[zaloguj się]
[pdf]

PANNA (3394) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 29 r., w końcowym 6 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N panna panny pannie
G panny panien
D pannie pannóm, pannåm
A pannę panny
I panną pannami
L pannie pannach
V panno panny

sg N panna (971). ◊ G panny (1134). ◊ D pannie (191). ◊ A pannę (340) [w tym: -ą (102), -a (2), -e (1)]. ◊ I panną (109) [w tym: -a (2)]. ◊ L pannie (110). ◊ V panno (275). ◊ pl N panny (98). ◊ G panien (9). ◊ D pannóm (17), pannåm (16); -óm KochZuz, OrzRozm, BielKron (2), GórnDworz, SkarŻyw (2), ReszHoz, ZawJeft, GostGosp, LatHar (2), SarnStat, SkarKaz (2), SapEpit; -åm OpecŻyw (2), PatKaz III, WróbŻołtGlab, WyprKr (4), Mącz, OrzQuin, RejZwierz, HistRzym, WujJud (2), CzechEp; -óm : -åm WujNT (1:1); ~ -óm (2), -(o)m (15); -åm (9), -am (1) OrzQuin, -(a)m (6). ◊ A panny (52). ◊ I pannami (40); -ami (37), -åmi (2), -(a)mi (1); -ami : -åmi OpecŻyw (1:1), KrowObr (2:1). ◊ L pannach (12); -ach (10), -åch (1), -(a)ch (1); -ach : -åch WujNT (2:1). ◊ V panny (18). ◊ du N (cum nm) pannie (2) KochZuz A2v, SkarŻyw 385.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Dziewczyna, młoda niezamężna kobieta; niekiedy w funkcji identyfikującej: ona, ta, o której mowa; virgo Murm, Mymer1, Miech, Vulg, Mącz, Modrz, Calag, JanStat, Cn; puella HistAl, Vulg, Mącz; adulescentula Vulg, Mącz; adulescens, puellula Mącz (741): OpecŻyw 2v [2 r.], 12, 45, 89, 103, 187v [2 r.]; OpecŻywSandR nlb 2v; PatKaz III 89v, 120; Virgo. eyn iungfraw Dzyewicá. álbo pánná. Murm 46; Mymer1 23v; HistJóz B3, B3v, B4v [4 r.], C; Cżlowiek [urodzony pod znakiem Strzelca] [...] towarzyſtwo miluiączy. miloſierny, na panny rad patrzy. A ieſtli ſie panna vrodzi pod thą planetą, tedy [...] miluie rada. FalZioł V 51v; Panny lepak bez poſagu wydawać kazał, aby ſie nie dla pieniedzi, ale z łaſk á dla płodu poymowali. BielŻyw 27, 13, 116; GlabGad P8v; MiechGlab 70; KlerWes Av; RejPs 99, 117; RejRozpr I2v; LibMal 1547/125; HistAl K6v [2 r.]; Lec co s ſtrony młodego pana kilka młodzieńców/ i także s ſtrony/ młodyi paniéi kilka panien/ przy młodych máłżónkach bywało MurzNT 38v; BielKom C6v, E2 [2 r.], G4; GroicPorz 11v [3 r.]; KrowObr 145v, 150v [2 r.], 162, 176, 226, Vuv; Potym pánny rozlicżne táńce táńcowały/ Drugie pięknie ſpiewáiąc ná lutniach im grały. RejWiz 27, 27, 41, 126v, 130; Leop Esth 2 arg, 8, 11, 12, 15, 1.Cor 7/34; IEdná pánná drugiemu/ pewnie ſlubowáłá/ Potym ią páni mátká/ inſzemu oddáłá. RejFig Aa5, Aa4 [2 r.], Aa6v [3 r.], Bb3v [2 r.], Ddv [2 r.], Dd3v, Dd4; LIgurgus miedzy práwy ták dołożył tego/ Aby pánná nie miáłá poſagu żadnego. RejZwierz 40v, 8v, 46v, 49v, 115, 115v, 130 kust; OrzRozm R2v; BielKron 13 [3 r.], 21, 21v, 48v [2 r.], 55 (24); Cepit me amor adolescentulae, Rozmiłowałem ſie panny. Mącz 34d; Virgo satis dotata est, si pudica est, Pánná vczćywa á dobrze wychowána/ nie máły poſag zá ſobą ma. Mącz [95]b, 10b [2 r.], 34c, 54d, 71c [2 r.], 90b (26); OrzQuin Aa5v; GórnDworz B7v, D6v, O8, Cc7v; HistRzym 4v, 5 [4 r.], 5v, 6 [2 r.], 7 (31); RejPos 43, 193, 241, [340], [340]v [2 r.]; BielSat D2 [3 r.]; RejZwierc 86, 201 [2 r.]; BiałKaz I4v, M3, M3v; CzechRozm 127, 134; PaprPan L3, Ddv [2 r.], Ee3, Ee3v, Ff3 [2 r.]; KochOdpr D2v; Calag 303a; KochPs 68, 98, 118; ZA cżaſu Alexándrá Ceſarzá przenáſladowniká Chrześćiáńſkiego/ rodzáiu zacnego Pánná y bogáctwy wielkiemi obdárzoná [...] śmiele w Chryſtuſa Páná náſzego vwierzyłá SkarŻyw 20, 14, 20, 68, 69 [2 r.], 70 [2 r.] (43); StryjKron 52; CzechEp 168; SAm pánnę sćiſkaſz/ ſam ſię zákázuieſz/ Sam w vcho ſzepceſz/ ſam/ Páwle/ cáłuieſz KochFr 30, 13, 24, 25, 44; KochEpitCat 110 [2 r.], 111 [2 r.]; KochSz C2, C3v; THeophanes nieiáki/ miał dźiewkę imieniém Aryſtoklią. Tę dwá młodźieńcy miłowáli/ Strato/ y Kálliſthenes. Strato był bogátſzy/ y bárźiéy Pánnę miłował KochWz 137, 137 [3 r.], 138 [2 r.], 142; ták też y inſzy priuati/ bądź iáwnie/ bądź ſkryćie/ dźieſięć/ dwádźieśćiá y trzydźieśći pánien vbogich poſagámi z ſwey właſney ſkrzynki dáruią ReszHoz 129, 128 [2 r.], 129; ZapKościer 1585/60v; BielSjem 16, 17, 20; KochPam 80; KochPieś 36; KochSob 56, 57, 58, 60, 61 (12); PudłFr 30, 39, 40 [2 r.], 57, 58 (10); BielRozm 26 [3 r.]; KmitaPsal A2v; ZawJeft 4, 36, 44, 45, 46, 47; A choć oczy ſpuſczoné miáłá/ co przyſtoi Pánnie/ która wſtyd lubi/ y bogá ſie boi: Iednák [...] GórnTroas 73, 21, 25, 27, 29, 62 (10); LatHar 96, 234; WujNT przedm 39, Matth 25 arg, 1, 7, 11, s. 108 [2 r.], 642 marg; Pánná gwałtownie zelżoná, ma obżáłowáć z płáczem we wśi przygodę ſwą. SarnStat 641, 591, 626, 635, 637, 641 [2 r.], 1310; SiebRozmyśl F3v, [M], [M]v; CiekPotr 2, 14, 59, 86; GosłCast 12, 33; PaxLiz A4v, C, C2, D3, E, Ev, E4v; SkarKazSej 669a, 705b [2 r.]; KlonFlis B3; SapEpit B3v; Tákże też y młodźieniec/ bá wierę rad záwżdy Pánnę widźi vbráną/ wnet iey ſłuży káżdy. ZbylPrzyg A3, A4v [2 r.]; SzarzRyt D2, D4v.

W połączeniu z imieniem [w tym: panna imieniem (1); panna + imię (25), imię + panna (5)] (30): PatKaz II 72 [2 r.]; HistJóz B3 [3 r.], B3v, B4, C; BielKom G6; Gdyż pánnę Polixenę ſobie oblubił zá małżonkę/ poſlimy k niemu áby ná ſlub przyiechał BielKron 59; byłá w tym mieśćie bárzo dziwna pánná/ zakonnicżká/ imieniem Hildegárdis BielKron 284v, 13, 48v, 49 marg, 54, 54v (15); HistRzym 19v, 21v; BielSat L3; WerKaz 296; PaxLiz A4v, E4v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju [zawsze: panna + przymiotnik] (4): á drabi Pryeneſci wiele panien Meſſalenſkich poimali BielŻyw 13; BielKron 116v [2 r.]; KochOdpr A3.

