[zaloguj się]

OPILSTWO (137) sb n

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N opilstwo opilstwa
G opilstwa
D opilstwu
A opilstwo opilstwa
I opilstw(e)m
L opilstwie
inne sg G a. pl A - opilstwa

sg N opilstwo (40).G opilstwa (36).D opilstwu (5).A opilstwo (18).I opilstw(e)m (11).L opilstwie (15).pl N opilstwa (5).A opilstwa (6).sg G a. pl A opilstwa (1).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVII w.

1. Nałogowe nadużywanie napojów alkoholowych; ebrietas PolAnt, Vulg; bibacitas Calep; bibendi cupiditas, ebriositas, vinarium crimen Cn (114): FalZioł V 1c; Pomniſz co zá nieſzcżęſcie/ z opilſtwá przychodzi/ Ze nie máſz nic ták złego/ co ſtąd nie pochodzi. RejZwierz 142v; BielKron 419v; Mącz 209c; RejZwierc 53v, 231, 252, Bbb; opilſtwo s proznowánia. BielSpr 49 marg, 43 marg; A nic nie ieſt ták miłego/ ták przyiáznego nieprzyiaćielowi náſzemu ſzátánowi/ iáko Opilſtwo WerGośc 203, 203, 204, 211, 228, 244 (11); Calep 130a; Phil L4; Niemieckie opilſtwo y zbytki/ mężność w nich ſtraćiły PowodPr 72 marg; Niemáſz tám nic táiemnego/ gdźie opilſtwo pánuie. PowodPr 74; Więc rzemioſłá niſzcżeią/ gdy wſzyſtkie iákmiarz ćwicżenia/ bráctwá/ ábo porządki ich/ ná opilſtwie ſą záſádzone. PowodPr 74, 71 [2 r.], 72, 73.

opilstwo czego [= czym] (1): A cżynili to wſzytko z opilſtwá mądrośći świeckiey/ ktorą teraz zową/ nadobnym ſłowkiem/ Filozofią. CzechEp 232.

opilstwo czym (1): áby y ſwych właſnych budownikow świádectwy teráznieyſza Kátoliká pokonána y zrániona/ kiedykolwiek tyráńſtwo ſwoie/ y opilſtwo krwią niewinną/ obacżyć mogłá/ y złośći ſwych poprzeſtáć. CzechEp 27.

W połączeniach szeregowych (37): SeklKat G3; GliczKsiąż I6; RejWiz 66; BibRadz Luc 21/34; mieſzkał thám [w Kijowie] Boleſław przez niemáły cżás/ áż ſie iął roſkoſzy/ opilſtwá/ myſliſtwá/ godowánia/ miłowánia/ z pokoiá/ y innych rzecży rycerſkim rzecżam ſzkodzących BielKron 348, 160v, 205; RejAp 11, 93, 179v; RejPos 71, 78v, 82v, 114v, 115; Cić ſą Epikurowie/ ktorzy o on żywoth wiecżny nic niedbáią/ a świátu/ Diabłu y ćiáłu ſłużą/ nápełnięni obżerſtwem/ Opilſtwem/ Cudzołoſtwem/ Nierządnośćiámi/ Roſkoſzámi/ etc/ o cżym Apoſthoł iáwnie mowi. GrzegŚm A2v; Co tobie po ożrzálſtwie/ po opilſtwie/ po ſzáleńſtwie wſzetecżnym/ gdyż widziſz iż tho młodym y zdrowym ſzkodzi/ á czoż owſzem ſtáremu. RejZwierc 122v, 34v, 36, 71, 75, [121]v (10); BielSpr b3v; KochMRot B3; WerGośc 203, 209, 221; BielSen 12; WujNT 279, Luc 21/34, 1.Petr 4/3; PowodPr 17, 51.

W przeciwstawieniach: »opilstwo ... trzeźwość (2), pomiara« (3): Trzeźwość z opilſtwem RejZwierc B3v, 122, 231.

Wyrażenia: »dziwne opilstwo« (1): RejZwierc 260 cf »opilstwo, (a) ożralstwo«.

