« Poprzednie hasło: OPILSKI | Następne hasło: [OPIŁAĆ] » |
OPILSTWO (137) sb n
Oba o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | opilstwo | opilstwa |
G | opilstwa | |
D | opilstwu | |
A | opilstwo | opilstwa |
I | opilstw(e)m | |
L | opilstwie | |
inne | sg G a. pl A - opilstwa |
sg N opilstwo (40). ◊ G opilstwa (36). ◊ D opilstwu (5). ◊ A opilstwo (18). ◊ I opilstw(e)m (11). ◊ L opilstwie (15). ◊ pl N opilstwa (5). ◊ A opilstwa (6). ◊ sg G a. pl A opilstwa (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.
- 1. Nałogowe nadużywanie napojów alkoholowych
(114)
- W przen (5)
- 2. Zamroczenie alkoholem, upicie się (23)
opilstwo czego [= czym] (1): A cżynili to wſzytko z opilſtwá mądrośći świeckiey/ ktorą teraz zową/ nadobnym ſłowkiem/ Filozofią. CzechEp 232.
opilstwo czym (1): áby y ſwych właſnych budownikow świádectwy teráznieyſza Kátoliká pokonána y zrániona/ kiedykolwiek tyráńſtwo ſwoie/ y opilſtwo krwią niewinną/ obacżyć mogłá/ y złośći ſwych poprzeſtáć. CzechEp 27.
W połączeniach szeregowych (37): SeklKat G3; GliczKsiąż I6; RejWiz 66; BibRadz Luc 21/34; mieſzkał thám [w Kijowie] Boleſław przez niemáły cżás/ áż ſie iął roſkoſzy/ opilſtwá/ myſliſtwá/ godowánia/ miłowánia/ z pokoiá/ y innych rzecży rycerſkim rzecżam ſzkodzących BielKron 348, 160v, 205; RejAp 11, 93, 179v; RejPos 71, 78v, 82v, 114v, 115; Cić ſą Epikurowie/ ktorzy o on żywoth wiecżny nic niedbáią/ a świátu/ Diabłu y ćiáłu ſłużą/ nápełnięni obżerſtwem/ Opilſtwem/ Cudzołoſtwem/ Nierządnośćiámi/ Roſkoſzámi/ etc/ o cżym Apoſthoł iáwnie mowi. GrzegŚm A2v; Co tobie po ożrzálſtwie/ po opilſtwie/ po ſzáleńſtwie wſzetecżnym/ gdyż widziſz iż tho młodym y zdrowym ſzkodzi/ á czoż owſzem ſtáremu. RejZwierc 122v, 34v, 36, 71, 75, [121]v (10); BielSpr b3v; KochMRot B3; WerGośc 203, 209, 221; BielSen 12; WujNT 279, Luc 21/34, 1.Petr 4/3; PowodPr 17, 51.
W przeciwstawieniach: »opilstwo ... trzeźwość (2), pomiara« (3): Trzeźwość z opilſtwem RejZwierc B3v, 122, 231.
»namilejsze opilstwo« (1): A tu dopirko pátrzay namileyſzego obżárſtwá á opilſtwá iż to ieſt práwy álchimiſtá ná ukrocenie tego ſláchetnego klenotu żywotá człowieczego. RejZwierc 157v.
»nikczemne a bezecne opilstwo« (1): Ach miły Boże/ toć to nikcżemne á bezecne opilſtwo/ rozmáite przygody ludźiom ſpráwuie WerGośc 258.
»opilstwo sprosne« (1): Bo s pychy przypada zbytek á obżárſtwo/ á z obżárſtwá záſię co napięknieyſzy klenotek opilſtwo ſproſne á ożrálſtwo. RejZwierc 61.
»opilstwo szkarade« (2): Iáko dáleko więcey opilſtwá ſzkárádego máią ſię ſtrzedz Kápłani Zakonu Nowego WerGośc 259, 210.
»pospolite opilstwo« (1): Rozmyśl iedno ſobie/ iákie vpadki ſpráwiło poſpolite opilſtwo. WerGośc 238.
»przeklęte opilstwo« (4): Nádewſzytko więc przećiw temu ſzoſtemu przykazániu/ przeklęte opilſtwo bárzo ieſt ſzkodliwe. PowodPr 71, 72, 74 [2 r.].
»wierutne opilstwo« (2): á przez wierutne opilſtwo/ przyſzli do tákiey nędze y vboſtwá/ żeby mogł v drugiego był w mieſzku náwet z kopiją gonić WerGośc 215, 221.
»wszeteczne opilstwo« (1): Bo możeſz thy ſobie bez wſzetecżnego opilſtwá álbo nikcżemney bieſiády záchowánie vcżynić RejZwierc 24v.