W połączeniach szeregowych (17): GliczKsiąż G6v; RejWiz 82v; Leop 2.Par 36/17; BielKron 55; BielSat L4; To wſzyſtko Páńſtwo/ okrutny Moſkwićin pośiadł/ y niesłycháne w nim okrućieńſtwo ták nád Męſzczyżną/ iáko Białymi głowámi/ Wdowámi/ Mężatkámi/ Pánnámi/ y dźiatkámi/ náprzećiw Pánu Bogu ſtroył. KwiatOpis D; To ieſt moie w tey ſpráwie/ proſtey żony/ zdánie/ By oſobno śiedziáły Pánny/ Wdowy/ Pánié [!] BielSjem 16, 27; GórnRozm A4, L; SarnStat 142, 642 [4 r.], 643; SzarzRyt D.

W charakterystycznych połączeniach: panna bojaźliwa, (za)cna (zacnie urodzona, zacnego rodzaju) (7), cienka, cnotliwa, dobrze wychowana, doskonała w leciech (doskonałych lat) (2), dziwna, godna za mąż, harda, mądra, mdła, miła (2), nieskażona, nieszkarada, obrotna, subtylna, szlachetna (szlachecka) (6), śmiała, uboga, (pysznie) ubrana (3), uczciwa ( nauczciwsza) (5), umarła, za mąż wydana, wysoka, znamienita; panna krolewskiego stanu, męskiego serca, nawyższogo domu, wielkiej cierpliwości panna miłowała, pojęła za małżonka, spodobała się; rozmiłować się panny; pannie się podobać; chuć obrocić ku pannie, umysł skłonić; pannę całować (2), dać za mąż, miłować (4), pojąć (4), raić za mąż, ściskać; uczynić swą wolą nad panną.

Zwroty: »ułapić (gwałtownie), unieść, (gwałtem) imać, wziąć pannę; łapanie (a. ułapienie), uniesienie, łapacz panny« = rapere virginem Mącz, JanStat; raptus virginis Mącz; raptor virginis JanStat [szyk zmienny] (2:2:1:1;4:1:2): Mącz 345d, 346a; Tym wolno w Mieśćiech [...] gwałt vczynić/ pánnę wźiąć/ y dáć ią potem zá páchołká GórnRozm L3; Pánnę kto gwałtownie vłápi, niech będzie bezecny SarnStat 642; żeby tákowy łápácz pánny [...] cześć/ á która ná to zwoliłá/ dobrá wſzyſtkié dźiedźiczné [...] tráćili. SarnStat 642, 142, 498, 510, 642 [3 r.], 702, 894.

»jako panna się zapłonąć« (1): A gdy co ſzkarádego vſłyſzał/ wnet ſię iáko naucżćiwſza pán ná [!] zápłonął/ iakoby policżek iáki odnioſł SkarŻyw 459.

»(z)gwałcić, zesromocić pannę; uczynić gwałt pannie; gwałt (a. zgwałcenie), gwałtownik panny; gwałt pannie« = vitiare virginem Mącz, Modrz, Calep; virginem violare Mącz, JanStat; vim virgini a. pudicitiae vitium afferre Mącz; constuprare Calep [szyk zmienny] (7:2;2;2:1;1): FalZioł IV 57d; gwałtownik Pánien/ y ktoryby ná cudzołoſtwie był poimány/ tákowi máią być ſćięći GroicPorz ii4; Vitiare virginem, Zeſromoćić pánnę/ czyſtość yey odyąć Mącz 500a, 122b, 424a, 498b, 500a; Cżemu one [prawa] tego ktoby pánnę zgwałćił/ nie przymuſzáią do tego áby ią poiął [...]? ModrzBaz 100v, 84v, 107v; Calep 229a, 250a; SarnStat 142, 494, 626.

Wyrażenia: »dorosła panna« (2): KochFrag 16; Ma śioſtrę doroſłą Pánnę, ktorą moy oycze radbym wźiął zá żonę. CiekPotr 26.

»dwupieniężna panna« = tania prostytutka (1): on będźie ſwé świątobliwośći Vdawał y rośćiągał: [...] iákby nietykány/ A nigdy od białéy płći nie był ogłaſkány: Chociaż przedtym w rycérſkim domu dwu pieniężnych Záżywał pánien GosłCast 50.

»głupie, szalone panny« [w nawiązaniu do przypowieści ewangelicznej; w tym: w porównaniu (3)] [szyk 3:1] (3:1): mnimałby áby tho byłá iáka fábułá ábo przypowieść o iákich mądrych ábo ſzalonych pánnach ſwiátá tego. RejPos [340]v; WujJud 130v; pocżynay robić y dobrze cżynić/ á trway w wierze/ ábyś nie był wyrzucon iáko głupie pánny oley kupuiące. SkarŻyw 279; SiebRozmyśl [M2].

»mądre panny« [w nawiązaniu do przypowieści ewangelicznej w tym: w porównaniu (5)] [szyk 5:1] (6): RejPos [340]v; RejZwierc 170v; WujJud 130v; Naprzod [zalecam] wielką wiárę/ iáko świecę/ z ktorą maſz zábieżeć w drodze twemu oblubieńcowi z mądrymi pánnámi [= jak mądre panny]. LatHar 188, 396; Gotuymy iáko mądre pánny oley miłośierdźia y iáłmużny/ áby nam rzeczono: Wnidźćie do weſela y kroleſtwá wam od Chryſtuſá [...] zgotowánego. SkarKaz 552a.

»młoda (a. młodziuchna) panna« = adulescentula Vulg [szyk 3:1] (4): GlabGad A3; w ktorychby ſię [szkołach] młode Pánny mogły vtzyć/ poznawáć Páná Bogá/ y obytzáiow dobrych KrowObr 150v; Leop Cant 1/2; ZawJeft 47.

»piękna, cudna (co nacudniejsza), krasna, urodziwa (a. pięknej urody), nadobna, gładka, śliczna panna« [w tym: piękna a urodziwa (1)] = pulchra a. pulcherrima virgo Miech, Vulg; virgo speciosa Vulg; honesta facie virgo, puella summa forma Mącz [szyk 16:15] (16:4:4:4:2:1:1): BierEz 13; PatKaz II 72; miedzi innymi więzniami vzrzał iednę pannę piękną y pięknie przyprawioną BielŻyw 116; MiechGlab 57; KlerWes A2v [2 r.]; GlabGad A3; MrowPieś A3; BielKom A4v; GliczKsiąż P7; Leop Esth 2/2, Am 8/13; OrzRozm R; tám ná brzegu morſkim náleźli vrodziwą pánnę krolewſką corę związáną/ imieniem Heſſyonę BielKron 54; nápráwił mácochę ſwoię [...]/ áby ſzłá á prośiłá krolá/ by mu dał zá małżonkę Abizág Sunámicką/ pánnęá piękney vrody. BielKron 76, 21, 429v; Mącz 157d, 431d; gdyſz ſzedł po vlicy/ potkáłá go pánná kraſna/ á on zięty iey miłośćią żądał iey áby ku niemu przyſtáłá HistRzym 61v, 19v, 56v, 76v, 87; Alexánder wielki gdy miedzy więźńmi przywiedzyono s Perſyey pánien nadobnych bárzo wiele/ niechciał żadney widzieć RejZwierc 47; BielSpr 52v; SkarŻyw 443, 445, 459; ArtKanc N11.

»panna bez posagu« (1): Indotata virgo, Pánná bez poſágu. Mącz [95]b.

»wstydliwy by panna« (1): Virginali verecundia homo, Wſtydliwy człowiek by pánná. Mącz 499a.

»panna na wydaniu« (1): Nubilis virgo, Pánná ná wydániu, Godná zá mąż. Mącz 252c.

