vcżynił to nád wolą oycowſką/ kthory proſił záwżdy/ áby ſie nigdy o oycżyznę ſwą nie iednał/ iedno iey záſię dobywał. BielKron 373v, 23v, 220v, 229, 250, 354v; Mącz 461b; Thedy oná pánná krom woley Oycowſkiey wnet go wypuśćiłá od onego więźienia HistRzym 5; WujNT Matth 21/31; W cżymech dobrze poſtąpił/ káżdy mi to zezna/ Gdy ſyn Oycowſką wolą/ ſwe przymioty chełzna. PaxLiz E2.

»żywot ojcowski« [w tym: za żywota ojcowskiego (4)] = vita patris Mącz [szyk 5:1] (6): GroicPorz m; BielKron 326v; Mącz 321a; StryjKron 692; Olbracht za ziwota oitzowſkiego bel ſtzeſcia wietſzego wſprawach Ricerſkich ánizeli potem gdi Panem zoſtal. PaprUp C4; żadna rzecz ták bárzo człowieká nie trapi/ iáko tá rózność od żywotá oycowſkiégo OrzJan 35.

Szereg: »ojcowski a(l)bo macierzyński (a. matczyn)« (3): Syn ſtárſzy okrom częſći ſwey właſney/ przedádź/ záſtáwić/ áni zbyć cząſtky bráckiey niemoże/ to wyimuiąc ieſliby długi oicowſkie álbo máćierzyńſkie zoſtáły UstPraw B4; Bękárći ták ważni máią być iáko y właſni/ wywodząc to tym iż ſyn káżdy nie powinien zá oycowſki wyſtępek ćirpieć albo mácierzyńſki. BielKron 9v; WerGośc 266.
W przen (2): ták ten od Páná Bogá z młodośći náucżony/ ná oycowſkie iády duſzne/ dobrze był przeſtrzeżony: á zdrygáć ſię ná nie y vchodzić ich vmiał. SkarŻyw 371; SarnStat 879.
Przen (1):
Wyrażenie: »ojcowskie błogosławieństwo« (1): [przyjmując ciało Chrystusowe] vdáieſz ſię duchownym obycżáiem zá pirworodnego ſyná/ duchownemu náſzemu Izáákowi/ w ſzáty Ezau brátá twego przyſtroiony/ ktoryś práwá nie miał ſam z śiebie/ ná wielkie ono oycowſkie błogoſłáwieńſtwo. LatHar 203.
αα. Wykonany na rozkaz ojca (3): Izáák [...] wzdroie [tj. studnie] oycowſkie ktore przed nim zyemią zákryli Páleſtyni/ odkrył BielKron 14; Iorám ſyn Achábow [...] wyrzućił báłwány oycowſkie s kościołá BielKron [842]v, 88v,
β. Odnoszący się do ojca jako obiektu czyjegoś działania (15): BielKron 76; GórnDworz O7; Syn iego Chám widząc to: nie vcżćił oycá ſwego/ á niepokrywáiąc ſromoty iego/ ieſzcże ią obiáwić y vkázáć inney bráćiey śmiał. ktorzy bácżnieyſzy ná vcżćiwość oycowſką będąc: odwroćili ocży od ſromoty oycá ſwego SkarŻyw 271, 14, 180; StryjKron 411, 762. [Cf też η. GórnTroas 35.]

W charakterystycznych połączeniach: ojcowska(-i(e)) krzywda, osierocenie, poczciwość, pogrzeb (2), przywilej, sromota, uczciwość.

Wyrażenia: »ojcowska miłość« (3): Brácia drudzy poruſzeni oycowſką miłością/ rzućili ſie á zákryli oycá nágiego zá wſtydem ſwoim. BielKron 6; Znáiąc tedy do ſiebie ty nędzne krewkośći/ Ktoremim náruſzyłá oycowſkiey miłośći/ Proſzę teraz oycże moy przebácżże wſzytkiego HistLan D2, F3.

»prawo ojcowskie« (1): Ieſteś źięć ſwoy/ gdyżeś mężem corki ſwej [...]/ bo iákożeś corki ſwey mężem/ tákożeś práwo Oycowſkie kniey ſtráćił HistRzym 10.

»sława ojcowska« (3): KochSat Cv; Cóż ty to bezeceńſtwém chceſz ſławę vtopić Oycowſką/ á niewinną krwią mogiłę ſkropić? GórnTroas 22, 53.

Szereg: »ojcowski, macierzyński« (1): Z kąd ia tak mnimam/ że kożdemu poczćiwemu człowiekowi/ tych trzech rzeczy naywyżſzych zwierzóno: któré ſą/ poczćiwość Oycowſka/ poczćiwość Máćierzyńſka/ á poczciwość wiáry ich Krześćijáńſkiéy OrzQuin H.
γ. Cechujący ojca; odnosi się do określonej osoby będącej ojcem (31): BielKron 251, 258v; Puer elegantia patris tinctus, Dziécię obyczáynością oycowską obdárzone. Mącz 456b, 162d; á vżalił ſie ſzedziwośći oycowſkiej/ wſpomniawſzy ná dobrodzieyſtwo ktore wziął od niego GórnDworz O7, Hh4v; BiałKaz I4; Záś ſynowie ich/ iáko dáleko od oycowſkich cnot y godnośći wyrodźili ſię? ModrzBaz [41]v; KochJez A2; PaprUp A4; Zácżym pámiątká Oycowſkiey ſkromnośći ták wiele v nich ważyłá/ y nádzieiá przyſzłey ludzkośći w potomku/ iż wſzyſcy woleli oddawáć poſłuſzeńſtwo ſłudze/ niżby potomſtwo tákowego Páná ſwego opuśćić mieli Phil M2; GórnTroas 21,49; KlonKr B2. [Cf też η. »serce ojcowskie« SkarŻyw 151.]

W charakterystycznych połączeniach: cnoty ojcowskie(-a) (4), dzielność, fortuna, godności, lata, męstwo (2), obyczajność, pamięć, skromność, szedziwość, zachowanie.

Wyrażenia: »imię, przezwisko ojcowskie« [szyk 3:1] (3:1): BielKron 102v, 386; gdy przyſzedł dzyeń oſmy/ zeſzli ſie áby wedle zwycżáiu byli obrzázáli dzyećię/ y miánowáli imieniem oycowſkim Zácháriaſzem. RejPos 296; ieſli oycowſkiego nie powiez mi przezwiſká: nie mogęc tych ludzi Vkázáć ktorych ſzukaſz. CiekPotr 70.

»ojcowskie obyczaje« [szyk 6:5] (11): AMurates Orchanow ſyn trzeći Krol Turecki/ od męſtwá y obycżáiow oycowſkich nie odſtrzelił ſie BielKron 240, 82v, 114, 168, 180, 341v (10); Persequi mores patris, wobyczáye oycowsykie [!] wſtępowáć/ nasládowáć ych Mącz 386a.

