[zaloguj się]
[pdf]

ORDYNEK (35) sb m

ordynek (35), [ordnunk, ordonek a. ordonk, hordynek a. hordynk, ordung, ordunek a. ordunk].

-dy- (31), -di- (4).

o jasne; e prawdopodobnie jasne (tak w -ek).

Fleksja
sg pl
N ordynek ordunki
G ordynku
D ordynku, ordynkowi
A ordynek ordunki
I ordunkiem
L ordynku

sg N ordynek (14). ◊ G ordynku (4). ◊ D ordynku (1), ordynkowi (1) BielSpr (1:1). ◊ A ordynek (9). ◊ [I ordunkiem.] ◊ L ordynku (6). ◊ [pl N ordunki. ◊ A ordunki.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Porządek, kolejność; ordo Cn (1): A ten vcżynim ordynek Przez teráznieyſzy Act wſzytek. Będźiem cżyść po ſentenciey Text świętey Ewángeliey. MWilkHist B; [Wszyscy mędrcowie [...] na to się zgadzają, iż trzy są sposoby sprawy i porządku rzeczypospolitej nalepsze [...]. Jeden zową optimatum statum, gdzie ich kilka albo kilkanaście dobrych, cnotliwych rządzi; drugi, gdzie wielkość rozkazuje, trzeci, gdzie jeden a dobry. [...] Przodkowie naszy, moderując z tych trzech porządków [...] taką rzeczpospolitą postanowili, w której sie wszystkie te trzy ordunki najdują. PismaPolit 191].
2. Szyk, układ, oddział wojska; ordo exercitus, acies instructa a. disposita, exercitus Cn (33): Ták ten Ordinek ſtáwią iáko A literá według tego trzećiego obycżáiu. BielSpr 21; wolno ſie tákiemu Ordynkowi potykáć y niepotykáć z nieprzyiaćielem kiedy chce BielSpr 31; Drugi Ordynek gránowity o cżterzech cżołách/ ná to pożytecżny ieſt/ kiedy niewieſz s kthorey ſtrony nieprzyiaćiel ná ćie vderzy BielSpr 32v; Ten Ordynek niżey nápiſány zwáli Grekowie Amphiſtomus/ tho ieſt/ o dwu cżołách gdzie ſie iezdni s pieſzymi potykáią. BielSpr 33; Ten Ordynek ná ſześć Vfcow ſtoi. BielSpr 71v, 17v, 19, 19v, 24, 30v (15): [którym obycżáiem zwykli ćiągnąć/ iákim ordunkiem [ordnunkiem TarnUst 246 (Linde)]/ w iákiey ſpráwie leżą TarnConsil b3v; iż ná iákim pewnym mieyſtcu w ordunku ſwym bitwy czeka TarnConsil b4; Bo porwawszy się wszyscy z hordynku swojego, Bieżą często po niwach pola chojnickiego StryjPocząt 484].

W charakterystycznych połączeniach: ordynek dwojaki, granowity (2), o czterech czołach, przedzielony.

Zwroty: »przemienić ordynek« (1): Gdy tedy ku potkániu przyſzło/ przemienił prędko ſwoy Ordynek Scipio BielSpr 40.

»w ordynku st(aw)ać« [szyk zmienny] (6): Wiele theż pomága ku zwyćięſtwu/ kto może mieć lud Rycyrſki drugi nád ty ktorzy w głownym ordynku ſtoią BielSpr 17v; iáko tárcż wźiąć ná ſie/ álbo drzewce nieść/ iáko ſtać w Ordynku/ iáko poſtępowáć ma BielSpr 71v, 40, 42v, 66, 72; [Miedzy tymi ludźmi, którzy po obudwu stronach stoją, dopiero w swym ordunku janczarowie [...] stoją PamJancz 209].

»ordynek (u)czynić« (3): Woyſká mogą być ſtánowione/ iáko tego potrzebá vkaże/ gdzie ćwicżone Rycerſtwo prędko Ordynek inſzy mogą vcżynić ná iedno kiwnienie Hetmáńſkie BielSpr 10, 33, 40.

Wyrażenie: »ordynek wojska« (7): Drugi Ordynek woyská/ ná kſztałt Ryby Káráśiá. BielSpr 23; Ten Ordynek woyſká pieſzego zbroynego/ kthory Grekowie zwáli Epicampius, álbo Opiſtia BielSpr 32, 13v, 22v, 23v, 24v, 40.
Szeregi: »figura albo ordynek« (1): Figurá álbo Ordynek ná okazánie ſtánowienia woyſká/ ták pieſzego iáko iezdnego/ według ſtárych walecżnikow Rzymſkich BielSpr 18v.

[»ordunk albo jako zową szyk«: Ma też to ná baczeniu mieć/ áby táki ordung [Ordnunk TarnUst 248 (Linde)] álbo iáko zową ſzyk vczynił/ á tákiey ſpráwy vżył/ áby iedná rzecz drugiey nie záwadzáłá TarnConsil b4.]

3. [Pewna kategoria osób, pewien zespół:

ordunek czyj: MurzNT Luc 1/5; rozmáite ordunki Kápłanów GrzegRozdział 1568 L2v; Już też Bog, nie chcąc cierpieć dłużej błędu tego, Pobudził z ich ordunku zemściciela swego Apolog 32.

Szereg: »ordunki abo części«: Był za Heroda krola żydowſkiego kapłán niéktory imienięm Zacharjaſz z Ordunku Abijáſzowego [ex vice Abia; z przemiany Abiego WujNT] (marg) Gréckié słowo [᾽εξ ᾽εφημερίας] ty ordunki abo części dzieńnicámi zowie/ A to iſz każdá znich/ pewné dni ſwyi posługi miała (–) MurzNT Luc 1/5 (Linde).]
4. Zbiór przepisów prawnych uporządkowanych według określonej metody, kryterium (1): [Jesli z po[z]woleniem żupnikowym podle ordonku naszego [tj. książęcego] w polu [...] wkroczył [...] OrdunekGórn 45, 23.]
Szereg: »metodum albo ordynek« (1): Bo iuż dwánaśćie Séymów minęło/ po oſtátecznym wydániu Státutu/ Których Conſtitucię w ſexterniéch roſtrzéláné/ y rozróżnioné dotychmiaſt leżą/ á żaden ſie ich nie oſtráſzył áni podiął wwieźdź do iednégo methodum, álbo ordynku przyſtoynégo/ áby ták ieden káżdy [...] mógł poſpołu porządnie/ iáko ná tablicy ſpiſáné powinnośći ſwégo vrzędu mieć. SarnStat *4.

Synonimy: 1. porządek; 2. ordynacyja, porządek, szyk.

BK