[zaloguj się]

PIJAŃSTWO (181) sb n

-å- (131), -a- (36); -a- KochOdpr, SkarŻyw (3), Phil, KochCz, VotSzl, CzahTr (2), SzarzRyt; -å- : -a- GroicPorz (4:1), BibRadz (1:1), BielKron (1:1), Mącz (17:3), RejPosWstaw (10:1), CzechRozm (2:1), ModrzBaz (4:6), GórnRozm (2:2), KochPij (3:8), WujNT (4:1), SkarKaz (1:1); o jasne.

Fleksja
sg pl
N pijåństwo pijåństwa
G pijåństwa
D pijåństwu
A pijåństwo pijåństwa
I pijåństwem
L pijåństwie pijåństwåch
V pijåństwo

sg N pijåństwo (53).G pijåństwa (56).D pijåństwu (8).A pijåństwo (25).I pijåństwem (18); -ém (2), -(e)m (16).L pijåństwie (9).V pijåństwo (2).pl N pijåństwa (3).A pijåństwa (3).L pijåństwåch (4); -åch (3) BibRadz, WujNT (2), -ach (1) RejPosWstaw.

stp, Cn notuje, Linde XVIIXVIII w.

1. Skłonność do nadużywania napojów alkoholowych; pijatyka; ebrietas Mącz, Modrz, Vulg, PolAnt; vinolentia Mącz, Vulg, Cn; potatio Mącz, Calep, temulentia Mącz, Cn; crapulae, perpotatio, poculum, vinum Mącz; ebriositas Cn (148): LudWieś A4; HistAl K; BielKom C; Lákonowye chcąc dzyatki ſwoye od piyańſtwá odſtraſſyć/ [...] ſlugi á nyewolniki vpiłe y vłokáne zwykli byli im przywodzić przed ocży/ dla tego áby [...] ſtego piyańſtwá ſie wyárowáły. GliczKsiąż D8; Groźi Pan pyſſnym y pijánym Iſráelitom/ przeto że y káplani vdáią ſie ná pijańſtwo Leop Is 28 arg; RejZwierz 35b; BielKron 219, 404; Facies rubida et plerumque ex vinolentia venter obesus, Twars rumiána á brzuch z piyańſtwá otyły. Mącz 100a, 67b, 98d, 141b, 145d, 169a (12); A gdy pijańſtwo inemu obrzydźić chceſz: day mu po trzy dni Sowie iáycá w pićiu. SienLek 57v, 57v marg, S[ss]4; bezecne pijańſtwo/ do cżegożeś ty to mnie przywiodło GórnDworz S7, Ff7; RejZwierc 46v, 60v, 62, Aaa4; pijańſtwo ták iáwne iáko y pokątne/ wielu kroleſtwom á páńſtwom ſzkodziło RejPosWstaw 44, 44 [3 r.]; CzechRozm 96; ModrzBaz 35v, 52, 52v, 82v [2 r.]; vſtáwicżnym Piiáńſtwem zdrowie ſtráćił KochOdpr C3v; SkarŻyw A5, 271 [2 r.]; Sálomon Mędrzec powiáda: Iż więcey ludźi od pijańſtwá/ niż od miecżá ginie. WerGośc 226, 204, 212 [4 r.], 213, 214 [2 r.], 224 (24); GórnRozm C, C2; Caros – Szum wełbie z pyianſtwa. Calep 167a, 828a; Aeſchilus Philozof pijáńſtwá wyſtrzegáć ſie iáko zarázy y powietrza roſkázował Phil 4; KochCz kt; piiánſtwo ieſt rzecz ſproſna, á nieprzyſtoyna człowiekowi. KochPij C, C, Cv [2 r.], Cv żp, C3 [2 r.], C3v [2 r.]; LatHar 612; VotSzl E4; CzahTr L; obráca iáłmużnę ná gnuśne pijańſtwo KlonWor 53, 27; SzarzRyt D3v.