Szeregi: »ojcowski ani (i) dziadowski« (2): ZEmomyſlaw ná oycowſkie mieyſce wſtąpił/ kthory ſie też nie wyrodził od oycowſkich áni dziádowſkich obycżáiow. BielKron 343; StryjKron 350.

»ojcowski i macierzyński« (1) iedni chćieli Kaźimirzá ſyná Mieſzkowego [na króla]/ drudzy niechćieli mowiąc: Iż będzie oycowſkich obycżáiow y máćierzyńſkich náſladował BielKron 346v.

W przen (1): Więc iáko kto gorący/ ták kreẃ bywa wrząca/ Pyrrhus możnym płomieniém oycowſkim zátrąca. GórnTroas 22.
δ. Należący do ojca (25): bo then tho Byenyak wlaſznego konya nyemyal alie na oyczewſkym yeſzdziel LibMal 1548/147; iáko ſye więc śmieiemy dźiećiom málutkiem/ gdy álbo czapkę Oycowſką ná ſye kłádą/ álbo trzewik Oycowſki obuwáią OrzRozm T3; BielKron 15v, 59, 104; KochSat A4v; Tá wnet ſkocżywſzy popádłá oicowſki miecż/ y przyłbicę ná głowę włożyłá RejZwierc 86; SkarŻyw 248, 527; StryjKron 350; ZapKościer 1585/59; dla tego vſtáwiamy: iż póki żywą rodźice/ ſynowie tylko pieczęci oycowſkiéy vżywáć máią/ á innéy nośić y mieć niech nie śmieią. SarnStat 596; CiekPotr 60.

W charakterystycznych połączeniach: ojcowski(e)(-a) bożki, czapka, konie, kredence, laska, lud, miecz, państwo, pieczęć, pieniądze, rzeczy, sygnet, trzewik.

W przen (2): Pánieńſtwo nie wſzytko twé/ ieſli niewiéſz tego/ Lecz máią y rodźice poczęśći do niego. Iedná częśc ieſt oycowſka: drugą mátká ſobie Przywłaſcza: trzećia/ tylko ieſt ſámá przy tobie. KochEpitCat 111.
Zwrot: peryfr. »ojcowskie i macierzyńskie łoże mazać« = popełnić kazirodztwo (1): iáko możeſz nędzny oycże do ták wielkiey á nieſłycháney przećiw prawu y przyrodzeniu ſproſnośći/ przywodzić myśl ſwoię/ áby corká oycowſkie y máćierzynſkie łoże mázáć miáłá? SkarŻyw 487.
Szereg: »ojcowski i macierzyński« (1): SkarŻyw 487 cf Zwrot.
αα. Zajmowany przez ojca (4):
Wyrażenie: »grob ojcowski« [szyk 3:1] (4): A gdy ią gwałtem od grobu oycowſkiego oddárto/ ocżu nie znáć było przed płácżem BielKron 303, 69; StryjKron 210, 777.
ββ. Rodzinny (5): Synowie dom od domu chlebá niech proszą/ A przed nędzą z oycowſkich puſtek ſye noſzą. KochPs 168.
Wyrażenia: »ojcowski dom« = domus paterna Modrz [szyk 1:1] (2): ModrzBaz 53; Co zá głod był ſynowi ſtárſzemu/ w oycowſkim y práwie doſtátecżnym domu SkarŻyw 346.

»ojcowski stoł« (1): O Pánny/ o Iowiſzów/ o pięknéy pamięći Cny narodźie. wy śiedząc przy oycowſkim ſtole/ [...] Złączaćie ſwóy wdźięczny głos z gęślámi mownymi KochMuza 26.

Przen (1):
Wyrażenie: »dom ojcowski« (1): Sam ten [Kościół] ieſt dom oycowſki/ wktorym ćielcá onego vchowánego y tłuſtego pożywáią. SkarJedn 2.
ε. Odziedziczony po ojcu (54): bom w támtym Pogrzebie vpominał Paniętá náſze Polſkie/ [...] żeby nie przeſtawáli ná Herbiech Oycowſkich OrzRozm Qv; ActReg 5.

W połączeniu szeregowym (1): Národźił ſię Pan náſz iáko człowiek/ á tu ſię chrzći iáko grzeſzny człowiek, w dźiećińſtwie iáko z cudzym y oycowſkim y wrodzonym grzechem obrzezánie bierze SkarKaz 514b.

Szereg: »ojcowski a macierzyński« (1): doſyć tobie Okſza Oycowſka/ á Trąbá Máćierzynſka [nazwy herbów] OrzQuin H.
αα. O majątku (15):
Wyrażenia: »grunt ojcowski« (2): OrzQuin G4v; Iſz iako Opatrzny Kaſper i Iakub braćia rodzeni wſtawili Brata młodſzego na imię Bartoſza na Grunćie Oicowſkim ZapKościer 1579/3v.

»majętność, imienie, dobra, włości ojcowskie(-a)« [w tym: imienie i majętność (1)] = bona patris, paternae Mącz; substantiae patris PolAnt; nomen et opes paternae Modrz; bona paternalia, possessiones paternae, substantia paterna JanStat [szyk 10:2] (5:4:3:1): á Izáák zoſtał we wſzytkim imieniu oycowſkim dzyedzicem. BielKron 13v; In paternas succedere, Oſieść oycowskie dobrá. Mącz 45a, 380b; BudBib Tob 14/14; Po ktorego śmierći/ ńáſtąpił był Heliaſz ſyn iego ná imię y máiętność oycowſką ModrzBaz 42; SkarŻyw 142; A Słuckie y Kopylſkie oycżyſte dźiedźiny. Doſt[a]ły mu ſię z dzi[a]łu/ [a] bratu Kijewſkie Kxięſtwo/ y inne ktemu wołośći Oycowſkie. KołakCath A4v; A ieſli nie będźie miał ſynów/ ále tylko dźiéwki/ tedy ná dźiéwki wſzytká máiętność oycowſka niech ſpádnie. SarnStat 635, 593, [630], 639, 1168.

»stolica ojcowska« (1): Ná ſtolicę Oycowſką potym przyiácháli/ Y miedzy ſobą roźdźiał w Kxięſtwie vdźiáłáli. KołakCath Bv.

Szereg: »ojcowski i macierzyński« (2): y obnáżónégo od opcéy pomocy/ poſádźił mię ná grunćie Oycowſkim y Máćierzyńſkim OrzQuin G4v; SkarŻyw 142.
ββ. O stanowisku (35): Ieſt tu wiele ćwicżenia [...] Hetmáná zacnego/ Oycá wáſzego co był Woyewodą Ruſkim [...]. Zlecáią wam dziś vrząd oycowſki w Podolu/ Iż was ſpráwne y mężne obacżono w polu. PaprPan V v.
Wyrażenia: »dziedzictwo ojcowskie« (1): o ſynow iego [króla] wychowániu niechay pilne poſtánowienie będźie/ ktorziby potym k dźiedźictwu oycowſkiemv przyść chćieli [scilicet patris haereditatem]. ModrzBaz 75v.