»namilejsze opilstwo« (1): A tu dopirko pátrzay namileyſzego obżárſtwá á opilſtwá iż to ieſt práwy álchimiſtá ná ukrocenie tego ſláchetnego klenotu żywotá człowieczego. RejZwierc 157v.

»nikczemne a bezecne opilstwo« (1): Ach miły Boże/ toć to nikcżemne á bezecne opilſtwo/ rozmáite przygody ludźiom ſpráwuie WerGośc 258.

»opilstwo sprosne« (1): Bo s pychy przypada zbytek á obżárſtwo/ á z obżárſtwá záſię co napięknieyſzy klenotek opilſtwo ſproſne á ożrálſtwo. RejZwierc 61.

»opilstwo szkarade« (2): Iáko dáleko więcey opilſtwá ſzkárádego máią ſię ſtrzedz Kápłani Zakonu Nowego WerGośc 259, 210.

»pospolite opilstwo« (1): Rozmyśl iedno ſobie/ iákie vpadki ſpráwiło poſpolite opilſtwo. WerGośc 238.

»przeklęte opilstwo« (4): Nádewſzytko więc przećiw temu ſzoſtemu przykazániu/ przeklęte opilſtwo bárzo ieſt ſzkodliwe. PowodPr 71, 72, 74 [2 r.].

»wierutne opilstwo« (2): á przez wierutne opilſtwo/ przyſzli do tákiey nędze y vboſtwá/ żeby mogł v drugiego był w mieſzku náwet z kopiją gonić WerGośc 215, 221.

»wszeteczne opilstwo« (1): Bo możeſz thy ſobie bez wſzetecżnego opilſtwá álbo nikcżemney bieſiády záchowánie vcżynić RejZwierc 24v.

Szeregi: »opilstwo albo biesiada« (1): RejZwierc 24v cf »wszeteczne opilstwo«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»opilstwo a ceklacyja« (1): Bo pátrz iż ſie iednemu chcze goſpodárſtwá/ [...] drugiemu opilſtwá á cekláciey RejZwierc 12v.

»opilstwo albo łakomstwo« (1): áby przes pokoy nie przyſzli [Turcy] ku opilſtwu álbo łákomstwu BielSpr 3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»obżarstwo, (a, i, a(l)bo) opilstwo« [szyk 15:2] (17): SeklWyzn Fv; Mącz 154c; A o tych co ſie obżárſtwem á opilſtwem báwią/ żadney Pan opátrznośći nie racży mieć. RejPos 185, 138v, 185; RejZwierc 63v, 122, 138, 157v, 158; podałem miedzy ludźie ſcrypt nie wielki o Obżárſtwie y Opilſtwie/ vkázuiąc w nim wielkie á ſproſne incommoda WerGośc 204, 203, 210, 211, 244; LatHar 259; mnoſtwo ludźi ginie obżárſtwem ábo opilſtwem. PowodPr 71. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.]

»opilstwo, (a) ożr(z)alstwo« [szyk 1:1] (2): ázaſz nie máſz dziwnego ożrzálſtwá/ opilſtwá miedzy námi? RejZwierc 260, 61. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pijaństwo i opilstwo« (1): Iaycza iego [lelkowe] kthoby przez trzy dni z winem pił, Thedy mu pijańſtwo y opilſtwo omierznie. FalZioł IV 26a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»opilstwo a prożnowanie« (1): LIcurgus Kroli Attheńſki/ gdy widźiał lud ſwoy z opilſtwa á s prożnowánia otywáć/ zmyſlił ſobie chorobę ſuchą być BielSpr 49. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rozkosz a opilstwo« (1): Bogá rozgniewáią/ krwią ſie ludzką pomáżą/ hardośći náſieią/ roſkoſzy á opilſtwu ſie poddádzą BielKron 321. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»opilstwo a taniec« (1): Lecż zá náſzego wieku ledwie zá bieśiádę máią/ gdźieby opilſtwem á tańcem wſzytko nie ſzumiáło. ModrzBaz 55. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niewstydliwe uczynki takież opilstwa« (1): W obozye gdy leżeli/ iáwne złośći y niewſtydliwe vcżynki tákież opilſtwá ſami przełożeni cżynili BielKron 398v.