W połączeniach szeregowych (24): Nie wdaway ſie w pijańſtwá w nierządne miłośći/ Ani w złe towárzyſtwá chceſzli vść trudnośći. BielKom C2v; GroicPorz n4; KromRozm I C3; nyeobycżáynosć zámyka wſobye inſſe wyſtępki á ſproſnosći/ yáko piyańſtwá/ zuchwálſtwá/ koſterſtwá/ friyerſtwá GliczKsiąż L8v; KrowObr 63v, 80, 227; BielKron 150, 437v; WujJudConf 189v; RejPosWstaw [212] [2 r.], [413]v; CzechRozm 113; żadną śię rzecżą vcżćiwą niebáwią/ iedno tylko pijáńſtwem/ żebráctwem/ á táiemnym łupieſtwem. ModrzBaz 37, 37v; WerGośc 267; Pijáńſtwo/ Pychá/ Lákomſtwo/ á Wſzeteczeńſtwo/ te cztery rzeczy w Polſcze/ śiłá ludźi ná on świát poſłáły. GórnRozm F4; iżeśćie przeſzłego czáſu żywotá pełnili wolą Pogáńſką/ chodząc w niepowśćiągliwośćiách/ pożądliwośćiách/ opilſtwách/ bieśiádách/ piiańſtwách/ y ſproſnych báłwochwálſtwách. WujNT 1.Petr 4/3, s. 151, Rom 13/13, Gal 5/21; SkarKaz 80a, 120b.

W charakterystycznych połączeniach: pijaństwo bezecne (3), gnuśne, jawne, marne, niepotrzebne, niezbedne, nikczemne, obrzydłe [komu] (2), plugawe, pokątne, przemierzłe, swarliwe, szkarade, szkodliwe (2), ustawiczne, wielkie (2); pijaństwa mierzioność, sprosność (4); pijaństwo hańbić, (o)brzydzić (3), lekceważyć, pohamować, zagubić; pijaństwa patrzeć (patrzać) (2), (u)chronić się (2), używać, wiarować się (2), wystrzegać się (3), zaniechać; od pijaństwa ginąć, hamować, odstraszyć, oszaleć, powściągać się, zgłupieć, poddać się pijaństwu; karać pijaństwo (o pijaństwo, za pijaństwo) (4); powstawać na pijaństwo; uda(wa)ć się na pijaństwo (w pijaństwo, do pijaństwa) (4); wd(aw) się w pijaństwo (2); pijaństwem (nie) bawić się (3), rozweselić serce, zdrowie stracić; iść za pijaństwem; w pijaństwie żyć; chodzić w pijaństwach.

Wyrażenie: »zbytnie, nie(po)mierne pijaństwo« [szyk 4:3] (4:3): BielKron 114; RejZwierc A6v, 61; KochFr 57; pijańſtwo zbytnie káżdemu cżłowiekowi rozum odeymowáło WerGośc 244; Ktoby mógł wyliczyć/ iáko wiele zwad/ iáko wiele mordérſtwá/ y innych wiele hániebnych rzeczy ſie dźieie/ prze to zbytnié/ á nie mierné pijánſtwo? KochPij C2.
Szeregi: »biesiada, (i) pijaństwo« = comessatio et ebrietas PolAnt (2): BibRadz Rom 13/13; [Witold] vdał ſię do vſtáwicznych bieſiad y pijańſtwá StryjKron 482. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»pijaństwo i łotrostwo« (1): [Komodus Cesarz] Piyańſtwá y łotroſtwá bez miáry vżywał PaprPan Gg4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pijaństwo a opilstwo« (1): Iaycza iego [lelka] kthoby przez trzy dni z winem pił, Thedy mu pijańſtwo y opilſtwo omierznie. FalZioł IV 26a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obżarstwo (a. obżarłość, a. obżyranie), (a, abo, ani, i) pijaństwo; pijaństwo z obżarstwem« [szyk 13:5] (17:1): oſtrzegayczye ſyą aby nyebyly obczyązony ſercza uaſſe obzarſtwem a pyyanſthwem PatKaz III 273; SeklWyzn Fv, g2; Powſciągaicie ſię od obzarſtwa/ y pyańſtwa SeklKat K2; Bacchanalia vivere, Roſpuſtnie w obżárſtwie y w piyańſtwie żyć. Mącz 22c, 17d, 22c, 312b; RejPosWstaw 44, [1103]; Ieſliżeś ſam w iedzeniu y w pićiu ſkromny/ á iáko pijáńſtwu y obżyrániu [ebrietatibus et voracitatibus] drugich życżliwym być możeſz? ModrzBaz 66v; WerGośc 210, 267; ArtKanc 10v; LatHar 116, 117; WujNT Aaaaaa4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»pijanica i pijaństwo« (1): v náſzych miłych Chrześcijan/ pijánicow y piańſtwá plugáwego wſzędźie doſyć WerGośc 210.

