Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OPISOWAĆ

Następne hasło: OPISOWANIE »

OPISOWAĆ SIĘ (21) vb impf

sie (16), się (5).

Oba o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	opisować się
praes
	sg	pl
3	opisuje się	opisują się

inf opisować się (2). ◊ praes 3 sg opisuje się (14). ◊ 3 pl opisują się (4). ◊ part praes act opisując się (1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Głosić coś o sobie, podawać się za kogoś (1)
2. Przedstawiać się, pokazywać, wystawiać się (1)
3. Zobowiązywać się komu, zadeklarować coś na piśmie (1)
4. W funkcji strony biernej (18)
- a. Być pokazywanym, przedstawianym; omawianym (9)
- b. Być podawanym do wiadomości, ogłaszanym; wymienianym (7)
- c. Być ustanawianym, uchwalanym (1)
- d. Być określanym (1)

1. Głosić coś o sobie, podawać się za kogoś (1):

opisować się być kim (1): A Papieżowie Rzymſcy drapieżnym obycżáiem/ ná táką moc/ władzę/ y tytuły (iákoſmy ſłyſzeli) zdobywáli ſię/ opiſuiąc ſię być pány/ y Kśiążęty wſzytkiego świátá NiemObr 157.

2. Przedstawiać się, pokazywać, wystawiać się [czym] (1): Ták znáczny łeb/ ták świétné rogi vkázuie [wół]/ Ze króm gwiazd obcych ſam ſye ſwémi opiſuie. KochPhaen 7.

3. Zobowiązywać się komu, zadeklarować coś na piśmie [komu na co] (1): Wieczny pokoi Vtciwemu Pawlowi Karweikowi obiecuią y malzonce [...] obiecuiąc zadny zatargi iemu nie czynic więcey (ani ſzkody) ktora ieſliby go podkać miała to na ich grunth ie^mv opiſuią ſię albo ſwoi wlaſny ZapKościer 1579/2.

4. W funkcji strony biernej (18):

a. Być pokazywanym, przedstawianym; omawianym (9): Abowiem gdy ſie ſpráwy ich [Apostołów] opiſuią/ tedy to o nich wiemy/ iż ich dwánaśćie ná ten vrząd obránych było CzechRozm 186, 138v [2 r.].

opisować się w czym (4): iż w iedney [części] opiſuie śie pierwſza oſobá Boſkiey nátury/ y dźiwna ſpráwá wſzego ſtworzenia. KuczbKat 9, 10; A ták/ iż ſie ták doſtátecżnie pocżęćie iey z duchá świętego procż mężá/ ktoremu ieſzcże nie byłá oddaná w ſłowie Bożym opiſuie/ tedy to ſámo Iozeffá od pocżęćia y płodu onego świętego odſtawia CzechRozm 161 v; CzechEp 158.

W charakterystycznych połączeniach: opisować się dostatecznie, porządnie.

Zwrot: »w [jakich] słowach opisować się« (2): CzechEp 298; A pátrzmy/ y vważaymy/ iáko ſię w tych ſłowiech Boſtwo Páná Chriſtuſowe opiſuie. NiemObr 109.

Szereg: »zamykać się i opisować« (1): ſyn Boży z wnętrzności y biodr Dawidowych: nie z ſercá/ ábo wnętrznośći Boſkich/ w tych ſłowách ſię zámyka y opiſuie. CzechEp 298.

b. Być podawanym do wiadomości, ogłaszanym; wymienianym (7): DRVGA CZĘSC METRIKI W ktorey ſye opiſuią formy Pozwow/ Zapiſow/ Kontráktow/ y inſzych ſzkryptur práwnych. SarnStat 1242, 981.

opisować się w czym (3): Alienáciy dóbr Królewſkich menſae Regiae dwánaśćie obyczáiów przednieyſzych opiſuią ſie wedle práwá, w kśięgách piérwſzych. SarnStat 358; iáko ſie ſzérzéy w przywileioch produkowánych opiſuie. SarnStat 981, 970.

Frazy: »jako się (to) opisuje [z ogólnikowym określeniem miejsca wzmianki w tekście]« (2): A inſſe wistempy cżeladne [...] maią bycz według przewinienia od starſſich karane, iako śie tho na gorze opisuie ListRzeź w. 41, w. 51.

»jako się szerzej w liście, w przywilejoch opisuje« (1:1): á do Wielkiéy Polſki z Rádomiá przez Przytyk/ Inowłodz/ Brzeźiny/ Stryków/ á potym przez Lęczycę: iáko ſie ſzérzéy w tym liśćie opiſuie. SarnStat 970, 981.

Zwrot: »opisować się wedle prawa« (1): SarnStat 358 cf opisować się w czym.

c. Być ustanawianym, uchwalanym (1):

opisować się za kogo [= za czyjego panowania] (1): Exekucia dóbr Królewſkich opiſuie ſie zá Auguſtá Królá SarnStat 358.

d. Być określanym (1): Albo Práwo/ ták ſye inſzym ſpoſobem opiſuie. Ieſth poſtánowienie Spráwiedliwoſći/ od zwierzchniego Páná/ ná poddáne ſwoié/ ku chwale Bożey GroicPorz av.

Formacje współrdzenne cf PISAĆ.