[zaloguj się]
[pdf]

OSET (59) sb m

o oraz e jasne.

-ſ-, -s- (54), -ſz-, -sz- (3), -ſſ-, -ſs- (2).

Fleksja
sg pl
N oset
G ostu
A oset osty
I ost(e)m
L oście, ostu

sg N oset (25). ◊ G ostu (16). ◊ A oset (11). ◊ I ost(e)m (3). ◊ L oście (1) SkarŻyw, ostu (1) Mącz. ◊ pl A osty (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

bot. Carduus L. a. Tribulus L. (Rost); oset, roślina z rodziny złożonych (Compositae), o sztywnych, pokrytych kolcami liściach i łodygach; tribulus Murm, BartBydg, Vulg; PolAnt, Mącz, Modrz; carduus Mącz, PolAnt, Calep, Cn; genus spinarum BartBydg; cactos, chalceos, cinnara Mącz; carduus silvestris Cn (59): Tribulus. Diſtel Oſzet Murm 115; Mymer1 18v; BartBydg 162b [2 r.]; Tribulus. Oſeth. [Wodny orzech/ y Kotewki/ Tribulus terrestris SienHerb 178b] Dyſtel FalZioł I 147d, +5a, I 148b [2 r.]; Mordacitas in herbis, Oſtrość/ kłocie á párzenie/ yáko ná pokrziwách/ oſtu/ etć. Mącz 232a; Pappus, Biały mech/ piérze álbo wełná która ſie po okwitnieniu [...] z oſtu rozlata Mącz 276c; Tribulus, Nieyáki rodzay oſtu o trzech ſzpicách. Mącz 463c, 1d, 28d, 38c, 50c, 54a; Calep 165a, [753]a.

W połączeniach szeregowych (5): Leop Is 34/13; GórnDworz Ff3; RejPos 189; BudBib Is 34/13; A ták ſie z nimi muśiał [Jezus z ludźmi] powoli y zlekká obchodźić/ iáko z iedną rolą rozmáitymi chwaſtámi/ drzewem/ chroſtem/ ćiernim y oſtem zároſłą. CzechRozm 235.

Przysłowie: bibl. KrowObr 88; z Oſtu nie bywa Fig/ áni s ćirnia iágod SarnUzn G8v; RejPos 186v; ModrzBaz 53v; Izali zbieráią z ćiernia groná winne/ ábo z oſtu figi? WujNT Matth 7/16. [Ogółem 5 r.]
Wyrażenia: »oset kolący« (1): Ciernie precż wykop/ y oſet kolący GrabowSet Q4.

»oset kosmaty« (1): A przeto poſłuchayćie/ pewnego lekárſtwá/ Ktore ieſt wypiſane z zacnych kśiąg Doktorſtwá. Głowkę iedną álbo dwie/ oſtu koſmátego [...] połknąć PaxLiz E4.

»nasienie ostu« (1): naſienie tego Oſtu ieſth nieiako ſlodkie á nicz żołądkowi nieſzkodzi. FalZioł I 148b.

»woda z ostu« (1): Wodą z Oſtu gdy po domu kropią/ pchły giną FalZioł IV 16d.

Zestawienia: [»oset biały« = acanthaleuce, carduus galaxias, spina alba Cn: Oſet biały/ Spina alba maior. Schlangenbom. SienHerb K4#v.]

[»oset czarny« = crocodilium Cn: Oſet cżarny/ Rzepká záięcża. Chameleon niger. wild Eberwurtz SienHerb K4#v.]

[»oset czartowy«: SienHerb 557b cf »oset szkapi«.]

»oset domowy« = Tribulus terrestris L. (Rost) [szyk 1:1] (2): FalZioł I 147d cf »oset suchy«.

~ Wyrażenie: »nasienie domowego ostu« (1): naſienie domowego oſtu [Naſienie Kotewkowe SienHerb 179a] czo złoty zaważy z winem pithe/ przeciwi ſie iadu wſzelkiemu FalZioł 148b. ~

»leśny oset« = acanthaleuce, carduus galaxias, spina alba Cn [szyk 2:1] (3): Cactos [...]. Leśny oſet Mącz 28d; Leśny oſeth/ Spina alba Bergdiſtel. SienLek 242, X3; [Oſet leśny/ Spina alba minor. Waldtdiſtel SienHerb K4#v].