Szeregi: »panny(-a), (i, albo) białe(-a) głowy(-a)« = virgo et femina, virgo aut mulier JanStat (7): Calep 250a; OKoło tych/ którzy pánny y białégłowy gwałtem imáią/ ták chcemy bydź zachowano SarnStat 642, 498, 510, 642, 702, 894. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»dziew(ecz)ka, (a, albo) panna« = puella, (et, seu) virgo Vulg, JanStat [szyk 3:1] (4): á niech będą rozeſláni ktorzyby pátrzyli po wſſech źiemicách dziewecżek ſlicżnych/ á pánien Leop Esth 2/3, Esth 2/2; Mącz 424a; SarnStat 632. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»panny(-a), (i) mężatki(-a)« (3): Ztądże wiele śiroctwá/ zániedbánia dźiatek/ pánien y mężátek [virginum et matronarum] ſprzedawánie ModrzBaz 107v; BielSjem 16; SarnStat 494. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»panny(-a), (i) młodzieńcy(-ec)« = virgo et iuvenis, virgo et adulescens Vulg; ingenuus, virgo Mącz [szyk 5:4] (9): A [Amor] łucżek dzyerżąc w ręku ná káżdego zmierza. Więc tu pánny młodzyeńce ſtrzałecżką vgadza RejWiz 26; Leop Thren 1/18, Am 8/13; Mącz 211a; nietylo ſie do chowánia pánieńſtwa młodzieńcy y panny woyſkiem práwie rzućili/ ále y ći co żony iuż mieli/ wątpili/ po przyiętym chrzćie/ ieśli mieć znim ſpołecżnośc [!] mieli. SkarŻyw A5v; KochFr 83; KochEpitCat 109, 110; SkarKaz 208a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»panna albo niewiasta« (1): PAnná álbo niewiáſtá gdyby z rozpuſzczonymi włoſy przyſzłá do Vrzędu/ żáłuiąc ná kogo o gwałt ſobie vczyniony [...] GroicPorz 114. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»panny(-a), (i, a) pani(e)« [szyk 6:6] (12): OpecŻyw 8; FalZioł V 51v, 53; BielKom A4v; BielKron 141v; á w ty cżáſy pánny á pateż zá kliędze miano. HistRzym 17v, 21, 84v; StryjKron 577; CzechEp 81; ABy tákie nośiły Pánny/ Pánié [!]/ ſżáty/ Iákie pierwey bywáły przed náſzymi láty. BielSjem 23, 8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»panny i panienki« (1): gdzie okrom inſzych ſzkod ktorymi Chrzeſciány udręczył/ pięć tyſięcy Pánien y Pánienek Slácheckich y inſzego poſpolſtwá poimał StryjKron 320.

»panna, (abo) wdowa« (2): Pánnie/ wdowie/ dozwalam miłośći/ y to ták/ iżby nádzieiá małżeńſtwá byłá. GórnDworz Cc, Ccv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 15 r.]

Przen (6): Zá thą [mężnością] záſię przydzie ſpráwiedliwość/ przyiaciołká ſkromnośći/ y ludzkiego dobrá: pánná oná z niebá/wſzytkich inych cznot krolowa GórnDworz Ff8; Sżłá pará pánien [Wisła i Narew] káżda z nich zoſobná/ Gwiaźdźie podobná. KlonFlis G4v.

W formule zaklęcia (1): Vithayczie zarze viſzczie trzi panni ydzczieſz mi do thego philipa, Roſthargnyczieſzmu yego ſſercze LibMal 1544/85v.

Wyrażenia: »głupie panny« [w nawiązaniu do przypowieści ewangelicznej] (2): Szukayćie Páná/ mowi Prorok/ poki náleźion być może/ poki wrot głupim pánnom nie zámkną SkarKaz 4b, 551b.

»mądre panny« [w nawiązaniu do przypowieści ewangelicznej] (1): áby nas thákież Pan náſz racżył policżyć/ cżáſu ſwiętego záwołánia ſwoiego/ w pocżet tych mądrych pánien RejPos 343.

a. Niezamężna kobieta (niekoniecznie młoda); exoleta virgo Mącz; innuba Calep (18): LudWieś A3v; Ha ha głupye pánny powiedáią/ A ony iuż lepſzą rádę máią/ Niżli drugie co przy mężu kłuſzą BielKom G5; Exoleta virgo, Pánná która ſobie podſtárzáłá/ álbo podmatuśkáła/ yáko niektórzi mówią. Mącz 262a; BiałKaz M3; CzechRozm 130v; KochEpitCat 111; O iednym Káznodziei co kazał zá Pánny brzemienné Páná Bogá prośić. PudłFr 44, 44, 47; Calep 539a; WujNT 1.Cor 7/28.

W przeciwstawieniu: »panna ... wdowa albo (ani) porzucona (niewiasta)« (2): Kxiądz żonę pánnę poymie/ á nie wdowę áni porzuconą. KrowObr 232, 232.

Wyrażenia: »panna niemężata« (1): Dobra rzecż ieſt Pánnam nie mężátym y Wdowam/ áby ták zoſtáły iáko y ia. WujJud 143v.

»panna przystarszym« (1): Reliqui domi exoletam virginem, Zoſtáwiłem domá pánnę prziſtárſzym. Mącz 262b.

Szeregi: »pani a(l)bo panna« = domina sive virgo JanStat (3): Do pániey álbo do pánny pozwáney w goſpodzye będącey ma Sędzya poſłáć widzá ſwego UstPraw H2v, H2v; SarnStat 569.

»panna i wdowa« (1): WujJud 143v cf »panna niemężata«. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]

b. Dziecko płci żeńskiej, dziewczynka (3): ty blogoſlauyona anno maſz wrychle począcz plod y porodzyſz panną PatKaz II 64, 65, 85.
c. Bogini antyczna (12):
α. Nimfa, okeanida (5): Iedná z nich [okeanida Hypermnestra] wierna łożu małżenſkiému/ Przećiwko oycu krzywoprzyśiężnému/ Zacnie ſkłamáłá: pánná czći beż koncá Pod kręgiem ſłóncá. KochPieś 50, 50; GrochKal 18.
Wyrażenie: »morzskie panny« (1): Owam był Dworzáninem długo v Neptuná. [...] Milczę iż Morzſkie Pánny mnie rády ſłużyły. Prot A3.
Szereg: »panny abo wodne boginie« (1): Náiádes y Crenides ſą pánny ábo wodne boginie. KlonŻal B marg.
β. Muza (4):

Peryfrazy na oznaczenie muz (4): Poetowie też dziewięć muſas to ieſt panny mądroſć dawaiąćze policżaią KłosAlg A4; A my pánny z Helikonu/ Tobie tego życzymy OstrEpit A3; Piękne Pánny z Párnázu wieńce kádźidłowe W rękách ſwoich trzymáią SapEpit A3v, A2. [Cf też 2.b.γ.]

γ. Grecka bogini sprawiedliwości Astrea (przez jakiś czas mieszkała wśród ludzi, zrażona jednak ich zbrodniami powróciła na firmament i pozostała wśród konstelacji w znaku Panny) (3): Nie mogłá dáléy zmieſzkáć z narodem okrutnym Święta pánná: lecz poſzłá w niebo lotem chutnym. Y ośiádłá to mieyſce/ zkąd czáſu nocnégo Da ſye widźiéć/ ſąśiádá Bootá zacnégo. KochPhaen 6, 4, 5.
d. Córka (7): (did) HEC[uba] (–) [...] Dźiéćię/ pánná [tj. Poliksena]/ zábići/ [...] Y kogóż piérwéy płákáć! wnuká zábitégo! Córki/ mężá/ oyczyzny/ śiebie/ czy wſzytkiégo? GórnTroas 75; Niechay powie: że pánnie od oycá iey przynioſł Kilká tyśięcy złotych ná poſag CiekPotr 59.

panna czyja (1): Iezus miły wſkrzeſil pannę vmarlą kſiążęcia iednégo. OpecŻyw 44v.