»opilstwo a włoczęga« (1): Bo iáko ſie gdzie w kthorym kráiu zámnoży opilſtwo á niepotrzebna włocżęgá/ to iuż tego máią zá nikcżemnego kto w onym ſpołku nie bywa RejZwierc 16.

»opilstwa a wszeteczeństwa« (1): Y owſzem tego cżyſtym páchołkiem zową kto ſie nawięcey w ty opilſtwá á w ty wſzetecżeńſtwá nabeſpiecżniey wdawa. RejZwierc 34v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wszeteczność, opilstwo« (1): A ieſliby cie y to roſkoſzowáło co ſie vſzam podoba/ y toć nic nie záwádzi/ á wſzák tego y Dawid/ y inſzy krolowie vżywáli/ ále nie ná wſzetecżność/ áni ná opilſtwo RejZwierc 102v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»opilstwo (a, ale też) zbytki« (2): Licurgus vchwałą poſpolitą zákazał pod ſrogim karániem/ nie tylko opilſtwá/ ále też wſzelákich zbytkow w bieśiádách. WerGośc 265; PowodPr 73 marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Personifikacja (4): RejAp 93; RejPos 138v; BudBib Tob 4/16; opilſtwo ieſt mátką wſzelkich niecnot/ máteryą grzechow/ korzeniem nieprzyſtoynych vcżynkow/ pocżątkiem wyſtępkow. WerGośc 254.

W przen (5): Zárłok/ Krol opilſtwá RejWiz 167 [idem] Dd4v; áby káżdy z nas vſtáwicżnie żył pobożnie/ pomiernie/ pocżćiwie na tym ſwiecie: á nie ociążał tego márnego oſłá ſwoiego obżárſwem á opilſtwem RejPos 185; CzechEp 27, 232.
2. Zamroczenie alkoholem, upicie się; crapula, ebrietas, potatus, temulentia, vinolentia Cn (23): BielKom Fv; RejWiz 31; Nazáiutrz pothym gdy Nábál otrzeźwiał po onem opilſthwie/ oznaymiłá mu żoná iego onę wſzytkę rzecz BibRadz 1.Reg 25/37, I 356a marg; SienLek 57, WerGośc 212, 265, 269; [Opilſtwá vydź gdy pić muśi tym zábiedz ma. SienHerb 352a nagł, 549a].

opilstwo czyje (1): Ale gdy mu [Derszniakowi] cżeladź v Syewiorá przez opilſtwo ich porażono o środ poſtu/ muſiał krolowi Polſkiemu ſpuśćić Zator BielKron 388.

Wyrażenia: »szkarade opilstwo« (1): A ták z tego ſzkárádego opilſtwá/ przychodźić káżdy muśi do zdrowia nieſpoſobnego WerGośc 235.

»wielkie opilstwo« (1): kuflá trunku przed ſobą máca/ bo widźieć dla wielkiego opilſtwá nie może. WerGośc 235.

Szereg: »obżarstwo a opilstwo« (1): Biádá wam ktorzy wſtawacie ráno ku obżárſtwu á ku opilſtwu/ á bęben á piſzcżałká brzmi w vſzoch wáſzych. RejPos 82v.
Wyrażenia przyimkowe: »z opilstwa« (1): LibMal 1550/156; Bo tákież z opilſtwá rozgniewawſzy ſie ná ſyná ná Chamá iż go nie zákrył/ przeklął go y wygnał go precż RejZwierc 62v; WerGośc 257; Phil L4 [3 r.]; CiekPotr B3.

»na opilstwie« (1): Elá Krol Izráelſki też ná opilſtwie ſproſnie był zábity. WerGośc 237.

»w opilstwie« (3): RejZwierc A6v, 62v; Y Seneká o Alexándrze wielkim cżyni zmiánkę/ że gdy ſię był bárzo opił/ tedy w tym opilſtwie wiele przyiaćioł ſobie vprzeymie życżliwych pozámordował WerGośc 238.

Synonimy: 1. opojstwo, pijaństwo; 2. nietrzeźwość.

MMk