»ojcowskie miejsce« [szyk 7:2] (9): Po śmierći Filipowey były wielkie zámieſzánia [...]/ wſzákże wſzyſcy byli pocieſzeni gdy Alexándrá vſłyſzeli oycowſkie mieyſce przyiąć BielKron 123v; ſyn iego Koremberden wſthąpił ná oycowſkie mieyſce BielKron 385v, 74, 152v, 199v, 272v, 302v, 343, 346v.

»państwo, krolestwo, monarchija ojcowska(-ie)« = patrium regnum HistAl; regnum patris PolAnt; regnum patris dominia JanStat [szyk 10:4] (6:5:3): Wſzakoż tak ſtatecżna y mądra była, iż po ſmierci iey otcza panięta wſzztkie [!] polſkie nie ſtrachowały ſie rządzenia panſtwa otczowſkiego, iey w moc porucżyć. GlabGad A3; HistAl L3; Artáxerxes potym oycowſką Monarchią ſpráwował BielKron 117v; Po XXII. roku iego [Otomana] pánowania zá żywothá ſyná ſwego Amurátá ná ſtolec páńſtwá ſwego podnioſł/ ktory páńſtwo oycowſkie daleko rozſzerzył BielKron 239v, 10v, 62, 128,138v, 240v, 342,360; BudBib 1.Mach 11/9; StryjKron 487; MY Alexánder ku wiádomośći przywodźimy/ iż zá Bozką y Zbáwićielá náſzégo łáſką ná króleſtwo Oycowſkié wſtąpiliſmy. SarnStat 10.

»ojcowski(-a) stolec (a. stolica)« [szyk 6:4] (10): Thakież y wielmożnego pana Andrzeia brata ſwego na otczowski ſtolec y mieſtce poſadzenia docżekała. WróbŻołtGlab A3; LibLeg 10/95 [2 r.]; BielKron 74, 298, 326v, 354; KochPs 196; A iż ieſt obyczay w Moſkwi ſtárſzemu Synowi wſtępowáć ná ſtolec Oycowſki práwem dziedzicznym/ Tedy gdy ten vmárł zá żywotá Oycowſkiego Iwan Wáſilewic Syná iego á Wnuká ſwego Dimitrá [...] náznáczył [...] po ſmierći ſwoiey być wielkim Xiędzem Moſkiewſkim StryjKron 692; GórnTroas 50.

ζ. Pozostający z ojcem w jakimś stosunku społecznym (17): PRzyczyny prze ktore Oyćiec Syná z imienia wydźiedźiczyć może/ thy ſą. [...] Szoſta/ Ieſliby z Mácochą ſwoią álbo z miłoſnicą Oycowſką rzecz miał. GroicPorz L4v; Leop 2.Reg 16 arg; Ten to Roboás opuśćił był rádę dobrą ſtárych ludzi oycowſkich przyiacioł/ á młodych płochych ludzi náſládował BielKron 82v, 76; Mącz 283d.

W charakterystycznych połączeniach: miłośnica ojcowska(-i), nałożnica, oblubienica, przyjaciel.

αα. O pokrewieństwie ze strony ojca (12): áby ſie [Kazimierz] nád nim [Mieszkiem] ſmiłował á dał mu cżąſtkę iáką w Polſzcże/ ácż nie dla iego/ ále wżdy bacżąc krewność powinowátą oycowſką/ dla ktorey powinien mnie/ żonę y z dziećmi opatrzyć. BielKron 356; gdyż y on Boleſław krzywouſty/ ácz był walecznym y ſzczeſliwym/ [...] á wżdy przećię dla onego Zbygniewá bękártá Oycowſkiego/ iákie ſzkody podiął y ſpuſtoſzeńia źiemie MycPrz II B.
Wyrażenia: »dom ojcowski« = ród; domus familiaris a. patris PolAnt; domus patema JanStat (6): Abowiem pokolenie ſynow Ruben/ wźięli ſobie dźiedźictwo podług domow oycow ſwych/ thákże pokolenie Gád wedle domow oycowſkich BibRadz Num 34/14, Ex 6/14, 1.Esdr 8/1, 1.Mach 14/26; Wſzyſcy ći ſynowie Aſzerowi/ głowy domu oycowſkiego BudBib 1.Par 7/40; áby ći dwá przyśiągſzy rzekli/ iż ieſt ich brát/ z domu y pokolenia ich oycowſkiégo vrodzony SarnStat 237.

»z strony, z linijej ojcowskiej« = ex linea paterna JanStat (1:1): tedy [żona] będźie poſtáwioná przez mężá v Akt/ y zwoleniem przyiaćiół przynamniéy dwu krewnych z liniiéy Oycowſkiéy: y przyzwoli ná tákowy zapis SarnStat 1251, 629.

Zestawienie: praw. »syn ojcowski« = syn znajdujący się pod władzą ojca, nie usamodzielniony; filius ſamilias JanStat (2): Gdy ſyn co przegra, oyćiec zan płácić niepowinien: y tákże gdy poſtánowienié iákié vczyni. [...] Tákże też mówimy o káżdym poſtánowieniu vczynionym z ſynem oycowſkim/ iż nie ieſt ważné/ gdy ieſt w mocy oycowſkiéy [...] iż nie ma páńſtwá żadnéy rzeczy/ álbo dánia iákiéy máiętnośći. SarnStat 586 [idem] 706.
η. Będący częścią ojca, zwykle w połączeniu z wyrazem użytym metonimicznie (27): BielKron 6, 40v; Ktory [Cham] więcey miłuiąc ſwą wolą niż cnotę/ Smiał odkryć przed brácią ſwą oycowſką ſromotę. HistLan B3; BudBib Ez 22/10; ModrzBaz 88v; KochPs 191; StryjKron 6; Ale oná klęknąwſzy v nóg oycowſkich/ prośiłá y dla Bogá/ áby iéy po háńbę y lekkość chodźić nie dopuſczał KochWz 142, 142; A potym záśię Páris: y ten iéy [Heleny] przypłáćił Gárdłem ſwym/ y oycowſkim PudłFr 68; ZawJeft 19; [Andromacha do syna:] Gdy ſie zemśćiſz oycowſkiéy krwie y okrućięnſtwá/ [...] Znowu miáſto zbuduieſz GórnTroas 35; Mym zdániém tám dźiéćięćiu naywárowniéy będźie/ Gdy przy oycowſkim ćiele w téy mogile śiędźie. GórnTroas 37; KlonFlis D; KlonWor 29.

W charakterystycznych połączeniach: ojcowski(e)(-a) ciało (2), gardło, głowa, krew, nagość (2), noga (3), skora, sromota (2), wlos(y) (2); klęknąć u nóg ojcowskich (2).