Przen: bibl. Terytorium i jego mieszkańcy [w połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju] (3): pokáźił w gniewie ſwoim wſſyckie obronne budowania pánny Iudſkiey y zrzućił ná źiemię Leop Thren 2/2, Thren 1/15; Wſtęp do Gáláádu/ á weźmi żywice pánno corko Egiptſka (marg) Názywa Egiptcyány pánną [...] (-) BibRadz Ier 46/11.
α. Córka chlebodawczyni (1):
Szereg: »pani z panną« (1): yſch dnya yednego wſzwyetho poranu do yſzdebky gdzie ſzyą pany ſpanna vbyerala them kluſzobye othworzil LibMal 1546/114.
e. Służąca, dworka; pedisequa Vulg, Mącz, Cn; puella Vulg, PolAnt; ancilla, ancillula, famula, ministra Cn [w tym: w funkcji postaci dramatu w GosłCast (25)] (140): RejPs 68v; RejWiz 25 [2 r.], 26, 31v marg, 57v; Wcżoráſmy weſzli ná chwilę do ogrodá ſámi/ Ali páni s fraucymerem w tyż tropy zá námi Skoro weſzłá/ ták zárázem pánny odeſłáłá KochZuz A4, A2v, A3 [2 r.]; RejZwierz 142v; WyprKr 88v [2 r.], 89 [2 r.], 89v, 90, 90v [2 r.] (13); A gdy ią przywiedli przed krolá/ nálázłá łáſkę v niego/ y dał iey ſiedḿ pánien ku ſłużbie/ ktore ią chędożyły y vbieráły. BielKron 114v, 48v, 56, 116v, 127 [2 r.], 271 (12); Gyneconitis, vel Gynecion [...] Fraucimer/ Panieński dwór/ yáko yeſt v Krolów y Xiążąt/ gdzie pánny ſwym dworem też służą. Mącz 9c; GórnDworz R [2 r.], Tv; Táka/ o królu [...] żoná Dniá dźiśieyſzégo tobie przyniesioná: Z nią orſzak pánien KochPs 68; GostGosp 128; GosłCast 21, 22 [2 r.], 23, 40 [2 r.], 41 (26).

panna u kogo (4): Pánny v roſkoſzy [postaci alegorycznej o tym imieniu]. RejWiz 26 marg, Cc8v; BielKron 319v; [Barbarka] Panna to Szwedka vKrolewny ActReg 157.

panna czyja [w tym: pron poss (3), G sb (1)] (4): iako ſie Zephira Potyfarowa pani rozmiłowa [!] lozepha cżego ſie zwierziła Achizie pannie ſwey RejJóz C3v; Leop Esth 2/10; á to kſięſtwo potym dał Mikołáiowi bękártowi ſwemu/ ktorego miał z pánną ſłużebną ſwey żony BielKron 364; SkarŻyw 478.

W połączeniu z imieniem (i nazwiskiem) [imię (i nazwisko) + panna (3), panna + imię (1)] (4): RejJóz A4v, C3v; Anna Withkowſka panna Comorna WyprKr 127v; PaxLiz A4.

W połączeniach szeregowych (2): BielKron 424; przyſzedł ná páłac/ gdzie dworzan/ pań/ pánien/ pełno było GórnDworz R5v.

W porównaniach (5): o onych [dworzanach] mowię/ ktorzy nic nieczynią/ iedno vbrawſzy ſie przed Krolem iáko Pánny przed Krolową ſtoią OrzRozm R2, R [2 r.]; OrzQuin E2v; Y wola ma twey woley ſługá nie ſkwirkliwa/ Wżdy/ by ſkromna od pániey pánná oczekiwa Rychło iey rękę podaſz SzarzRyt B2v.

Wyrażenia: »panna cudna, piękna (co piękniejsza)« = puella speciosissima Vulg [szyk 2:2] (2:2): wdrugich ſiedḿ [pałacach] myeſzkały cudne panny ktore vſtawitznye ſlużyły oney pannye Aſenech HistJóz B3; Leop Esth 2/9; OrzRozm R; OrzQuin E2v.

»panny dolne« = młode kobiety z niższych warstw szlacheckich stanowiące orszak dworek służebnych (1): Barwa panien Dolnich WyprKr 91, 114v [2 r.].

»panna dworska, z dworu« [szyk 1:1] (1:1): niebaczę komuby miał być táki Dworzánin rowny/ iedno piękney vbráney á dworſkiey Pánnie/ ktora z pewnego datku Krolowey ſłuży. OrzRozm R; HistRzym 123.

»panna w(e) fraucymerze, z fraucymeru, frącmerna« [szyk 6:2] (5:2:1): WyprKr 127, 128v; nie więtſzey godnośći zdádzą mi ſye być Dworzánie v Krolá/ nád Pánny cudne y vbráne we fraucymerze v Krolowey. OrzRozm R; OrzQuin E2v; GórnDworz R3; GosłCast 21, 52; ORSZVLKA Pánná Frącmerna. PaxLiz A4.

»panna komorna« (3): kthore [czapki] Panna Comorna. w komorze K.Iei Mczi chowa WyprKr 94, 90, 127v.

»panna służebna« = pedisequa Mącz [szyk 15:4] (19): ZapWar 1532 nr 2415 [2 r.]; RejJóz A4v; BielKom nlb 8, G, G4v, G6; Leop Esth 2/10; Páni przydzye/ iáko zwykłá niewiedząc o zdrádzye. Zá nią dwie ſłużebne pánnie KochZuz A2v; Abigáil tedy rychło ſie nágotowáłá áby zabieżáłá Dawidowi/ [...] s pánnámi ſłużebnemi BielKron 67, 303, 319v, 364; Vestispica, [...] Pánná służebna/ podkomorza. Mącz 490d, 294a, 357c; GórnDworz R; GostGosp 108; KlonFlis G4.

Szereg: »fraucymer abo (to jest) (służebne) panny« (2): Y roſkazał komornikowi/ áby iey [Ester] dano [...] ſiedḿ pánien co pięknieyſſych z domu Krolewſkiego/ á żeby thák ſámę/ iáko fraucymer/ ábo ſlużebne pánny iey/ przybrał y ozdobił. Leop Esth 2/10; BielKron 428v.
Przen (6):

panna czyja [zawsze: pron poss] (3): [Mądrość] Rozeſłáłá pánny ſwe BibRadz Prov 9/3; RejZwierc B2, 127v.

W porównaniu (1): zá którą wiárą/ nie inák/ iedno iákoby zá iáką Pánią/ Pánny ſlużebne idą/ dobre owoce KrowObr 59v.

Wyrażenie: »panna służebna« (3): KrowObr 59v; Wiárá/ nádzieiá/ łáſká/ máią też ſwe pánny ſłużebne. RejZwierc B2 [idem] 127v.
a) O figurze w szachach: pionek (1):
Wyrażenie: »panna służebna« (1): Naprzod do pánien ſłużebnych Krol biały Roſkazał/ [...] Ze/ [...] Iednę z nich myſli wzyąć zá żonę ſobie. Tylko żeby ſie mężnie popiſáłá/ A oſtátniego kreſu dobieżáłá. KochSz C.
b) Nogat, odnoga Wisły (1): [przy rozwidleniu Wisły w deltę] Zebyś dał pokoy w práwo rzece owey/ A żebyś w lewo trzymał ſię Krolowey. Ieſli też woliſz pánnę/ płyńże zá nią/ Puśćiwſzy pánią. KlonFlis G4v.
α. Członkini złożonego z młodych kobiet zastępu rycerskiego, też amazonka (13): Przyiecháłá potym Penteſylea Amázońſka krolowa dobrze zbroyna w wielkim pocżcie pánien Troiánom ná pomoc BielKron 59; ktora [królowa] byłá przyiecháłá do Alexándrá wielkiego ze trzemi ſthy pánien we zbroi BielKron 297v; Po śmierći Libuſe Włáſthá [...] zebrawſzy ſie z innemi pannámi vcżyniły Syem táki/ iákoby męſzcżyznom nád ſobą nie dáły pánowáć BielKron 319v, 125v, 318v, 319v [4 r.], 320 [2 r.], 320v.
f. Ukochana, oblubienica, narzeczona; panna młoda (45): RejFig Bb8v [3 r.], Dd3v; Cżwartey nocy przyimieſz do ſiebie pánnę z boiáźnią Bożą obycżáiem małżeńſkim BielKron 97v; Servia, May z kwiátków/ álbo puſz álbo rownianká/ yákie pánny pánicóm do czapki ygiełką przitikáyą. Mącz [388]c; GórnDworz C4v, C5, C6, R3, Bb7, Cc7v, Kk7v; KuczbKat 250; Calag 124a; miedzy ſwémi Cory królewſkié maſz vlubionémi. Otóż y pánnę dawno pożądáną Maſz wedla śiebie KochPs 67, 68; SkarŻyw 76; KochEpitCat 111; KochWz 138; To tám przyſtoi/ żeby Helená ſwatáłá/ Y pánnę ku ſzlubowi ſámá vbiéráłá. GórnTroas 57, 57; SapEpit B4.

