« Poprzednie hasło: PIJAŃSKI | Następne hasło: PIJATYKA » |
PIJAŃSTWO (181) sb n
-å- (131), -a- (36); -a- KochOdpr, SkarŻyw (3), Phil, KochCz, VotSzl, CzahTr (2), SzarzRyt; -å- : -a- GroicPorz (4:1), BibRadz (1:1), BielKron (1:1), Mącz (17:3), RejPosWstaw (10:1), CzechRozm (2:1), ModrzBaz (4:6), GórnRozm (2:2), KochPij (3:8), WujNT (4:1), SkarKaz (1:1); o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | pijåństwo | pijåństwa |
G | pijåństwa | |
D | pijåństwu | |
A | pijåństwo | pijåństwa |
I | pijåństwem | |
L | pijåństwie | pijåństwåch |
V | pijåństwo |
sg N pijåństwo (53). ◊ G pijåństwa (56). ◊ D pijåństwu (8). ◊ A pijåństwo (25). ◊ I pijåństwem (18); -ém (2), -(e)m (16). ◊ L pijåństwie (9). ◊ V pijåństwo (2). ◊ pl N pijåństwa (3). ◊ A pijåństwa (3). ◊ L pijåństwåch (4); -åch (3) BibRadz, WujNT (2), -ach (1) RejPosWstaw.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
W połączeniach szeregowych (24): Nie wdaway ſie w pijańſtwá w nierządne miłośći/ Ani w złe towárzyſtwá chceſzli vść trudnośći. BielKom C2v; GroicPorz n4; KromRozm I C3; nyeobycżáynosć zámyka wſobye inſſe wyſtępki á ſproſnosći/ yáko piyańſtwá/ zuchwálſtwá/ koſterſtwá/ friyerſtwá GliczKsiąż L8v; KrowObr 63v, 80, 227; BielKron 150, 437v; WujJudConf 189v; RejPosWstaw [212] [2 r.], [413]v; CzechRozm 113; żadną śię rzecżą vcżćiwą niebáwią/ iedno tylko pijáńſtwem/ żebráctwem/ á táiemnym łupieſtwem. ModrzBaz 37, 37v; WerGośc 267; Pijáńſtwo/ Pychá/ Lákomſtwo/ á Wſzeteczeńſtwo/ te cztery rzeczy w Polſcze/ śiłá ludźi ná on świát poſłáły. GórnRozm F4; iżeśćie przeſzłego czáſu żywotá pełnili wolą Pogáńſką/ chodząc w niepowśćiągliwośćiách/ pożądliwośćiách/ opilſtwách/ bieśiádách/ piiańſtwách/ y ſproſnych báłwochwálſtwách. WujNT 1.Petr 4/3, s. 151, Rom 13/13, Gal 5/21; SkarKaz 80a, 120b.
W charakterystycznych połączeniach: pijaństwo bezecne (3), gnuśne, jawne, marne, niepotrzebne, niezbedne, nikczemne, obrzydłe [komu] (2), plugawe, pokątne, przemierzłe, swarliwe, szkarade, szkodliwe (2), ustawiczne, wielkie (2); pijaństwa mierzioność, sprosność (4); pijaństwo hańbić, (o)brzydzić (3), lekceważyć, pohamować, zagubić; pijaństwa patrzeć (patrzać) (2), (u)chronić się (2), używać, wiarować się (2), wystrzegać się (3), zaniechać; od pijaństwa ginąć, hamować, odstraszyć, oszaleć, powściągać się, zgłupieć, poddać się pijaństwu; karać pijaństwo (o pijaństwo, za pijaństwo) (4); powstawać na pijaństwo; uda(wa)ć się na pijaństwo (w pijaństwo, do pijaństwa) (4); wd(aw)ać się w pijaństwo (2); pijaństwem (nie) bawić się (3), rozweselić serce, zdrowie stracić; iść za pijaństwem; w pijaństwie żyć; chodzić w pijaństwach.