»opilstwo a ceklacyja« (1): Bo pátrz iż ſie iednemu chcze goſpodárſtwá/ [...] drugiemu opilſtwá á cekláciey RejZwierc 12v.
»opilstwo albo łakomstwo« (1): áby przes pokoy nie przyſzli [Turcy] ku opilſtwu álbo łákomstwu BielSpr 3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]
»obżarstwo, (a, i, a(l)bo) opilstwo« [szyk 15:2] (17): SeklWyzn Fv; Mącz 154c; A o tych co ſie obżárſtwem á opilſtwem báwią/ żadney Pan opátrznośći nie racży mieć. RejPos 185, 138v, 185; RejZwierc 63v, 122, 138, 157v, 158; podałem miedzy ludźie ſcrypt nie wielki o Obżárſtwie y Opilſtwie/ vkázuiąc w nim wielkie á ſproſne incommoda WerGośc 204, 203, 210, 211, 244; LatHar 259; mnoſtwo ludźi ginie obżárſtwem ábo opilſtwem. PowodPr 71. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.]
»opilstwo, (a) ożr(z)alstwo« [szyk 1:1] (2): ázaſz nie máſz dziwnego ożrzálſtwá/ opilſtwá miedzy námi? RejZwierc 260, 61. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»pijaństwo i opilstwo« (1): Iaycza iego [lelkowe] kthoby przez trzy dni z winem pił, Thedy mu pijańſtwo y opilſtwo omierznie. FalZioł IV 26a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»opilstwo a prożnowanie« (1): LIcurgus Kroli Attheńſki/ gdy widźiał lud ſwoy z opilſtwa á s prożnowánia otywáć/ zmyſlił ſobie chorobę ſuchą być BielSpr 49. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»rozkosz a opilstwo« (1): Bogá rozgniewáią/ krwią ſie ludzką pomáżą/ hardośći náſieią/ roſkoſzy á opilſtwu ſie poddádzą BielKron 321. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]
»opilstwo a taniec« (1): Lecż zá náſzego wieku ledwie zá bieśiádę máią/ gdźieby opilſtwem á tańcem wſzytko nie ſzumiáło. ModrzBaz 55. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»niewstydliwe uczynki takież opilstwa« (1): W obozye gdy leżeli/ iáwne złośći y niewſtydliwe vcżynki tákież opilſtwá ſami przełożeni cżynili BielKron 398v.
»opilstwo a włoczęga« (1): Bo iáko ſie gdzie w kthorym kráiu zámnoży opilſtwo á niepotrzebna włocżęgá/ to iuż tego máią zá nikcżemnego kto w onym ſpołku nie bywa RejZwierc 16.
»opilstwa a wszeteczeństwa« (1): Y owſzem tego cżyſtym páchołkiem zową kto ſie nawięcey w ty opilſtwá á w ty wſzetecżeńſtwá nabeſpiecżniey wdawa. RejZwierc 34v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»wszeteczność, opilstwo« (1): A ieſliby cie y to roſkoſzowáło co ſie vſzam podoba/ y toć nic nie záwádzi/ á wſzák tego y Dawid/ y inſzy krolowie vżywáli/ ále nie ná wſzetecżność/ áni ná opilſtwo RejZwierc 102v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
»opilstwo (a, ale też) zbytki« (2): Licurgus vchwałą poſpolitą zákazał pod ſrogim karániem/ nie tylko opilſtwá/ ále też wſzelákich zbytkow w bieśiádách. WerGośc 265; PowodPr 73 marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Personifikacja (4): RejAp 93; RejPos 138v; BudBib Tob 4/16; Iż opilſtwo ieſt mátką wſzelkich niecnot/ máteryą grzechow/ korzeniem nieprzyſtoynych vcżynkow/ pocżątkiem wyſtępkow. WerGośc 254.
opilstwo czyje (1): Ale gdy mu [Derszniakowi] cżeladź v Syewiorá przez opilſtwo ich porażono o środ poſtu/ muſiał krolowi Polſkiemu ſpuśćić Zator BielKron 388.
»wielkie opilstwo« (1): kuflá trunku przed ſobą máca/ bo widźieć dla wielkiego opilſtwá nie może. WerGośc 235.
»na opilstwie« (1): Elá Krol Izráelſki też ná opilſtwie ſproſnie był zábity. WerGośc 237.
»w opilstwie« (3): RejZwierc A6v, 62v; Y Seneká o Alexándrze wielkim cżyni zmiánkę/ że gdy ſię był bárzo opił/ tedy w tym opilſtwie wiele przyiaćioł ſobie vprzeymie życżliwych pozámordował WerGośc 238.
Synonimy: 1. opojstwo, pijaństwo; 2. nietrzeźwość.
MMk