Wyrażenia: »ręka ojcowska« [szyk 4:1] (5): Prot D2; Widząc pánná iſz trudno było vyść oycowſkiey ręki/ táką rádę wzięła: vmyśliłá táiemnie vćiec SkarŻyw 487; Gdy wodopłáwne ich okręty one/ Krolewſkie dźieći ſobie powierzone/ Z ręku oycowſkich/ ſyná z corką bráły. GrochKal 5, 6; SkarKaz 45a.

»serce ojcowskie« = cor patris Vulg [szyk 6:1] (1): Leop Mal 4/6, Luc 1/17; przyſlę do was Heliaſzá który náwroći niektore zákrwáwione ſerca oycowſkie przećiwko ſynom/ á ſynowſkie przećiwko oycom RejPos 12v, 295v; Tedy [ojciec] Oycowſkie ſerce y przyrodzenie zmieniwſzy/ pierwey ią w domu ſwym ſrodze bić kazał/ á potym ią onemu ſtárośćie [...] w moc podał. SkarŻyw 151, A2; SkarKaz 44a.

θ. Będący ojcem (2):
Wyrażenie: »ojcowska osoba« (2): Ale Anthyoch (chcąc záwżdy pod Oycowſką oſobą z ſwoią corką woley ſwey vżywáć) niechćiał iey od śiebie żadnemu dáć. HistRzym 8v; Zdarz to miły Pan BOG teſz y tobie/ Byś był rowien Oycewſkiey oſobie. RybWit C2v.
ι. Taki, jaki cechuje ojca (46):
αα. O prawdziwym ojcu (7): Bo to ná Páná zależy hámowáć y káráć nieposłuſzne sługi/ á Oycowſką rzecż ieſt łáſkáwym być [patris est beneficum esse] y przebácżáć ſynom. ModrzBaz 20; ZawJeft 40.
Wyrażenia: »kamość ojcowska« (1): tákiego bráć ná biſkupſtwo nie każe/ ktory ſynow poddánych y poſłuſznych ſobie nie ma/ iż ie ták źle wychował/ iż ſurowość z nich y kárność oycowſką złożył SkarKaz 44b.

»łaskawość ojcowska« (1): Synu miły/ bych w thym był beśpiecżny/ żebyś mir cżćił/ y dobrze chował/ vkazał bych tobie łáſkáwość oycowſką/ á ſpuśćił bych tobie kroleſtwo. HistRzym 112.

»miłość, chęć ojcowska« (1:1): Przywiodłeś mię záprawdę do tego/ iż álbo R.Poſpolitey muſiałbym zápomnieć/ álbo [...] wrodzoney miłośći oycowſkiey ku ſynowi. Phil E; NIe płácż Márku nád ćiáłem martwym ſyná ſwego/ [...] Te przymioty co on miał może też mieć inny. Tylko ty chęć oycowſką miy do nich iednáką CzahTr L3v.

»ojcowska powinność« (1): Yeſtesmi na tim abismi yey M. wedlie oyczowskiey powynnosczy kv dobremv radzyly. LibLeg 11/41.

ββ. O osobie nie będącej ojcem (13): Gdźież ſię dáley vćieczećie/ ieſli ſeymy ktore z tákiemi nakłády y zgubienim czáſu czynićie/ mocy mieć/ y rády dobre/ y obmyślánia o was krolewſkie y oycowſkie/ wykonánia mieć nie będą? SkarKazSej 695b.
Wyrażenia: »ojcowskie karanie« (1): Kmiotká poddánego/ ſługę/ Pan ma karáć iáko ſyná. Bo tám ſpráwiedliwość z miłośierdźiem pánuie/ przy oycowſkim karániu GostGosp 40.

»miłość, chuć ojcowska« [w tym: chuć i miłość (1)] [szyk 4:1) (4:2): Nád tho áby [sędziowie] ſądźili z vprzeymey oycowſkiey miłoſći/ nie z gniewu GroicPorz d2; Obiecuiąc Ceſarz zá żywothá ſwego/ wizytką chućią y miłośćią oycowſką ták rádą iáko y pomocą we wſzem dopomagáć [upominał króla aby...]. BielKron 330v; Exhibere alicui affectum parentis, Okázáć komu chuć oycowską. Mącz 151c; ModrzBazBud π5v; SkarŻyw 500.

»ojcowskim obyczajem« = po ojcowsku (1): patrie monere, Oycowskim obyczáyem nápominać. Mącz 283d.

»ojcowska opieka« (1): A tobie przyiacielu miłą corkę ſwoię, Y dom ten, y tę trochę pieniędzy [...] Poruczam y zálecam w oycowſką opiekę CiekPotr 12.

»prawie ojcowski« (3): BielKron 330v; Okazałeś ſąśiádom ſwym/ y wſzytkiey oycżyznie ſtaranie y miło[ść] práwie oycowſką ModrzBazBud 7t5v; Wydzym tedy iáko ten wielki Pátryárcha/ w pomocy bliźniego miłoſierdzia/ w boiu męſtwa/ [...] przykład nam prawie oycowſky zoſtáwuie. SkarŻyw 284.

»staranie ojcowskie« (1): aby tak częste staranie ojcowskie WKM naszego MP o dobrym pospolitym nad myśl WKM się nie rozrywało tym. Diar 75.

»ojcowskie upominanie« (1): [Makary] miał iednego vcżniá Ianá/ ktorego vpadek zdáleká [...] widząc/ ták mu mowił [...]. Niedbał on Ian ná tákie oycowſkie vpominánie SkarŻyw 35.

γγ. O Bogu (26): choć wſzelaki grzech ieſt śmiertelny/ wſzakże Bog z ſwey oycowſkiey dobrotliwoſći ſwoim folguie y odpuſzcza BibRadz II 133b marg.
Zwrot: »ojcowskim karać obyczajem« (1): Miéy nas na wódzy/ niech nas nieroſpycha Docześna roſkoſz licha. [...] Ale Oycowſkim nas karz obyczáiem KochTr 19.
Wyrażenia: »gniew ojcowski« (2): RejPos 12v; á w świeckie myſli młodośćią vwiedziony/ brnąć bárzo pocżął: aſz go P. Bog gniewem oycowſkim zdomu wygnał. SkarŻyw 332.

»ojcowskie karanie« [szyk 3: 2] (5): O Panie Iezu [...]. Dáy mi bicżowaniá twégo/ oyttzowſkiégo káraniá wdzięcżnie przyiątz OpecŻyw 128; Leop Is 27 arg; WisznTr 28; Ná ktore świádectwá chcąc co odpowiedźieć Heretycy ták mowią: że tu mowá ieſt o karániu oycowſkim á nie ſądowym. (marg) P. Bog wybráne ſwoie nie záwſze iáko oćiec/ ále też iáko Sędzia karze. (–) WysKaz 28; SkarKaz 313b.