»pijaństwo i łotrostwo« (1): [Komodus Cesarz] Piyańſtwá y łotroſtwá bez miáry vżywał PaprPan Gg4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»pijaństwo a opilstwo« (1): Iaycza iego [lelka] kthoby przez trzy dni z winem pił, Thedy mu pijańſtwo y opilſtwo omierznie. FalZioł IV 26a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»obżarstwo (a. obżarłość, a. obżyranie), (a, abo, ani, i) pijaństwo; pijaństwo z obżarstwem« [szyk 13:5] (17:1): oſtrzegayczye ſyą aby nyebyly obczyązony ſercza uaſſe obzarſtwem a pyyanſthwem PatKaz III 273; SeklWyzn Fv, g2; Powſciągaicie ſię od obzarſtwa/ y pyańſtwa SeklKat K2; Bacchanalia vivere, Roſpuſtnie w obżárſtwie y w piyańſtwie żyć. Mącz 22c, 17d, 22c, 312b; RejPosWstaw 44, [1103]; Ieſliżeś ſam w iedzeniu y w pićiu ſkromny/ á iáko pijáńſtwu y obżyrániu [ebrietatibus et voracitatibus] drugich życżliwym być możeſz? ModrzBaz 66v; WerGośc 210, 267; ArtKanc 10v; LatHar 116, 117; WujNT Aaaaaa4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]
»pijanica i pijaństwo« (1): v náſzych miłych Chrześcijan/ pijánicow y piańſtwá plugáwego wſzędźie doſyć WerGośc 210.
»prożnowanie i pijaństwo« (1): Wiáruy ſię prożnowánia/ y piiańſtwá KlonWor 44. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»scudzołożenie i pijaństwo« (1): Obraca rzecż ſwą do kápłanow/ á háńbi ich zcudzołożenia y piiáńſthwo. BibRadz Os 4 arg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»tak pijaństwo jako i skortacyja« (1): pod Ewánielią nie gárłem/ ále żywotá wiecżnego vtrácenim/ ták zá pijańſtwo/ iáko y zá ſkortácią/ káráć obiecano. CzechRozm 96.
»trzeźwość jako i pijaństwo« (1): Ieſt thedy trzeźwość/ iáko y piyańſtwo/ iedná cieleſna/ druga duſzna. RejPosWstaw [212].
»pijaństwo, wszeteczeństwo« (1): Pierwey drugi niż do lat prżiydźie/ od pijańſtwá od wſzeteczeńſtwá da gárdło. GórnRozm L3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.
»pijaństwo a zbytek« (1): ku czemu wſzytkiému [ku poczciwej nauce i wszelkiej cnocie] pijáńſtwo á zbytek nam drógę zámykáią. KochPij C3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
W połączeniu szeregowym (1): Złe mężobóyſtwo/ któré pochodźi od ludźi/ [...] którzy z zuchwálſtwá á pijańſtwá z vporu/ zábijáyą/ dla ſwéy iákiéy krzywdy/ któréy práwem dóydź mogli BiałKat 56.
W porównaniach (2) WerGośc 243; Więc nie od rzecży mowi Publius, rownáiąc Piiańſtwo z niebytnośćią. KlonWor 70.
W charakterystycznych połączeniach: pijaństwo nierządne, potwarliwe; pijaństwa bronić (3), ustrzec się, wystrzegać się; dla pijaństwa nie umieć nic, obłądzić; od pijaństwa zaćmiony, zasnąć, pijaństwo oddalać, odpędzać, wyganiać; z pijaństwa przyść do siebie, rozwięzować; błądzić w pijaństwie.
»wino, (a) pijaństwo« = vinum et ebrietas Vulg (4): Leop Is 28/7; Przetoż y Prorok powieda: Iż pſotá/ wino/ á pijańſtwo/ ludźiom ſerce y rozum odeymuie. WerGośc 243, 244; SkarKazSej 660b.
Synonimy: 1. opilstwo, opojstwo; 2. nietrzeźwość, opilstwo.
Cf PIJATYKA
ES