panna czyja [w tym: pron poss (3), G pron (1)] (4); zginął moiey pánnie pierſcionek GórnDworz R3, C4v, C5v; Dwá młodzieńcy s Syrákuzanow ſimultatem miedzy ſobą s przycżyny miłośći mieli/ bo ieden drugiego pánnę poiął Phil Q4.

W porównaniach (2): Gdyż tu Ian ſwięty powieda iż tho miáſto widzyał ochędożone iáko gdy będzie vchędożona pánná do ſlubu oblubieńcowi ſwoiemu. RejAp 175v, 175v.

W charakterystycznych połączeniach: panna w małżeństwo zmowiona, pożądana (2), uchędożona (do ślubu) (2); pannie się zalecać; pannę do ślubu wieść.

Zwroty: »pannę pojąć« (2): Monogamus, qui duxit uxorem virginem. Einer der eyn iunckfraw zu der ehe genummen hat. Ktory pánnę poyął Murm 169; Phil Q4.

»pannie służyć« = być oficjalnym wielbicielem (2): GórnDworz C5v; Der Iungfraw hofieren. Pánnie służyć/ et Pánnie śię zálecáć. Adesse ante fores. Calag 124a.

Wyrażenie: »panna piękna« (1): Ten rycerz pánnę miał bárzo piękną HistRzym 84v.
Szeregi: »panna abo oblubienica« (1): Azaż Pánná ábo oblubienicá zápomni ſtroiu ábo ochędożeńſtwá ſwego? PowodPr 18.

»panna abo pani« (1): A w bitwie dopiro nie żáłował głowy náſtáwić/ wiedzącz to pewnie/ iż pátrzáłá nań pánná/ ábo páni z muru GórnDworz Bb7.

»panic z panną« (1): PAnic s pánną w ſwych rzecżach coś pilnie mowili RejFig Bb3v.

Przen: Zgromadzenie wiernych (9): Wſzyſcy wierni ſą pannami duchownymi. KrowObr 148 marg, Vu2v; RejAp 175v, Dd3.

panna czyja (2): RejAp 119 [2 r.] cf »panna niepomazana«, Szereg.

Wyrażenia:»czysta panna« (1): ábowiem was gorąco miłuię vprzeymą miłośćią Bożą. Bom was poślubił czyſtą pánną [virginem castam] ſtáwić iednemu mężowi Chriſtuſowi. WujNT 2.Cor 11/2.

»panna niepomazana« (1): iáko oni wſzędy Zbior Páńſki á thę wdzięcżną oblubienicę iego zową pánną iego nie pomázáną RejAp 119.

»Synowi Bożemu panna poślubiona« (1): iż wſzyſcy wierni ſą ná krzćie przes wiárę Synowi Bożemu pánnámi poſlubionymi/ y poſwięconymi. KrowObr 148.

Szereg: »panna a dziewica« (2): A tyć ſą pánny/ á tyć to ſą dzyewice iego [Pana] RejAp 119, Dd2v.
2. Forma grzecznościowa odnosząca się do niezamężnej kobiety (85):
a. O osobie trzeciej (48):

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem [zawsze: panna + imię i (lub) nazwisko] (24): OpecŻywPrzedm C3; Item wzyal pannye pyothrkowſkyey ſpodrzeczą [...] pacziſikal srebrny LibMal 1552/169; BielKron 419v; OrzQuin Aa5; a ten slachetny Marczyn Kręſzky Kriſtan przystal na ten dwor do ty panny Iuſtiny do Koſzyczkowa ZapKościer 1585/60v, 1585/60v, 1586/61v; BielRozm 30; ActReg 130 [4 r.]; KołakCath Cv; A przetóż pánná Iádwigá Królewná byłá krewna córce páná Iérzégo Kśiążęćiá w drugim ſtopniu SarnStat 601; WitosłLut kt; PaxLiz C4v, E3v; SapEpit kt; Pánnie Zophiey Koſtánce/ Woiewodzance Sędomirſkiey SzarzRyt Dv, D2v. Cf »Jej Miłość panna«.

Wyrażenia: »Jej Miłość panna« [zawsze z imieniem i nazwiskiem] (3): Do Iey Miło: Pánny Zophiey Myſzkowſkiey z Mirowá/ Stárośćianki Oświęćimſkiey/ Zatorſkiey/ rć. GrabowSet A2, Mv; OstrEpit kt.

»księżna panna« (1): LVTNIA NA WESELE [...] Páná Ierzego Chodkiewicżá [...] Y Oświeconey Xiężney Pánny Pánny Sophiey Rádźiwiłowny WitosłLut kt.

»moja (a. mnie wielce) miłościwa panna« [szyk 4:2] (6): W.M. moiey Miło: Pánny/ y wſzytkiego domu á powinney krwie W.M. wiecżny ſługá Sebáſtyan Grábowiecki GrabowSet A3, A2, A2v, A3, Mv [2 r.].

»oświecona panna« (1): Przedmowa na żywot pana Iezuſow ku oſwiétzoné pannié pannié Elzbiécie/ dobré pamięci/ krolewnie Polſkié OpecŻywPrzedm C3.

α. W stosunkach między podwładnym a młodą chlebodawczynią (16): (did) ORSZVLKA [służąca]. (–) ACh namilſza Goſpośiu/ gdźie ſie Pánná działá/ Wſzák nie dawnego cżáſu/ w ſwym pokoiu ſtałá. PaxLiz C3, Bv [4 r.], C, Cv, C3 [2 r.], C4, E3v.

panna czyja [w tym: m(oj)a (2), nasza (2), twoja (1)] (5): Abowiem Pánnie náſzey/ ſłużąc cżás nie máły/ Záwſze w przedśięwźięćiu ſwym każdy z nas był ſtały. PaxLiz Bv, Bv, B4v, C, C2.

β. Żartobliwie [w połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym cechę ludzką] (1): Zacna tho páni iſcie po thy látá/ S pánną niecnotą wielmożna priwatá. RejZwierc 222v.
b. W bezpośrednim zwracaniu się do drugiej osoby (29): Awo ia twoy pánno oblubieniec/ Chciey mi poſłáć ſwoy małżeńſki wieniec BielKom G6, G2v, G5 [2 r.], G5v; KochPam 82; Ach pánny/ co to miłość wy niewiećie o niéy GosłCast 63; PaxLiz C2, D2v.

W połączeniu z imieniem [zawsze: panna + imię] (2): BielKom Gv; TOżeś iuż Pánno Prychno/ wybornie ſłyſzáłá PaxLiz D3.

Wyrażenia: »miła panno« (4): BielKron 320v; Ząday v mnie miła pánno cżego chceſz HistRzym 4v, 4v; GosłCast 70.

»piękna panno« (3): tá ich [Muz] k tobie mowá byłá: [...] Piękna pánno/ któréy my równia nie nayduiem: Piękna pánno/ któréy to ſmiele przypiſuiem Ześ ſwą piękną vrodą wſzytki célowáłá/ [...] Piękna pánno/ złéy myśli dźiś być ſye nie godźi PudłFr 73-74.

