[zaloguj się]
[pdf]

OKOLICZNOŚĆ (57) sb f

Wszystkie o jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N okoliczność okoliczności
G okoliczności okoliczności
D okolicznościåm, okoliczności(o)m
A okoliczność okoliczności
I okolicznościami
L okoliczności
inne sg a. pl G - okoliczności

sg N okoliczność (7). ◊ G okoliczności (1). ◊ A okoliczność (4). ◊ L okoliczności (1). ◊ pl N okoliczności (8). ◊ G okoliczności (12). ◊ D okolicznościåm (3) KromRozm II, CzechRozm (2), okoliczności(o)m (1) WujNT. ◊ A okoliczności (13). ◊ I okolicznościami (3). ◊ sg a. pl G okoliczności (4).

Sł stp brak, Cn s.v. okolica, Linde XVI – XVIII w.

1. Obszar rozciągający się wokół jakiegoś miejsca, stanowiący jego otoczenie, okolicę; regio, vicina tota Cn (2): [Naprzod ſie mu bronić muśiał Krol Arábſki/ ktory ná ten cżás od Zołdaná Ieruzálem y wſzyſtkę okolicżność w poleceniu miał HistOtton 101v.]

okoliczność czego (1): Introspicite penitus in omnes Reipublicae partes, Obáczcie dobrze wſziſtki ſpoſoby y okolicznośći Rzeczypoſpolitey Mącz 407a.

Wyrażenia przyimkowe: »w okoliczności« = w okolicy (1): Theſz tham za Glogowem wſſąſzyeczthwye ſnayderką ſſą 4 wſzy wokolicznoſczi. LibMal 1547/135.

~ [w okoliczności czego: Item, żeby ci mistrzewie, którzy są w okoliczności Wielgiej Polski, aby kożdy miał bractwo z nami WilkPozn III 1576 nr 71.] ~

[»w okoliczności« = prawdopodobnie w tzw. cynek czyli w układzie piątki na kostce do gry: wiedz iż káſztány przynamniey ná cżterdźieśći ſtop od ſiebie máią być w okolicżnośći ſádzony Cresc 1571 488.]

a. [Grunty przyległe: zeznał, że przedał zarębek swój na Słabaszowie pracowitemu Tomaszowi Jaworczykowi [...] ze wszytkimi okolicznościami do tego zarębka przynależącemi KsięgiSądŁąck 110.]
2. Znajdowanie się wokół, okrążanie ze wszystkich stron, otaczanie [kogo] (1): s poyśrzodka ſiebie go [króla] nie bierzmy/ bo gdybyſmy go wźięli tych wſzyſikich [!] rzeczy obawiáć ſie potrzebá ktorem wyſzey prżytoczył/ to ieſt inteſtina pericula/ [...] á zwłaſzczá okoliczność nieprzyiaćioł Pańſtwá Ko. Pol. MycPrz II B4.
3. Obwód [czego] (1): Ieſt to miaſtho na trzy grani dwiema kątoma nad morzem, á trzecim ku polu leży, okolicżnoſć iego ieſt oſmnaſcie mil włoſkich [eius ambitus decemocto miliaria Italica continet] MiechGlab 69.
[Szereg: »objazd i okoliczność«: Objazd i okoliczność tej puszczej Dybły. [...] tej puszczej w objazd jest mil 9. LustrMaz II 68.]
4. Koło lub okrąg (2): Diameter, vel diametrus, Latine, Dimeciens, Proſta á rowno dzieląca lynia/ którą yáki cyrkiel okoliczność/ álbo ynſzi xtałt bywa w práwą miarę dzielón Mącz 84d.
a. Środek kwiatu (1): Calix rosae, Wnętrzna ókoliczność rożey kiedy ſie kwyát roskwitnie/ gniazdo rożey Mącz 32a.
5. Droga kręta, okrężna (1): Ambages, Okoliczności. Mącz 7c.
6. Fakty, szczegóły dotyczące jakiejś sprawy; pars Mącz; circunstantia Modrz [w tym: w pl (41)] (44): KromRozm II bv, k4, k4v; Ták że też y od Páwłá Apoſtołá teyże rzecży zmiánkę y przypomnienie/ z niektorymi okolicżnośćiámi widzimy CzechRozm 118v; Widziſz tu iáſnie z tych okolicżnośći/ żeć niebożętá Zydowie ſámi/ práwie nie wiedzą áni rozumieią co mowią/ y twierdzą. CzechRozm 121, 148, 170v, 201v, 238; Oczko 18v; GórnRozm H4v; WujNT 419; O pożogę przygodną, y inné okolicznośći któré przy tym bywáią, [...] naydźieſz. trzy Státuty. SarnStat 499; Náturę Widerkafu, kondicię, y inné okolicznośći, ieſli chceſz dobrze obáczyć, tedy formę inſcriptiiéy czytay. SarnStat 691, 307, 512, 637.