»łaska ojcowska« [szyk 2:1] (3): co ſam rácż dáć Pánie BOże náſz [...] z łáſki ſwey oycowſkiey CzechRozm 268v, A4; ArtKanc M17v.

»ojcowska miłość« (9): SeklKat O; KochPs 96; Według twey ſpráwiedliwośći/ nie chćiey nas ſądźić ze złośći/ ále z Oycowſkiey miłośći ArtKanc M19, M16, T9v; Náwroć ſwe ocży ku mnie: Oycowſkiey miłośći Wzruſz GrabowSet F3, F2, N3v; SkarKaz 385a.

»opatrzność ojcowska« (1): Abowiem pátrz iż tá opieká á tá opátrzność iego oycowſka/ nie tylko [...] RejPos Ooo2v.

»ojcowskie staranie« [szyk 1:1] (2): SiebRozmyśl D4v; Wierzę w Bogá ktory mię ſtworzył y odkupił/ iż on o mnie myśli/ y ſtáránie ma o mnie oycowſkie y Bozkie. SkarKaz 550b.

Wyrażenie przyimkowe: »po ojcowsku« = instituto a. more maiorum, more paterno a. patris, patrie; ad a. in morem paternum; ex more paterno Cn (1): A dźiękuy Pánu Bogu/ iuſz zrádośćią wiecżnie. Ze ná nas ſwe proſtacżki/ weyrzał ták łáſkáwie/ W te cżáſy oſtátecżne/ po Oycowſku práwie. GrzegŚm [A2].
W przen (1): Niech nas twe wodze w zabiegu w śćiągáią. Iednák Oycewskim karz nas nędze prętem RybGęśli D2.
2. Od znacz. ‘Bóg jako pierwsza osoba Trójcy Św., ojciec Jezusa Chrystusa’ (155):
a. W odniesieniu do Boga jako ojca Chrystusa (139): BielKron 80; BiałKat 98v; BiałKaz G4v; ponieważ wſzytko co ieſt oycowſkie dał rodzenim oćiec iednorodnemu ſynowi ſwemu SkarJedn 272.
Zwrot: »siedzieć (a. usieść, a. posadzony, a. siedzenie), być na prawicy ojcowskiej; wstąpić na prawicę ojcowską« [szyk zmienny] (12:2;1): poirzy na Ieſuſa miłego/ ktory na prawicy oicowſkiéi/ ſiedźi MurzHist F; wyznawamy że on [Chrystus] ieſt na práwicy Oycowſkiey. KuczbKat 53; WujJud 25v; W tymże ćiele práwdźiwym wierzymy iż Pan Kryſtus wſtąpił nád wſzyſtki niebioſá widomie/ do onego niebá naywyżſzego do Stolice Mágeſtatu Boſkiego ná práwicę Oycowſką WujJudConf 71, 70v, 176v; RejPosWstaw [213]v; SkarŻyw 443; Iezu cżterdźieſtego dniá wſtąpieniem do niebá/ wielebnie wſławiony/ y wnetże ná Oycowſkiey práwicy/ w niebieſiech ſpániále poſádzony LatHar 339, 87, 91, 275, 547; WujNT Iudae 8 arg; SkarKaz 243a.
Wyrażenie: »prawica ojcowska« [szyk 14:2] (16): Dolegáły Iezuſá ná práwicy oycowſkiey/ pętá y rázy/ á mordy poſpolitego krześćiáńſtwá PowodPr 25. Cf Zwrot.
Szereg: »ojcowski i synowski« (1): O iednośći Oycowſkiéy y Synowſkiéy ták vczy Hiláryuſz: Syn Boży Syn nieurodzónégo/ zupełny y doſkonáły/ od zupełnégo y doſkonáłégo BiałKat b2v.
α. Odnoszący się do Boga Ojca jako podmiotu działania lub stanu (48): Iezu ienżes był obiawion głoſem oyczowſkiem o tobie ſwiadecztwo dawaiączem/ iego ſynem namilſzym. TarDuch B2; BielKron 19; Kryſtus wzbudzony roſkazał zwolennikom áby cżekáli obiecania oycowſkiego Ducha S. GrzegRóżn M2v; CzechRozm 53; CzechEp 256; NiemObr 33, 92; LatHar 337, 363, 376 [2 r.], 533; Chriſtus był okazan y oznaymion pewnymi świádectwy. [...] Oycowſkimi z niebá [...] Ianowemi [...]. Czartowſkimi WujNT Xxxxx4v, 89, Ioann 12 arg, Act 1/4, s. 760, 2.Petr 1 arg; SkarKaz 118a.

W charakterystycznych połączeniach: darowanie ojcowski(e)(-a) (2), głos (9), myśl, obietnica (obiecanie) (3), świadectwo (2), wysłuchanie, żywot.

Wyrażenia: »ojcowski gniew« (1): IEzus Kryſtus Pan ten ieſt náſze zbáwienie [...]. Then nam wſzem racżył Oycowſki gniew przepráwić/ gdy ſię zá nas dał okrutnie vmęcżyć ArtKanc N7.

»miłość ojcowska« (3): BibRadz II 57b marg: Pan Chriſtus mówiąc o wielmożnośći ſwoiey/ y vcżynkach Boſkich: nie ſobie ſámemu/ ále miłości oycowſkiey to przycżyta NiemObr 107, 107.

»moc ojcowska« (1): Iż po dniu ſądnym wſzyſtko to króleſtwo y we wſzyſtkim moc/ którą Oćiec mu poddał/ będźie poddáné záśię w moc Oycowſką/ y ſam Syn będźie onemu poſłuſzny BiałKat 86.

»rozkazanie (a. przykazanie) ojcowskie« (3): CzechRozm 19; SkarŻyw 2; Ten ktory ſię národźił z niewiáſty/ ieſt ſyn Boży/ á ktory ieſt vkrzyżowan/ ieſt pirworodnym wſzego ſtworzenia/ y Bog ſłowo/ ktory wſzytko vcżynił z roſkazánia oycowſkiego CzechEp 197.

»słowo ojcowskie« (2): PatKaz II 34v; Iezu ienżes z ſłowa oyczowſkiego wżywot dziewicży wſzedł. TarDuch A8v.

»wola ojcowska« [w tym: bez wolej (a. woli) ojcowskiej (4)] [szyk 8:3] (11): ij ſpelnila ſie oytzowſká wolá/ ſynowſká ſlużba/ prorotzká wieſcżba/ ij ſwiętych żądzá OpecŻyw 150; TarDuch Cv; CzechRozm 195, 250v; Zbáwićiel ktory prawdá ieſt mowi: Niebędzie mowił (Duch S.) ſam od śiebie to ieſt nie bezemnie/ y nie bez moiej/ j oycowſkiey woley. SkarJedn 280; CzechEp 196, 247, 250; ArtKanc E4; Vſkarża ſię tedy iż był opuſzczony: to ieſt/ że nie byłá wola Oycowſka/ áby go z śmierći wybáwił WujNT 121, Ioann 4 arg.