α. Podwładny do młodej chlebodawczyni (5): (did) Pánná ſłużebna [do Konstancji]. (–) [...] Ale pánno poſłuchaycie/ Mnię ná probę w klaſztor daycie BielKom G4v, G2v.
Wyrażenia: »mnie panno łaskawa« (1): (did) ARAZVS [służący]. (–) COż wzdy ieſt zá przycżyná? mnie Pánno łáſkáwa/ Z ktorey ſie tak hániebny ból w Waſmośći wdawa. PaxLiz B2v.

»panno m(ił)ościwa« [szyk 1:1] (2): (did) Strates [sługa] przyſzedſzy/ do niey rzecze. (-) IVżeſz rzecż dobra náſzá/ Pánno Miłośćiwa PaxLiz D3v, D2.

β. Do zakonnicy (1):
Wyrażenie: »panno moja« (1): To ſłyſząc Eufrázya/ do nog ſię iey [zakonnicy Germany] położy mowiąc: odpuść mi pánno moiá/ zgrzeſzyłám przećiw Bogu y tobie/ modl ſię zá mię. SkarŻyw 226.
γ. Do Muz (5): o Boginie święté/ [...] O Pánny/ o Iowiſzów/ o pięknéy pamięći Cny narodźie. KochMuza 26, 28.

Peryfrazy na oznaczenie Muz (3): PAnny/ któré ná wielkim Párnáźie mieſzkaćie/ A Ippokreńſką roſą włoſy ſwé maczaćie KochFr 41; Pánny/ którym lotnégo koniá zdróy ſmákuie: Ia ieden nieeh wam ſłużę KochMuza 25; Terazby cżás był/ pánny z Helikoná/ Przywieść ná pámięć/ iákich ktora ſtroná Fortelow [...] vżywáłá KochSz A4v.

c. W użyciach spoza normalnych kontaktów międzyludzkich (8):
α. Autor do adresatki wiersza (4): WIelkiey zacnośći/ wielkiey Pánno cnoty/ Zaż w mocy moiey tákie ſą klenoty/ Co dáne/ tweyby godne były ręki? GrabowSet Mv; ZbylPrzyg B4.
Wyrażenie: »panno śliczna, wszech piękniejsza« [szyk 1:1] (1:1): Ma to twarz twoiá/ Pánno wſzech pięknieyſza w ſobie/ Zę człowiek rad y nierad muśi ſłużyć tobie. KochPieś 5; Ty tákże ślicżna Pánno godná Mężá tego/ Záżyway w ſpołecżnośći zdrowia ſzcżęśliwego. SapEpit B4v.
β. Autor do bohaterki wiersza (3): Teraz ſye nápátrz pánno/ kogo widźiéć ządaſz/ Kto wié/ ieſli go potym ná wieki oglądaſz. KochPam 83, 84.
Wyrażenie: »panno nad pannami« (1): Heſper iák iáſna ieſt miedzy gwiazdámi/ Ták twe wſpániáłe Pánno nád Pánnámi Są obyczáie SzarzRyt D4v.
γ. Do nieobecnej (1): [Helena o Poliksenie:] Dárdánowégo domu pánno wielkiéy cnoty GórnTroas 57.
3. Dziewica, kobieta, która nie utraciła panieństwa; virgo Murm, BartBydg, Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, JanStat; puella intacta Calep; filia integra a. nescia viri, virgo integra Cn (2536): PatKaz II 66v; PatKaz III 90; BartBydg 171; gdyż ſie im niepodobna rzecż widziała aby kiedy panna miała porodzić. BielŻyw 124; Zonę Pánnę niechay poymie kxiądz KrowObr 232v, 225v, 232v, 235v; Leop 1.Cor 7/25, 28, 36, 37, 38; corká [św. Piotra] [...] zeſzłá s ſwiátá pánną. BielKron 142v, 95v [2 r.]; Mącz 282a, 323a, 499a; CzechRozm 155v; gdzie teſz y potym dwie corce iego pánnie/ áſz do śmierći/ iedná z iedney ſtrony/ á druga z drugiey/ położone ſą. SkarŻyw 385, 393; ArtKanc C; Calep 1128a; GrabowSet K [2 r.]; Bo ktora ieſt pánną/ ále ma wolą iść zá mąż ábo mężá poznać/ táć nie ieſt práwie pánną ná duſzy y ná ćiele. WujNT 195; Y tu o pánnách wolnych mowi/ ktore ślubu czyſtośći nie máią. Bo ktore po ślubie czyſtośći w małżeńſtwo wſtępuią/ te ćiężey niżli cudzołożnice grzeſzą. WujNT 596, przedm 14, s. 4, 195, 1.Cor 7/25, s. 593 marg (14); SiebRozmyśl F2v.

W porównaniu (1): Iako pyeruy czlouyek adam był ſzyemye yako ſpanny uczynyon nyemayączey yeſcze ſlorzeczenya/ tak ſluſzalo {o} wtorym adamye yſz ſyą ſ panny narodzycz myal PatKaz I 12.

W charakterystycznych połączeniach: panna wolna; panna w małżeństwo idzie, poddaje się w małżeństwo, pójdzie za mąż (2); pannę (wy)dawać za mąż (2); pojmować (2).

Wyrażenia: »panna czysta« (2): potym krol Farao tę pannę tzyſtą tzyſtemu pánicowi Iozefowi dał zá żone HistJóz C, B4.

»prawa panna« (2): Charta virgo, Práwa pánná/ która yeſzcze nie rodźiła. Mącz 51b; SienLek 166.

Szeregi: »biała głowa niemężata i panna« (2): Nie żonáty ſtára ſię o rzeczách Páńſkich/ iákoby ſię podobał Bogu. [...] Y białagłowá niemężáta y pánná [mulier innupta et virgo]/ myśli o rzeczách Páńſkich WujNT 1.Cor 7/34, przedm 14.

»panna abo dziewka« (1): natrudniey poznáć drogę Młodźieńcá z Almą/ to ieſt z pánną/ ábo z dziewką CzechRozm 130v.