okoliczność czego (3): gdy ſie kto cáłey rzecży pilnie przypátrzy/ y káżdą iey okolicżność obacży/ á to z ſłow wprzod y pozad idących/ tákże ſie też y nowego [testamentu niezgody] łácno wſzyſtki pogodźić mogą. CzechRozm 146v, 96v; Temu wielkiemu cudowi y okolicznośćiom iego przypátrzyć ſię godzi. WujNT 322.

okoliczność czego [= fakty w czymś opisane] (2): Pierwſze vćiekánie Dawidowe wedle wſzech okolicżnośći kſiąg Sámuelowych/ w iednym roku ſie ſtáło CzechRozm 138v, 38.

okoliczności z strony kogo, czego (7): Inné okolicznośći z ſtrony Gléytów znaydźieſz wysſzéy. SarnStat 243; OKOLICZNOSCI zſtrony wieże/ gdźie ſzláchćicowi więźienié ſkázuią. SarnStat 496; Z Strony perſon Sędźiégo, Podſędká, Piſárzá, Procuratá, Woźnégo, etć. poſtępki y okolicznośći, doſtátecznie ſą w ſámym Státućie wysſzéy opiſáné SarnStat 1265, 243, 561, 682, 766.

okoliczności jakie [= czego] (1): (marg) Okolicżnośći grzechowe. (–) Niechay grzeſznik obacży iáki ieſt grzech/ gdźie/ kiedy/ iáko rozmáity/ y w iákiey oſobie. KuczbKat 205.

Szereg: »cyrcumstancyje abo okoliczności« (1): LEVIS CVLPA zowią, gdy kto niewiedząc circumſtánciy ábo okolicznośći godnych vważenia grzéſzy. SarnStat 1272.
a. praw. Wymóg prawny (5):

okoliczność czego (3): LIſtownego Pozwu thy ſą Okolicznoſći gruntowne/ ktore trzebá Powodowi pilnie báczyć/ áby ná pozwie były wyráżone. GroicPorz p3v, aa3 marg, nn4v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod [jakimi] okolicznościami« (1): A [sędzia] ma Sądy gáić pod tymi okolicznoſćiámi: Ná mieyſtcu beſpiecznym/ iáwnym/ nie pokątnym/ ktemu obránym/ ráno [...] GroicPorz 12.

»za [jakimi] okolicznościami« (1): A [sędzia] ma wydáć wyrok zá tymi okolicznoſćiámi/ przed południem/ ſyedząc/ náczczo/ nie w dźień święty GroicPorz aa3.

b. praw. Szczegóły brane pod uwagę w przewodzie sądowym (8): Wſzákże Sędźia przy złodźieioch ma pilnie báczyć [...] ieſli vmyſlnie kradł/ álbo zá potrzebą wielkiego głodu/ ieſli z vprzeymey złoſći/ z zwyczáiu/ z nie opátrznoſći/ y inne okolicznoſći/ zá ktorymi złodźiey może ſye czáſem wymowić. GroicPorz kk2, x3v, hh4v; Ius summum, Srogie/ Oſtre práwo/ gdy kto bywa ſądzón wedle zwierſchnego omawiánia ſtátutu/ nie prziymuyąc okoliczności. Mącz 178d; [sądy duchowne] Káżdą z oſobná okolicżność pilnie roſtrząſáią/ mieyſce/ cżás/ oſobę/ y inſze tym podobne rzecży. ModrzBaz 86; SarnStat 613; SkarKazSej 698a [2 r.].
7. Cecha, właściwość czegoś (3):

okoliczność czego (2): Ciáło twoie [Chrystusa] y tám ieſt/ gdźie właſnoſći ćieleſnych nie máſz. Bo ma [...] ſubtelność niepoiętą/ iż być bez okolicznośći ćiał przyrodzonych y ná wielu mieyſc záraz może SkarKaz 160b, 204b.

okoliczność jaka [= czego] (1): Ciáło Páńſkie w Sákrámenćie bez okolicznośći ćieleſnych SkarKaz 204a marg.

8. W wyrażeniu tłumaczonym z łaciny: »po okoliczność miesiąca« = przez cały miesiąc (1): Mense vertente, Po okoliczność tego mieſiącá. Mącz 486c.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Circumstantia, Okoliczność. Mącz 418c; Calep 199b.

Synonimy: 1. cyrkumstancyja, otoczenie; 4. cerkieh cyrkuł, koło, krąg, okrąg; 6. cyrkumstancyja, warunek.

Cf OKOLICA

LWil (i KŁ)