[zaloguj się]
[pdf]

OKRĄGŁOŚĆ (29) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N okrągłość okrągłości
G okrągłości
D okrągłości
A okrągłość
L okrągłości

sg N okrągłość (13). ◊ G okrągłości (3). ◊ D okrągłości (5). ◊ A okrągłość (2). ◊ L okrągłości (2). ◊ pl N okrągłości (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Kształt okrągły lub zbliżony do okrągłego; rotunditas HistAl, Mącz, Calep, Cn; globositas Calep, Cn; circinatio, circumferentia, rotundatio Cn (15):
a. Kształt kolisty (4): gdy czała głowa okrągła, godzi ſie aby też cżęſci iey to ieſt, cżłonki ku okrągłoſci ciągnęły. GlabGad B8v; Mącz 358d; Calep 929a.
[Zwrot: »być w okrągłości« = być okrągłym: który [staw] nie jest ani w okrągłości, ani w długości LustrMalb I 58.]
Wyrażenie: »ku okrągłości, [w okrągłości] szyroki« = owalny (1): goſpodarze miewaią ieden dom [...], ku okrągłoſci ſzyroki, na przodek y na zadz ſcitſzy z drzewa zbudowany MiechGlab [89]; [Trzecie jezioro Lanczk [...] jest w okrągłości szerokie. LustrPom 15].
b. Kształt kulisty; wypukłość (11): Calep 458a; Lecż winnym y chlebowym przypadkom y oſobom [w sakramencie chleba i wina]/ to ieſt okrągłośći/ ſzerokośći/ woniey/ białośći etc. mieśce ſię dáć muśi LatHar 188; WujNT 699.

okrągłość czego (8): ktori [rozum dobry] zawſze vkazuie okrągłoſć cżoła. GlabGad N3v, E7; HistAl C6; Abowiem oná [ziemia] dla iey okrągłośći nigdziey ná doł nie wiſi/ iedno ku gorze/ [...] ácżkolwiek ma ná ſobie gory wielkie/ [...] wſzákże to iey okrągłośći nie przekaża/ iáko widziemy ná źiárnie pieprzu/ iż ná nim ſą dołki/ gorki wſzákże nic niewádzą iego okrągłośći. BielKron 263, 445v; WujJud 164.

2. Rzecz o kształcie okrągłym (14): Circulus – Cirkiel, okrągłoſzcz Calep 200b.
a. Świat, ziemia (12): Alie tobie doſycz wierzicz [...] Iż Bog wſſytko wſwey możnoſczy Stworził ſwiath wſwey okrągłoſczy RejKup ſ4.
Wyrażenie: »wszytka (a. wszelka) okrągłość (a. wszytki okrągłości) ziemie, świata; okrągłość wszytkiego świata« (6:4;1): ktorego łaska a rozliczne dobrodzieyſtwo: znami po wſſelkiey okrągłoſci ziemie RejPs 124v, 35, 76, 96v, 134, 161v marg, 162, Ff5v; Przez okrągłoſć piły tho ſobie rozumiemy/ iż okrągłoſć wſzytkiego ſwiátá [orbem terrarum] pod náſze pánowánie má być poddána. HistAl C6; Ale iż opátrznośći iego [...] pełne ieſt niebo/ ziemiá/ morze/ y wſzytká okrągłość ſwiáthá tego. RejAp 85, 101.
b. Kolista orbita ciała niebieskiego [czego] (1): Orbita lunae, Okrągłość xiężicá. Mącz 267c.

Cf 1. OKRĄG

JZ