»ojcowska zwierzchność« (1): Tákże y ty/ ácżkolwiek ieſteś pod oycowſką zwierzchnośćią/ wſzákże też maſz zwierzchność roſkázowánia ſwoim Aniołom [...]. Abowiem bierzeſz roſkazánie od oycá/ iáko mnieyſzy: wſzákoż Aniołom roſkázuieſz iáko więtſzy. CzechEp 244.

W przen: Z wyrazami oznaczającymi przenośnie Chrystusa (7): Tyś ſam ieſt Boſkie obdárowánie/ tyś ieſt Oycowſko záślubienie ArtKanc H7; Obietnicąś ieſt Oycowſką/ Zdobiąc w nas miłość Synowſką. LatHar 36.
Wyrażenia: »miłość occowska« (1): myloſzcz oczczowſka myal[a] wney otpoczyuacz, ieſus criſtus ſyn bozy PatKaz II 47v.

»słowo ojcowskie« [szyk 3:1] (4): GDyześ ty ieſt naſz mily panie ſlowo oycowskie: przed wſzemi wieki w iedynnoſci ſnim będące RejPs 68v; GrabowSet Pv; WItay Pánie 1ezu Chryſte/ ſłowo Oycowſkie LatHar 221, 184.

β. Odnoszący się do Boga Ojca jako obiektu czyjegoś działania (6):
Wyrażenie: »chwała, sława ojcowska« = gloria Patris PolAnt, Vulg (5:1): KuczbKat 110; Bo ktoby ſię wſtydził mną y moiemi ſłowy/ tego ſię ſyn cżłowiecży záwſtydzi/ gdy przyidzie w ſławie ſwoiey y oycowſkiey/ y świętych Aniołow. BudNT Luc 9/26; CzechRozm 194v; CzechEp 245; WujNT 322 marg, Rom 6/4.
γ. Cechujący Boga Ojca (35): ktora perſoná [Boga Ojca] iáko od inſzych ieſt rozdźielna właſnośćią Oycowſką/ ták iey to ſámey oſobliwie należy/ iż od wieku vrodźiłá Syná. KuczbKat 15; Iezus Chriſtus prośił Oycá/ áby nie vſtáłá wiárá Apoſtolſka nie iżby nie mogł vſtrzedz iey/ ále ſię weſeląc z oycowſkiey [...] więtſzośći/ ábo wynioſłośći/ onego prośił zá nimi. CzechEp 248; WujNT 305.
Wyrażenia: »bostwo ojcowskie« [szyk 8:1] (9): bo ći obádwá [Sarnicki i Piotr z Goniądza]/ Syná y Duchá S. od Boſtwá Oycowſkiégo/ iáko Zydowie odłączáią OrzQuin V3v; NiemObr 100, 119; Ták Syn Boży máiąc w ſobie zupełnie wyráżoną wſzytkę iſtność y boſtwo Oycowskie/ ná wſzytkim ieſt rowny y podobny Oycu. WujNT 753, 374, 375 marg, 722, 828, Ccccccv.

»istność ojcowska« [szyk 11:1] (12): Ktory ſye vrodźił z oycá yedynak/ to yeſt/ z iſtnoſci oycowſkyey: Bog z bogá: ſwyátłoſć z ſwyátłoſći KromRozm III C4v; Bo ieſliby ſyn od oycowſkiey iſtnośći był oddalony/ á iákoſzby mogł Ducha oycowſkiego dawać ták iáko ſwego? SkarJedn 279; CzechEp 146, 247; NiemObr 95, 97 [2 r.], 98, 102, 110; iż ſię to z piſmá ś. pokázáć nie może/ áby ſię to o ſynie Bożym rozumiáło/ żeby on był wiecżnym ſłowem y wyobráżeniem ſubſtáncyey álbo iſtnośći oycowſkiey. ReszPrz 80; LatHar 373.

»majestat ojcowski« (1): Bo ktoby ſię wſtydźił mnie y ſłów moich/ tego ſię Syn człowieczy wſtydźić będźie kiedy przyidźie w máieſtaćie ſwym y Oycowſkim [in maiestate sua et Patris] WujNT Luc 9/26.

»zacność ojcowska« [szyk 3:2] (5): ktore [trójczacy] przywodzą [miejsca Pisma Św.]/ zacność oycowſką nád ſyná pokázuiąc: nie z ſtrony oſoby ábo cżłowiecżeńſtwá/ ále też y z ſtrony Boſkiey náturi y vrodzenia. CzechRozm 20; Ireneus zacny Doktor [...] we wſzytkim piſmie ſwoim/ nic o Bogu w troycy iedynym nie wyznawa/ y owſzem zacność oycowſką wſzędźie zaleca y wyſtáwia NiemObr 126, 123, 126, 127.

W przen: Z wyrazami oznaczającymi przenośnie Chrystusa (5): a panna yuſz zgotouana przeſz ducha ſzwyątego porodzycz ſlouo boga oczcza mądroſcz oczczowſką ſyna yedynego yego PatKaz II 49; SarnUzn G5v; Witay Pánie Iezu Chryſte/ iáſnośći Oycowſka LatHar 221, 389, 401.
δ. Należący do Boga Ojca (4):
W przen (2): Acz y według Boſtwá [...] Syn Boży ieſt názwány obrázem/ pieczęćią Oycowſką wyráżonym: iż od Oycá wziął wſzytkę iſtność iego. WujNT 329.
Wyrażenie: »ojcowskie dobra« (1): Mogł bárzo bogáty teſtáment vczynić/ máiąc wſzytki Oycowſkie dobrá w ſwych ręku. SkarKaz 155a.
αα. Zajmowany, zamieszkały przez Boga Ojca (2): Ześ ty z thronu Oycowſkiego/ Przyſzedł dla zbáwienia mego. LatHar 401.
Wyrażenie: »ojcowska stolica« (1): Wniebo/ powiada/ moy Chriſtus wſtąpił y do oycowſkiey ſię ſtolice wroćił SkarJedn 281.
ε. Pozostający z Bogiem Ojcem w stosunku synostwa lub zależności (7): co ondźie niechćiał mieć Chriſtuſá ſługą Bożym/ ále ſynem: mnimáiąc żeby ſyn nie mogł być ſługą oycowſkim bez náruſzenia ſwey zacnośći CzechEp 200.
Wyrażenia: »ojcowski rodzaj« (2): Kto ná vbogą mátkę/ [...] ná Iozephá rzemięśniká pátrzy: niech drugie oko ná oycowſki iego rodzay obroći SkarKaz 484a, 484b.