»prożnowanie i pijaństwo« (1): Wiáruy ſię prożnowánia/ y piiańſtwá KlonWor 44. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»scudzołożenie i pijaństwo« (1): Obraca rzecż ſwą do kápłanow/ á háńbi ich zcudzołożenia y piiáńſthwo. BibRadz Os 4 arg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»tak pijaństwo jako i skortacyja« (1): pod Ewánielią nie gárłem/ ále żywotá wiecżnego vtrácenim/ ták zá pijańſtwo/ iáko y zá ſkortácią/ káráć obiecano. CzechRozm 96.

»trzeźwość jako i pijaństwo« (1): Ieſt thedy trzeźwość/ iáko y piyańſtwo/ iedná cieleſna/ druga duſzna. RejPosWstaw [212].

»pijaństwo, wszeteczeństwo« (1): Pierwey drugi niż do lat prżiydźie/ od pijańſtwá od wſzeteczeńſtwá da gárdło. GórnRozm L3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.

»pijaństwo a zbytek« (1): ku czemu wſzytkiému [ku poczciwej nauce i wszelkiej cnocie] pijáńſtwo á zbytek nam drógę zámykáią. KochPij C3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (1): Nie robotne łotroſtwo/ tárgáiąc małżeńſtwá/ Iák rzemięſłá iákiego pátrzy wſzeteczeńſtwá. [...] Hoynie żywie/ z piiańſtwá nigdy nie wyprzęże. KlonWor 61.
2. Stan odurzenia alkoholem; upicie się; ebrietas Leop, Mącz, Modrz; vinum Mącz; mustum, sechar PolAnt (33): BierEz D4; FalZioł I 1d, ‡‡3d, I 120d, IV 48a [2 r.]; ſtarzy Philozophi, [...] tak naucżali. Pirwſzi prawi trunek ieſt ku potrzebie, wtory ku lekarſtwu, trzeci ku rozkoſzy/ cżwarti ku weſelu/ piąty ku pianſtwu/ ſzoſty ku błazenſtwu/ ſiodmy ku oſzaleniu GlabGad Gv, I3; żadnego pijańſtwá niemáſz tákiego/ ktore by zupełnie od złego vczynku omáwiáć álbo wolnego czynić miáło GroicPorz mm, mm [3 r.]; Ale ći theż dla winá nie wiedzieli/ á dla pijańſtwá obłądzili: kápłan y prorok nie vmieli nic dla pijańſthwá Leop Is 28/7; Vino abstinere, Piyańſtwá ſie od winá wyſtrzegáć. Mącz 446d, 339a, 383d, 502a; SienLek 57v; BielSpr 43; RejPosWstaw [1433]v; SZyderzem cżyni wino/ (á) zátrwożonym pijańſtwo BudBib Prov 20/1; ModrzBaz 82v; Biádá wam co ieſteśćie mocnymi ná pićie winá/ á mężowie duży ku mieſzániu pijańſtwá [Vulg Is 5/22] WerGośc 213; Zátym ſkowronek przyſzedł z piáńſtwa do ſiebie CzahTr L.

W połączeniu szeregowym (1): Złe mężobóyſtwo/ któré pochodźi od ludźi/ [...] którzy z zuchwálſtwá á pijańſtwá z vporu/ zábijáyą/ dla ſwéy iákiéy krzywdy/ któréy práwem dóydź mogli BiałKat 56.

W porównaniach (2) WerGośc 243; Więc nie od rzecży mowi Publius, rownáiąc Piiańſtwo z niebytnośćią. KlonWor 70.

W charakterystycznych połączeniach: pijaństwo nierządne, potwarliwe; pijaństwa bronić (3), ustrzec się, wystrzegać się; dla pijaństwa nie umieć nic, obłądzić; od pijaństwa zaćmiony, zasnąć, pijaństwo oddalać, odpędzać, wyganiać; z pijaństwa przyść do siebie, rozwięzować; błądzić w pijaństwie.

Szeregi: »obżarstwo i pijaństwo« (1): Iedzą tám y piią nie do ſytośći/ ále do obżárſtwá y pijáńſtwá [ad voracitatem et ebrietatem]. ModrzBaz 54.

»wino, (a) pijaństwo« = vinum et ebrietas Vulg (4): Leop Is 28/7; Przetoż y Prorok powieda: Iż pſotá/ wino/ á pijańſtwo/ ludźiom ſerce y rozum odeymuie. WerGośc 243, 244; SkarKazSej 660b.

Synonimy: 1. opilstwo, opojstwo; 2. nietrzeźwość, opilstwo.

Cf PIJATYKA

ES