[zaloguj się]
[pdf]

ORYINAŁ (22) sb m

-ri- (18), -ry- (4); zawsze -gi-.

o jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N oryinåł oryinåły
G oryinåłu oryinåłów
A oryinåł oryinåły
I oryinåł(e)m oryinåłmi
L oryinåle
inne pl A (lat.) - originalia

sg N oryinåł (1). ◊ G oryinåłu (5). ◊ [A oryinåł.] ◊ I oryinåł(e)m (2). ◊ [L oryinåle.] ◊ pl N oryinåły (1). ◊ G oryinåłów (5); -ów (4), -(o)w (1). ◊ A oryinåły (4). ◊ I oryinåłmi (1). ◊ (lat.) pl A originalia (3).

Sł stp brak, Cn: oryginał abo oryinał, Linde XVII – XVIII w.

1. Rzecz autentyczna, nie będąca kopią (13):
a. O dokumentach prawnych; originale JanStat, Cn; tabula authentica Cn (10): (nagł) Wrácánié Originałów w téyze Ziemi. (–) IZ Poſłowie téyże źiemie Goſtyńſkiéy/ prośili: áby zapiſy w Aktá Ziemſkié/ álbo Grodzkié z inſzych kśiąg introdukowáné/ tym którzy ie introdukuią były záś wrácáné y nie hámowáné. Tedy im to oſtrzegamy: y wrácáć Originália [!]/ iáko ſie to y wſzędźie indźie záchowywa roſkázuiemy. SarnStat 813 [idem 822, 1153]; y káżdému do Woiewództwá iego Kánclérze náſzy autenticè pod Pieczęćią náſzą Extrákty wydáwáć ſą powinni/ vſtáwuiąc y znáyduiąc: iż im tákowa wiárá ma bydź dána/ iáko właſnie gdźieby Oryginały ſámé okazáné były. SarnStat 1027, 822 [2 r.], 1153 [2 r.]; [Szołtys w tej wsi ma młyn, rolą i karczmę, kurów bierze 12, jajec kóp 3, nescitur quo iure, bo oryginału nie pokazał, jedno contractum venditionis et resignationis scultetiae i dał sprawę, że tego dawno używa. LustrKrak II 31].
Wyrażenie: »z oryinału wyjęty« = sumptus ex originali JanStat [szyk 1:1] (2): Który liſt y formá álbo kopia wyięta z originału ták ſie ſámá w ſobie ma. SarnStat 953, 952.
Szeregi: »kopije i oryinały« (1): przerzeczoné liſty y Przywileie/ których wyrozumienié z kopiy y z oryginałów wyięté [quarum tenor de copiis sumptus originalibus JanStat 1018] [...] odnawiamySarnStat 952.

»oryinały i transumpty« (1): áby Conſtitucię/ Ordynácię/ y Dekréty teráznieyſzé [...] mocnie chowáné y po Kośćiołách publikowáné były/ y ich Originały y tránſumpty [originalia vel transumpta JanStat 199] w Kápitułách chowáli SarnStat 924.

b. O Piśmie Św. (3): Zgodę Doktorow świętych iáko oni ſie około wykłádu tego originału zgadzáli/ obwołał wſzyſtek świátá Chrześćiáńſkiego okrąg. WujJud 35v.
Zwrot: »z oryinałem się zgadzać« (1): ábyſmy ich piſmá wedle ſznuru Apoſtolſkiego doświadcżáli/ á dáley im nic niewierzyli/ iedno poki ſie z originałem zgadzáią. WujJudConf 35v.
Wyrażenie: »z oryinałmi zniesiony [= porównany]« (1): ktory [egzemplarz] od Lowáńſkich Theologow pilnie ieſt przeyrzány/ popráwiony/ y z oryginałmi Graeckimi/ Syryiſkimi y z Láćińſkimi ſtárymi piſánymi kśięgámi znieśiony WujNT przedm 17.
2. To, z czego się coś wywodzi, początek czegoś (tu w polemikach religijnych o początkach kościołów i wyznań) [w tym: czyj (6): G sb (3), pron poss (3)] (7): Y ſam originał pokázuie/ iż tá ſzkołá [nowoaryjanie] z piekłá wyſzłá [...]/ gdyż niechce bydź/ áni v żydow/ áni v pogánow/ áni v krześćianow/ nád ktore cechy w tym okręgu źiemſkim inſzego niemáſz/ tylko piekielny. PowodPr 35.
Zwroty: »oryinał okazać (a. pokazać, a. ukazać)« [szyk zmienny] (4): choćiaż vkázáć niemożećie Originału Kośćiołá Genewſkiego/ iedno od Kálwiná/ áni Witęberſkiego iedno od Lutrá. WujJud 118, 135v, 136; Niech nam pokażą originały ſwych kośćiołow/ ták porządnie od czáſow Apoſtolſkich áż do nas przez ſucceſſią poſtępuiące/ iáko my ſwe pokázuiemy. WujNT 676.

