Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ORSZAK

Następne hasło: ORTEL »

ORT (27) sb m

ort (26), hort (1); ort : hort LibMal (1:1).

o jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	ort	orty
G	orta
A		orty
L	orcie	orci(e)ch, ort(a)ch

sg N ort (7). ◊ G orta (11). ◊ [L orcie.] ◊ pl N orty (3). ◊ A orty (4). ◊ L orci(e)ch (1) KłosAlg, ort(a)ch (1) LibMal.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Moneta srebrna bita w wielu krajach europejskich XVI–XVIII w. o zmiennej wartości w zależności od wagi i stopu; przeważnie 1/4 talara; ort polski początkowo wart był 8, 10, aż do 18 groszy; urt, osmak, srebrnik (27)
2. [górn. Przodek chodnika w sztolni drążony w złożu w poprzek jego nawarstwienia]

1. Moneta srebrna bita w wielu krajach europejskich XVI–XVIII w. o zmiennej wartości w zależności od wagi i stopu; przeważnie 1/4 talara; ort polski początkowo wart był 8, 10, aż do 18 groszy; urt, osmak, srebrnik; stips Murm, Mymer¹, BartBydg; didrachma Mącz, Cn (27): Stips. eyn vierdig ader ortlen. Orth Murm 197; Mymer¹ 42; Stips, est genus ponderis, quo olim militibus stipendariis distribuebatur pecunia, et ponitur pro obolo, orth. BartBydg 150b; KłosAlg E2v; [Wożą je [kliny] z Węgier i płacą je drogo – na centnar przychodzi teraz jeden klin droży niźli po orcie. LustrKrak II 123; ze mnye bila wynna Anna Ivrkowa ſto y czthernaſczie zlothich za ſcheſcz ſtuczek polforſtaczia po piączi zlothich y po orczie ZapWpolActAdv 1550 205/79].

W połączeniu z liczebnikiem (16): ieden zło. ma 4 orty. 1/2 złotego ma 2. orty. Ieden ort ma 7 1/2 gρ. a 1/2 orta ma 3 1/2. gρ. 4 1/2 d’. KłosAlg E2v; wołow połowiczę po 3 1/2. zło bez 1/2. orta. á połowiczę po 3. zło. 1/4. KłosAlg F4v, E4v, F [3 r.], F4, F4v [4 r.], G2v; Waczek wkthorym thy pyenyadze beli przedal wtrzebnyczi nyewye komu za trzi orthi. LibMal 1550/ 156v.

W połączeniu szeregowym (1): iecháli trzey zá tą proceſsyą ná koniech/ máiąc worki pieniędzy kthore rozmiotáli/ był brak troiáki. Naprzód Złote we złocie/ Talarow/ Orty/ y myńcá poſpolita BielKron 331.

Wyrażenia: [»ort malborski«: Monety pospolitej gr 18 według szacunku urzędowego, bo beły pieniądze brakowane i Iulius 1 i ort malborski 1. InwMieszcz 1597 nr 301.]

»ort pieniędzy« (1): Stips, orth pyenyadzy BartBydg 150b.

»ort talara ([talera])« [szyk 1:1] (2): BielKron 331; Didráchmy. G. y L. to iest, dwie dráchmie iáko v nas ort talárá. Bo dráchmá iedná ważyłá náſze pułpiętá groſzá: iáko y Denarius. WujNT 71 marg; [Didrachmum Orts Talers Ort talerá ArtNom N3].

»ort węgierski« (1): Ieden kupił we Wroczławiu 24 d’. woſku. koſtρ. 1. lp. 2. zło. 1/2. ort. węgρ. KłosAlg G2v.

»ort złotego« (2): Didrachma, Ort złotego ośm albo pułosmá groſza. Mącz [95]b; Tetradrachma, vel tetradrachnum, Nieyáka monetá cztery dráchmy ważąca álbo málo mniey niż dwá orty złotego. Mącz 453a.

2. [górn. Przodek chodnika w sztolni drążony w złożu w poprzek jego nawarstwienia: [stola] królewska – ta nadalsza i nagłębsza, już kruszce miała, może się z niemi potkać, pożytek czynić, ale ku miastu tak rychło przyść nie może, bo póki twardo, nie może telko jeden robotnik w orcie robić, który we dnie i w nocy robi LustrKrak II 56.]