Przen (1): Názywa Egiptcyány pánną okázuiąc iż ieſzcze od żadnego nieprzyiaćielá náruſzonemi nic nie byli. BibRadz I 408d marg.
a. O Marii, Matce Bożej (niekiedy w funkcji identyfikującej, zbliżonej do imienia własnego: ona, Maria) (2299): Woce mgnieniu dwa anieli przed panną ſtanęli/ a tzo ijm polecił pán iezus ſprawili. OpecŻyw 38; PAnna pod krzyżem ſtoiątz/ żadnego pocieſſeniá niemaiątz/ ku oytzu niebieſkiému mowila OpecŻyw 147; iako liliá polná/ rożá bez cirniá/ tak ta panna od wſſelkié zmazy grzéchu była oddálona OpecŻyw 183, 4, 5, 5v, 8 [3 r.], 9v (62); OpecŻywSandR nlb 2 [3 r.], 4; panna przeſz grzechu pyeruorodnego yeſt począta PatKaz I 7, 1, 2v, 3v [2 r.], 4, 11v [2 r.] (23); przeſz tą panną oczyecz nyebyeſky chcze zeſlacz ſyna ſzwyatu PatKaz II 51, 19, 19v, 20v, 23v, 24 (107); tąką [!] czyſtoſzczyą ſlynye panna yaka pod bogyem vyąthſza bycz nyemoze rozumyana PatKaz III 87v, 87, 90, 90v, 91v [2 r.], 93 (67); BielŻyw 124; MiechGlab *4v [2 r.]; LubPs T4; Czemuſz tedy ſtey Pánny Boginią tzynićie pogáńſką y ſniey ſię náſmiewaćie KrowObr 166; Proſimy ćię Pánno/ kthoraś nam ieſt ku poćieſze daná: Day nam wniść do niebá KrowObr 171, 152, 152v [2 r.], 153 [2 r.], 153v, 160 (15); poſlan ieſth Angioł Gábryel od Bogá/ do miáſtá Gálileyſkiego/ ktoremu imię Názáret/ do Pánny poſlubioney mężowi/ ktoremu imię było Iozeph/ z domu Dawidowego/ á imię pánnie było Márya. Leop Luc 1/27; BielKron 137 [2 r.]; RejAp 14; y on Iozeph/ y oná pánná/ muſieli ſie w Betleem poſtáwić ná on cżás/ gdy iuż przychodził cżás ſwiętego národzenia iego. RejPos 18v; Nie boy ſie pánno/ nie boy ſie Mária/ ábowiem wiedz żeś ty z dawná nálázłá łáſkę v Páná twoiego. RejPos 272; Pátrzayże też narodu tey pánny/ iż byłá poſzłá z Abráámá/ z Dawidá/ y z inych Pátriárchow RejPos 273, 13v, 14 marg, 16v, 18v [2 r.], 21 (56); BiałKat 226; CzechRozm 155, 156, 156v [3 r.], 157v, 158v [3 r.], 159, 163v [2 r.]; ModrzBaz 134; Máćierzinſtwo z dziewictwem w Pánnie zgodę nálázło. SkarŻyw 112 marg; Zdrowá bądz Pánno/ ktoraś nieogárnionego wżywoćie ſwym ogárnęłá/ Chryſtuſa żywotádawcę wychowáłáś nam SkarŻyw 119, 112 [3 r.], 113, 140, 242 [3 r.], 243 [3 r.], 244 [2 r.]; MWilkHist G2, G3v; CzechEp 187, 203, 299, 306, 314, 320; ReszPrz 37; Szłá Pánná y z Iozefem do Betlehem miáſtá/ Powiatu Zydowſkiego/ porodźić Syná ſwego ArtKanc B2v, A3v [4 r.], A4, A5 [2 r.], A5v, A19 (14); GrabowSet R4v, S, X3; Krolowa niebieſka/ [...] tyś ieſt oſobliwa oná niewinnośćią wſzyſtkie przechodząca Pánná LatHar 414, 7, 39, 406, 414 [2 r.], 476 marg [2 r.] (21); Ieſus z ſámey ſię Pánny národźił nie z Ioſephá WujNT 4 marg, 3 marg, Luc 1/27 [2 r.], s. 194, 195 [2 r.], 196 (11); Coś/ proſzę pánno/ zá żał [!] ná duſzy ſwéy miáłá? Co zá ſmętek/ gdy ſię iuż kátóm doſtał w ręce SiebRozmyśl H3v, B, F2v [2 r.], F3 [3 r.], F3v [2 r.], F4v [2 r.] (18); Bo ácz Pánná boſtwá nie rodźiłá: bo ieſt nie poczęte y końcá nie ma boſtwo: ále tego nośi w żywoćie/ y ten ze krwie iey człowieczeńſtwo wźiął/ ktory ieſt práwym Bogiem. SkarKaz 579a, 578b [2 r.], 580a [3 r.]; SzarzRyt Av.

W połączeniach szeregowych (21):

~ Z wymienieniem innych istot boskich i ludzi świętych (12): MetrKor 38/287, 59/75; W potrzebye śmyertelney nyema człowyek przeſtáwáć pánny Máryey/ Anyołow/ Apoſtołow/ y innych śwyętych wzywać KromRozm I I; KrowObr 195, 215; SkarŻyw 92; POzdrawiam was [...] błogoſłáwiona Pánno Márya/ mátko Boża/ święći Anyołowie/ Pátryárchowie/ Prorocy/ Apoſtołowie/ Męcżennicy/ Wyznawcy/ Pánny/ y wſzyścy/ w ktorymkolwiek ſtanie cżyſtość miłuiący. LatHar 48; Pánu Bogu w Troycy iedynemu/ błogoſłáwioney P. Máryey/ y wſzykim [!] Swiętym/ niechay będźie wiekuiſta cżeść y chwałá. LatHar Aaa8, 84, 136, 328; SarnStat 4.

Z innymi określeniami Marii (9): GrabowSet L2v; POzdrawiam ćię/ o Krolowa niebieſka/ Mátko Boża wielebna/ Páni moia nadobrotliwſza/ Pánno Márya LatHar 47, 37, 228, 484, 485, 486, 490; WujNT przedm 27. ~

W porównaniach (2): yſz yako tą gwyazda yeſt namnyeyſza a barzo moczna tak panna marya pokorna a wſzytkym panuyącza PatKaz III 126v; Iż Pánná Márya ieſt przyrownaná Rożey y Liliey KrowObr 95.

W litanii: »panno ... modl się za nami« (36): Pánno cżternaſtego roku Iozephowi/ z ſkrytey rády Bożey/ roſtropnie pośl[u]biona/ modl ſię zá námi. Pánno [...] Anyelſkim zwiáſtowániem/ y przedźiwnym pocżęćiem Syná Bożego oſobliwie vcżcżona/ modl ſię zá n. LatHar 501; Pánno przez dźiewięć mieśięcy SYná Bożego/ bez wſzelkiego ćiężaru/ mile noſząca/ modl ſię zá námi. LatHar 501, 173, 500 [6 r.], 501 [6 r.], 502 [8 r.], 503 [8 r.], 504 [4 r.].

W formule przysięgi (1): thako my bog pomagay, panna Maria y wſzyſzczy swyączy MetrKor 38/287.

W formule spowiedzi (2): Ia grzeſzny cżłowiek/ ſpowiádam ſię Pánu Bogu wſzechmogącemu w Troycy iedynemu/ naświętſzey Pánnie Máryey/ wſzyſtkim Swiętym LatHar 136, 84.

W formułach zaklęcia (14): Zamawyą cziebye myla panna maria Swyetha maria magdalena, ſzwyetha anna y ſam syn bozi [...]. Ognyv nyerzarſch ſzyą boza mocza panni mariey moczą, wſſiſthkich ſwyetich pomoczą, ydz wſlup nyezaſkadzay boza mocza etc. LibMal 1544/84v; Nyechayczą ochina panni Mariey wloſſi panni mariey plaſchcz abi [ogień] nyezaſkodzil LibMal 1544/85, 1544/84 [2 r.], 84v [2 r.], 85, 86, 89 [3 r.]; iáko to poſpolićie ſlychamy kiedy wáſzy zaklinátze mowią. Wynidz Dijable Bożą mocą/ pánny Máryey mocą/ y wſzyſtkich ſwiętych mocą. KrowObr 121.

W wyjaśnieniach alegorii biblijnych (6): OpecŻyw 180; PatKaz I 7v; a ſtego drzewka toyeſt ſtey myley panny myal vynyknącz nayroſkoſzneyſzy kwyatek, yeſus criſtus PatKaz II 56; przeſz oley rozumyal ymyą panny maryey yſz yako oley zachouaua zelazo od rdze thak grzeſzny tego ymyenya wzyuayą byuayą zachouany od ſkody potąpyenya uecznego PatKaz III 127, 94; iż ziemiá będąc vbłogoſláwiona da owoc ſláchetny co ſie ná pánnę mátkę ſwiętą może duchownie rozumieć. RejPs 126.