»syn ojcowski« [szyk 3:1] (4): á ták v nich Kryſtus ieſt Synem oycowſkim á nie Bożym GrzegRóżn L4; SkarŻyw 203; ArtKanc T17v; LatHar 86.

ζ. W połączeniu z użytą metonimicznie nazwą części ciała (8): przez ſługi goſpodárſkie/ nie inſzego kogo ſobie ſtánoẃ procż Aniołow/ ktorzy ná káżdy dźień widzą oblicże oycowſkie. CzechEp 39.
Zwrot: »być na łonie, w łonie ojcowskim« = esse in sinu Patris Vulg (3:1): CzechRozm 22; CzechEp 250; Bogá żaden nie widźiał: iednorodny Syn/ ktory ieſt ná łonie Oycowſkim/ on go opowiedźiał. LatHar 527; WujNT Ioann 1/8.
Wyrażenia: »ręce ojcowskie« (1): Bądź pozdrowioná naświętſza duſzo Páná náſzego Iezuſá/ ná krzyżu dla nas w ręce Oycowſkie oddána. LatHar 267.

»serce ojcowskie« (1): Słowem Chriſtá Páná zowie/ nie tylko prze to iż nam oznaymił Oycá y wolą iego: [...] ále więcey dla tego/ iż z ſercá Oycowſkiego (iáko ſłowo náſze wewnętrzne z myśli náſzey) [...] ſię rodzi WujNT 304.

Szereg: »ojcowski i synowski« (1): Nie iſzby [Duch Św.] z vſt Oycowſkich y Synowſkich ták pochodził y tchniony był/ iáko ſię mowá ná powietrzu rozchodzi SkarŻyw 278.
η. Będący Bogiem Ojcem (8):
Wyrażenie: »persona, po(d)stać, bytność, osoba ojcowska« [w tym: persona albo podstać (1)] (5:2:1:1): TarDuch A8; Abowiem Páweł s. gdy mowi do Zydow zowąc Syná Bożego ſwiátłoſcią y wyobráżeniem bytnośći Oycowſkiey/ Mężowie Boży ſłuſznie rozumieli/ że tám przez ſłowo bytność znácży to co v nas perſoná. SarnUzn B6v, E2; CzechEp 146 [2 r.], 264; iż ty ſłowá Ignácyuſowe/ w ſwoim piſániu po Polſku przypomináiąc/ kiedy ná to mieyſce przyſzedł: nie ieſt onym BOgiem náde wſzyſtko. X. K. ważył ſię z ſwego przydáć/ to ieſt: oſobą oycowſką. NiemObr 122; Abowiem inſza ieſt perſoná Oycowſka/ inſza Synowſka/ inſza Duchá S. LatHar 371.
θ. Pochodzący od Boga Ojca (2): Bo to zá tym poydzie że [...] duch nie będzie duchem oycowſkim/ ále ſam ſwoim. CzechRozm 15v; SkarJedn 279.
b. W odniesieniu do Boga jako ojca ludzi i całego stworzenia (16):
α. Odnoszący się do Boga Ojca jako podmiotu działania lub stanu (8): Wierzę być iednego Bogá wſzechmogącego: który [...] z ſwéy obietnice oycowſkiéy wyſłuchawa prośby moie BiałKat 73v.
Wyrażenia: »chęć, przychylność ojcowska« [szyk 1:1] (1:1): Iákoś dał ſłońcu/ ćiepłá moc niezmierną/ Co źrzenicą władnącą Oycowſką chęćią nápełnione wierną/ Cżyni ziemię rodzącą/ Obfitą/ y wſzech ſkárbow dodáiącą. GrabowSet E2v; LatHar 676.

»gniew ojcowski« (1): trudno y wyſoko do tego domu/ y boię ſię wypchmenia/ [...] bo gniewam częſto namilſzego Oycá mego. Nie boy ſię. Maſz tám dobrego ſprawcę ſwego/ ktory [...] gniew Oycowſki z ćiebie znośi. SkarKaz 551b.

»ojcowska łaska« [szyk 1:1] (2): ábyś iuż potym żył iáko práwy Chrześćiánin/ iáko Syn Boży w Oycowſką łáſkę przyięty KarnNap Dv; SkarŻyw 2.

»ojcowska wola« (1): żebym w tym ſobie nie teſkniłá/ áni przećiwko iego naświętſzéy miłośći ſzemráłá/ ále mu ſię poddawáłá ze wſzytką miłośćią pod świętą oycowſką wolą iego. SiebRozmyśl I3.

αα. Dany przez Boga Ojca; w przen (1):
Szereg: »pański i ojcowski« (1): Szczeniętá [...] rády by były odrobinom ktore z ſtołu náſzego ſpadáią. A my y potraw páńſkich y oycowſkich odbiegamy. By Turkom y Tátárom dał P. Bog tákie oświecenie y wiárę: dálekoby ſię lepiey Pánu Bogu záchowali? SkarKaz 517b.
β. Odnoszący się do Boga Ojca jako obiektu czyjegoś działania (2):
Wyrażenie: »ojcowska miłość« = caritas Patris Vulg [szyk 1:1] (2): Nie miłuycie ſwiátá/ áni tych rzecży kthore ná ſwiecie ſą. Ieſli kto ſwiát miłuie/ miłośći Oycowſkiey w nim nie máſz. RejPosWstaw [212]; WujNT 1.Joann 2/15.
γ. Pozostający z Bogiem Ojcem w stosunku uczuciowym (1): ábyſmy miáſto Bogá/ nie tráfili ná Beelzebubá/ ktory ſię Bogiem záwżdy czynić y vdáwáć do ludźi chce: ábyſmy miáſto oycá właſnego nie tráfili ná oycowſkiego/ y narodu ludzkiego nieprzyiaćielá SkarKaz 274a.
δ. W połączeniu z użytą metonimicznie nazwą części ciała (1):
Wyrażenie: »ojcowska ręka« (1): Weś mię ná ſwą opiekę/ Pod oycowſką rękę. WisznTr 29.
ε. Taki, jaki cechuje Boga Ojca (4):
Wyrażenia: »ojcowska miłość« [szyk 3:1] (4): Bogá Oycem zowie piſmo: częśćią dla tego: iż ieſt początkiem álbo ſtworzyćielem wſzyſtkiégo/ [...] zowié go Oycem: iż Oycowſką miłośćią záchowywa wſzyſtko. BiałKat a4 marg; KuczbKat 375; KarnNap C2v; SiebRozmyśl A2v.

»prawie ojcowski« (2): PAn Bog Wſzechmogący (bráćie miły) z wielkiey dobroći ſwoiey/ w tym pokázáć nam racżył [...] łáſkę niezmierną/ y miłość práwie Oycowſką KarnNap C2v; SiebRozmyśl A2v.