»oryinał [od kogo] prowadzić« (1): to nie ieſt Kośćioł Chriſtuſow/ ktory nie ieſt Apoſtolſki: to ieſt/ ktory Originału ſwego od ktorego Apoſtołá Chriſtuſowego/ przez ſucceſsią y porządne po ſobie Páſterzow náſtępowánie nieprowádźi WujJud 132.

»oryinał swoj wywieść« (1): Gnieznieńſki/ Krákowſki/ y inſze Kośćioły/ áż do tych dźiśieyſzych Biſkupow Oryginały ſwe porządne wywieść mogą. WujJud 135.

Wyrażenie: »oryinał Kościoła« (3): Tertullian do Heretykow ták mowi: Niech okażą Oryginały Kośćiołow ſwoich/ niech okażą porządek Biſkupow ſwoich/ ták iednego zá drugim od pocżątku poſtępuiących/ żeby pierwſzy on Biſkup/ ktorego z Apoſtołow álbo z Apoſtolſkich mężów [...] miał przodka albo ordynatorá ſwego. WujJud 135v, 118; WujNT 676; [WujPosN 1584 I 353].
Szereg: »oryinały i przodki« (1): Przeto gdyż oni Originałow/ y przodkow ſwoich po ſobie porządnie od Apoſtołow áż do nich poſtępuiących okázác niemogą/ iáko my okazuiemy; znák pewny ieſt/ że ich kośćioły Apoſtolſkie nie ſą. WujJud 136.
3. Początek, źródło, pierwowzór (2): A co ſie dotycże o zwyżay y Ceremonie tego Sákrámentu/ rzecż pewna/ że ten naylepſzy obycżay ieſt/ ktory ſie z originałem ſwym/ to ieſt z vſtáwą Páńſką y z podániem Apoſtolſkiem zgadza/ iáko nabliżey. WujJudConf 177v; [miłość dar Boży ieſt. Nie inácżey iáko y Oryginał miłośći s ktorey pochodzi/ ktorą ią od Bogá bierzemy/ to ieſth/ wiárá oná prácuiąca przez miłość GilPos 47v; Wypiſuie tám bowiem Piotr ſwięthy Originał/ ſkąd ſie rodzą Krześćiánie w Syny Boże/ iże z Bogá przez ſłowo iego ſwięthe GilPos 83v; A ták iáko s pirwſzego złego Oryginału Szátáná do złego był przywiedziony y ieſt cżłowiek GilPos 95v].
[Wyrażenie: »oryinał apostolski«: Náſzego dopiero wieku że narod Polſki rozrożnił ſię Wiárą á Nabożeńſtwem/ iedni iż tu Papieża we wſzyſtkim ſłucháią/ á drudzy według Originału Apoſtolſkiego/ y pierwſzego ſtárożytnego Kośćiołá [...] tylko przy [...] vſtáwách Kryſtuſowych ſię popiſuią Respons Dv; A iż więc nabeſpiecżniey do ſámego źrzodłá/ wroććie ſię do Originału Apoſtolſkiego/ według Piſmá S. wſzyſtkę náukę y Sákrámenty/ á nabożeńſtwo reformuiąc Respons K4v.]
[Szereg: »oryinał abo początek«: Ale powiedáią/ że ſie o Originale ábo pocżątku ſpowiedzi Iezuitá [...] nie zgadza ſam z ſobą WujPosŚw 1584 613.]
W przen (1): iáko záśię wáſzych Miſtrzow vſtáwicżna niezgodá pokázuie/ iż ſie oni niezbożnie tego originału/ ktory im Syn Boży zámknął/ wártogłownymi rozumy chwytáią. WujJud 36.

Synonim: 3. początek.

BK