[»oset miękki« = cnecus silvestris, atractylis, colus, fusus agrestis, cartamus silvestris Cn: Oſet miękki Atractilis. Wåchdiſztel. SienHerb K4#v.]

[»oset morski« (1): Tribulus, Wodny orzech rogáty/ álbo morski oſet. Mącz 463c; [Oſet morſki/ Tragum Scorpio. Hunnertraub/ Katzenrauben/ Blatloſz. SienHerb K4#v, 497b].

»Panny Maryjej oset« (1): Atractylis – Panny Mariey oſet. Calep 110b.

[»oset pawłoczny« = acanthium, onopordon Cn: Oſet Páwłocżny Acanthium. welſchdiſtel. SienHerb K4#v.]

»oset suchy« = Tribulus terrestris L. (Rost) [szyk 1:1] (2): Ale ſuchy á domowy Oſet/ ten wyſoko roſcie á barzo kole. FalZioł I 147d, I 147d.

[»oset szkapi«: Weźmi oſtu co ij ſzkápim y cżártowym zową/ [...] nátłucż prochu ſniego SienHerb 557b.]

»oset wilgotny« = Trapa natans L. (Rost) (1): OSet ieſt dwoy/ ieden ſuchy drugi wilgotny ktori roſcie około rzek y nad ſamemi rzekami thak iż liſcie iego po wodzie ſie ſciele FalZioł I 147d.

»włoski oset« = cactos, cinarae, cinnaris Calep; carduus benedictus, acorna Cn (3): Cactos – Włoski oſet. Calep 145a; Cinarae – Włosky oſset. Calep 194b, 196a.

Szeregi: »ci(e)rnie i (a) oset« = spinae ac tribulus PolAnt, Vulg [szyk 10 :2] (12): GliczKsiąż Hv; KrowObr 225; BibRadz Gen 3/18; BielKron 2; RejAp 59; KuczbKat 375; BudBib Iudic 8/7, 16; SkarŻyw 59; WerKaz 291; GrabowSet Q4; [ziemia] ktora rodźi ćiernie y oſty [spinas ac tribulos]/ wzgárdzona ieſt/ y blizka przeklęctwá WujNT Hebr 6/8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»rzep i oset« (1): A będą wytrácone wyſokośći báłwáńſkie/ grzech Izráelſki: Rzep y oſet [lappa et tribulus] wyrośćie ná ich ołtarzoch Leop Os 10/8.

Personifikacja (3): Był ná gorze Libáńſkiey Cyprys/ do ktorego poſłał Oſet áby mu corę ſwoię dał w małżeńſtwo. BielKron 87v, 87v; Y Ioás krol Izráelſki do Amázyaſzá krolá Iudſkiego párábołę wſkázuie/ iáko oſet źiele niſkie poſłáło do Cedru ná gorze Libanie do drzewá wielce wyſokiego/ áby ſwoię corkę dał zá ſyná iego. SkarKaz 80a.

W przen (5): iżby ten miſtrz/ iáko dobry goſpodarz onemu naſieniu pomogł/ á othworzył mu drogę/ wykopawſzy około niego zielſko/ ćirnie/ oſet/ to ieſt żądze/ á cieleſnośći náſze prze ktore wielekroć cżłowiek kwitnąć w dobroći niemoże GórnDworz Ff3; Cżemu ná to nie bacżyſz że cię Pan zowie ćirniem/ głogiem/ á oſtem/ ktory áż przez ſkorę przenika: á nie thylko w ciáło/ ále práwie w duſzę kole owiecżki iego (marg) Ieremiaſz w xxiij. (–) RejPos 189; CzechRozm 235; SkarŻyw 59; GrabowSet Gv.

Synonimy: zest.: »Panny Maryjej oset«: »osetek Panny Maryjej«, podgorzał.

Cf [OSTOKRZEW], [OSTOKRZEWINA], [OSTOSTRĘCZYNA]

EW