3. Od znacz. ‘przodek, protoplasta’ (33):
W przen (1): Wiedzże iż przy ſtárey oycowſkiey drodze ſtoię/ [...] y nigdy ná ten błąd twoy nieprzyzwolę SkarŻyw 300.
α. Odnoszący się do przodka jako podmiotu działania lub stanu (10): Bomći ia ieſt Pan Bog twoy mocny/ k temu zawiſny w miłośći/ mſzcżąc ſię zgrzeſzenia Oycowſkiego/ áż do pokolenia cżwartego. ArtKanc M6.
Wyrażenia: »ojcowski(e) ustawy, zakon« = paterna lex Vulg, PolAnt; paterna traditio Vulg [szyk 4:1] (3:2): Leop Act 22/3, Gal 1/14; Zydowie woleli gárdłá dawáć/ niż vſtáwy oycowſkie wzruſzyć. BielKron 140v; Ia owſzeki ieſtem mąż Iudowin/ [...] wyucżony pilno oycowſkiego zakonu BudNT Act 22/3; NiemObr 11.

»ojcowska wiara« (4): A dowiedziawſzy ſię iſz ieſt Perſa/ y rodzay iego znáiąc: námawiał go pilnie/ áby ſię do oycowſkiey wiáry wroćił. SkarŻyw 75, 62, 75; poki ná iednośći wiáry Kátholickiey kroleſtwo ich ſtało: poty ſię mocno bronili [...]. Iáko oycowſką świętą wiárę porzućili/ y obcych bogow y inſzych Chryſtuſow z ludem do źiemie ſwey náprowádźili: pádło ná nie przeklęctwo. SkarKazSej 683a.

β. Cechujący przodków (1): Ale wy/ co dziś wſobie oycowſkiego macie? KochSat B2.
γ. Odziedziczony po przodkach (7): Bo máiąc [Grecy] w Rzymie y przed Rzymem wiele Greckich klaſztorow/ ábo kośćiołow/ żadnego niepokoiu do tąd nie ćierpią/ áni im oycowſkiego nabożeńſtwá y zwjcżáiu zákázuią SkarJedn 250; Tedy ták rzekł Iozeph Pátryárchá. Ia naſzey oycowſkiey náuki nie odſtąpię/ áni iey odmienię/ ále wniey pókim żyw trwáć będę SkarJedn 291, 328, 372; Dźieći/ rády méy ſłuchayćie/ Oycowſki rząd záchowayćie: Swięto niechay świętem będźie/ Ták bywáło przed tym wſzędźie. KochSob 56.
Wyrażenie: »ojcowskim obyczajem« (1): tám záraz SPERA vczyniwſzy oycowſkim obyczáiem Bogom ſwoim modlitwy y ofiáry/ począł Zamek budowáć nád onym Ieźiorem StryjKron 81.
W przen (1): Dalekoſcie ſię od ſwych przodkow odſtrzelili/ A prawieſcie na nice Polſkę wywrocili. Skowáliſcie oycowſkie granati na pługi KochSat A3.
a. W odniesieniu do patriarchów, protoplastów narodu żydowskiego (7):
Wyrażenie: bibl. »ojcowski Bog« [szyk 1:1] (2): Abowiem ktory drzewiey chćiał ſię zwáć Bogiem Abráhámowym y oycowſkim/ pokazał ſię potym w Perſonie Syná ſwego/ áby iuz teraz właſnym nazwiſkiem był zwan Oycem Kryſtuſowym. GrzegRóżn K4; BudNT przedm b6v.
α. Odnoszący się do przodka jako podmiotu działania lub stanu (5): myloſyerdzye [[boſkye]] [...] ony gloſy placzlyue oczczowſkye bądącze wotchlany przyuodzylo ku uſchom boſkyem PatKaz II 33v, 33v; onego ktory ſie mu przećiwił potłocżył/ przyſięgi ojcowſkie [iuramenta parentum] y teſtáment przipomináiąc. Leop Sap 18/22.
Wyrażenie: »ustawy ojcowskie« (2): Bo ieſli Moyżeſz/ Prorocy/ Iezus y Apoſtołowie/ doſyć im [Żydom] nigdy vcżynić/ áni ich od vporu ich/ hárdośći y zátwárdziałośći ſercá/ y vſtaw wymyſlnych oycowſkich/ odwieść nie mogli: á coż my im vcżynimy CzechRozm 68, 235.
b. W odniesieniu do Ojców Kościoła, uczestników soborów, założycieli gmin chrześcijańskich, też o apostołach (7):
α. Odnoszący się do przodka jako podmiotu działania lub stanu (6): Ale my im nyemamy wyerzyć/ áni wychodźić od oycowſkyego á koſćyelnego podányá/ áni ináczey wyerzyć/ yedno yáko nam koſćyoły podáły. KromRozm I M3v; CzechRozm 26v; SkarJedn 183; To tylko opowiadam/ y oświádcżam/ iż áni żadne Filozowſkie wywody/ áni Oycowſkie wykłády/ mieyſcá v nas tákiego/ w tey rzecży [...] mieć nie będą. NiemObr 93; SkarKaz 417b.
Wyrażenie: »pisma ojcowskie« (1): Niewiem tedy/ kędyby tákowego kośćiołá/ ktoryby nie błądźił ſzukáć máią: gdy go áni w onych piśmiech Oycowſkich/ áni w vſtáwach ſynodowych: á náoſtátek w ſwoich Papieżách [...] vpátrzyć nie mogą. NiemObr 179.
β. Odziedziczony po przodkach (1):
Wyrażenie: »ojcowski porządek« (1): Antyoſki też kośćioł/ w ktorym ſię naprzod zá kazánim Piotrá S: imię Chrześćiáńſkie zácżęło/ niechay trfa w oycowſkim porządku SkarJedn 186.
4. Od znacz. ‘papież’ (2):
Zestawienie: »wasze ojcowskie błogosławieństwo« [tytuł papieża] (1): My do ćiebie iáko do tego/ ktory trzymaſz przodkowánie ſtolice w kośćiele po wſzjtkim świećie rozſzerzonym/ [...] to co ſię dziać ma odnośim: y liſt wyznánia náſzego ktory wáſze oycowſkie błogoſłáwieńſtwo do Ceſarzá poſłáło/ ták iáko od kśiążęćiá Apoſtolſkiego cżytáliſmy. SkarJedn 119.
α. Odnoszący się do ojca jako obiektu czyjegoś działania (1):
Wyrażenie: »ojcowska cześć« (1): To ſą ſłowá ſześćiſet trzydzieśći Biſkupow/ ktoremi iáwnie zwierzchność Papieſką nád ſobą/ ſynmi ſię iego cżyniąc/ y oycowſką mu cżeść dáiąc/ wyznawáią. SkarJedn 117.
*** Bez wystarczającego konteksu (4): Mącz 283d; Patrius – Oyczowski, oyczizni. Calep 762a, 762a [2 r.].

Cf OJCOW, [OJCZYSKI], OJCZYSTY, OJCZYZNY

MP, ZCh