W charakterystycznych połączeniach: panna (Maryja) bezrowna, brzemienna (2), cna, docześnie urodzona, godna czci (2), przez (bez) grzechu (pierworodnego) (4), lubiezna, mądra (mądrości pełna) (3), młoda, nachędożniejsza, nadobrotliwsza, nagodniejsza, najniewinniejsza (niewinnością wszystkie przechodząca) (2), nasłodsza, osobliwa (osobna) (2), poczęta czyście (przenajczyściej, bez grzechu) (10), poślubiona mężowi, przenaslawniejsza, rozkoszna, smutna (2), szczęśliwa (naszczęśliwsza, przeszczęsna) (3), świątobliwością inne przechodząca (2), uwielbiona w bostwie, od wiekow (w bostwie) stworzona (5), od (z) wieków (z wieczności, od dawna) wybrana (obrana, prze(j)źrzana) (12), zachowana od grzechu; błogosławieństwo panny (Maryjej), boleść (boleści) (16), chwalca (3), chwała (5), ciało, cnota (3), cudność ciała, czcić (uczciwość) (8), czujność, dziewictwo, frasunek, godność, grob, korona (2), koronowanie, majestat, miłość (3), miłośnik (2), moc (4), napominanie, narod (4), narodzenie (porodzenie) (16), narzekanie (4), nieuczciwość, niewinność, oblicze (3), oblubieniec (7), obraz (wyobrażenie) (17), ofiarowanie (2), osoba (3), pamiątka, płacz (3), płodność, pociecha, poczęcie (21), pokora, poświęcenie (3), powieść, pozdrowienie, prośba (6), przyczyna (15), przyszcie (na świat) (4), przywileje, radość(i) (9), rzecz, słow(k)a (12), służba (3), smutek (zasmucenie) (5), Syn (Jezus Chrystus itd. (8), śmierć (2), troski (2), trzeźwość, udręczenie (2), uśpienie (2), uwielbienie, wielmożność, wysławianie (2), wysokość (2), wywodzenie (2), wzywanie (3), zacne tytuły, zacność, zasługa (3), żałość (3); poselstwo do panny (Maryjej) (4), słowa anjelskie; Syn z panny (Maryjej), wcielenie Chrystusowo; nabożeństwo ku pannie (Maryjej), poselstwo (2); pieśń (śpiewanie, pienie) o pannie (Maryjej) (4), pisma święte; panna (Maryja) Boga chwali, daje błogosławieństwo, grzechu nie miała, miała ślub czystości, nacięższą mękę cirpiała, narodziła (urodziła) się (6), poklęknęła, czystością słynęła (słynie) (2), panieństwo ślubiła, ukazowała się [komu] (2), Synaczka żywiła; mieć widzenie panny (Maryjej), prosić (3), rozmiłować się, stąpić w żywot (6); rzec do panny, stąpić w żywot, uciekać się; z panny (Maryjej) począć się (3), wziąć (wzięte) ciało (naturę ludzką) (8); dać cześć i chwałę pannie (Maryjej), modlić się (2), objawić (2), ofiarować Syna, opowiedać ((o)powiedzieć) (7), podziękować, polecać się, spowiedać się, zmurować kościoł, zwiastować (9); pannę (Maryją) bluźnić, (u)błogosławić (11), chwalić (6), czcić, hańbić, lżyć, mieć za matkę, mieć w poczesności, objawić (12), obrać (poświęcić, przeźrzeć) matką (za matkę) (7), począć (7), poślubić, prosić (2), pozdrowić (pozdrawiać) (3), sławić (wysławiać) (2), (po)sromocić (6); prorokować (proroctwo) o pannie (Maryjej) (8), śpiewać; wcielić się w pannie.

Fraza: »czas panny Maryjej« [w funkcji wykrzyknika wyraża zdumienie, zaskoczenie] [szyk zmienny] (3): OrzQuin D2v; ktoż mie to [...] w te żelázá wſádził. Odpowie Straż. [...] dowieſz ſie gdy cie we dnie ná plác wywiodą. Tu Skotnicki/ Cżás pánny Máriey GórnDworz S7 [idem] WerGośc 248.
Wyrażenia: »(nad wszytki) błogosławiona (a. przebłogosławiona) panna« [w tym: nabłogosławniejsza a. nabłogosławieńsza (2), przenabłogosławniejsza (1); panna Maryja (81)] = beata virgo Maria JanStat [szyk 94:19] (113): OpecŻyw 110, 146, 164v, 190, [192]v; OpecŻywSandR nlb 6; myla panna przenablogoſlawnyeyſcha była począta w proroczech przeſz nathchnyenye ducha ſzwyątego PatKaz II 54, 55, 57, 79; O nadoſtoynyeyſza (nyeuyaſto) {panno} nad wſzytky blogoſlauyona PatKaz III 107, 116, 128v; SeklWyzn e4v; KrowObr 153, 155v, 158, 160v; GórnDworz Yv; RejPosWstaw [414], [1432]; wiem błogoſłáwiona Pánno/ iſz od ćiebie nikt bez poćiechy nieodchodzi SkarŻyw 173, 173; GrabowSet V3v; DZiśieyſzego dniá Błogoſłáwiona Pánná Márya/ dźiećiątko Páná IEzuſá ofiárowáłá w Kośćiele LatHar 402; O Pánie Boże/ ktoryś chćiał áby Słowo twoie/ po Anyelſkim zwiáſtowániu/ z żywotá błogoſłáwioney Pánny Máryey/ ćiáło przyięło LatHar 405; Przez ćię niech mamy przyſtęp wolny do Syná/ o błogoſłáwiona Pánno/ ktoraś łáſkę nálázłá LatHar 485, + 6, [+12], [++]v, [++2], [++2]v (70); WujNT 194 [2 r.], 195, 227, 397, 716; SarnStat 4, 258, 370, 1067, 1085, 1120; SiebRozmyśl F2; v ktorych [katolików] cześć twoiá przebłogoſłáwiona Pánno cáła y nienáruſzona zoſtáie SkarKaz 578b.

»panna Bogarodzica« (2): Ieſzcże Małgorzáćie cżterzy ſię látá nieſpełniły/ á cżytáć iuſz y godzinki Pánny Bogárodzice mowić vmiáłá. SkarŻyw 159, 510.

»(nad wszytkie) chwalebna (a. przechwalebna), wielebna panna« [w tym: na(j)chwalebniejsza (4), przenachwalebniejsza (2), nawielebniejsza (1); panna Maryja (13)] = beata virgo Maria Miech, JanStat; gloriosa Maria Miech; gloriosissima Virgo Maria JanStat [szyk 25:6] (16:15): BierRaj 21v; OpecŻyw 190 [2 r.]; O naychwalebnyeyſcha panno naſcząſchnyeyſze twoye począczye {bylo} PatKaz II 20, 29v, 35, 52v, 56; PatKaz III 117; MiechGlab 71 [3 r.]; náſzymi modlitwámi niegardz w potrzebách/ ále od niebeſpietznośći wſzyſtkich/ wybaw nas pánno chwalebna y błogoſláwiona. KrowObr 160v, 160v, 220; bo Pan Kriſtus Bog prawdźiwy/ národźił ſye człowiekiem z wielebnej pánny Máryey látá od ſtworzenia świátá 3963. LeovPrzep Hv; RejPos 306v; SkarŻyw 458; PANNO/nád wſzytkie chwálebna od wieku/ Corko/ małżonko/ mátko wſzechmocnego GrabowSet L2v, X4; O Pánno przenachwálebnieyſza/ przedźiwną dźiś ná duſzy y ná ćiele niebieſkiey chwały iáſnośćią ozdobiona LatHar 410, 101, 106, 224, 409, 413, 455, 483; SarnStat 4, 1067, 1227.

»panna (jest, była) cudna, piękna, śliczna; cudność panny« [w tym: nacudniejsza (1); panna Maryja (3)] [szyk 7:4] (6:2:2; 1): OpecŻyw 28v; PatKaz II 58; czlouyecze pathrz yako uyſoko maſz mylouacz [...] maryą ſzlyczną panną PatKaz III 92v; bo panna marya nyetelko na duſſy ale teſz na czyele była naczudnyeyſſa PatKaz III 108v; W paryzu yeden ſtudent chczyal uydzyecz czudnoſzcz panny maryey PatKaz III 123, 91, 118v, 120v [2 r.], 122v, 124.

»dostojna (a. przedostojna) (jest) panna; dostojność (a. dostojeństwo) panny« [w tym: przenadostojniejsza (11), nadostojniejsza (2), nad wszytki dostojniejsza (1); panna Maryja (10)] [szyk 20:12] (24;8): Ale panna Maria ieſt náſwiętſſá/ ij nad wſſytki doſtoynieyſſá OpecŻyw 180v, 13, 24, 38, 178v; obral pan bog thą przedoſtoyną panną bycz ſchouanyem boſtwa ſwego PatKaz II 24; A przeto tey panny doſtoynoſzczy w yey począczyu rozum czlouyeczy doſyącz nyemoze PatKaz II 35, 28v, 31, 37, 37v, 44 (13); PatKaz III 107; Iuż ſtanu/ cnot/ narodu/ y doſtoieńſtwá tey pánny nam tu wylicżáć nie trzebá RejPos 271v; LatHar 7, 66, 67, 219, 232 (12).

»panna (jest) łask(i) pełna (a. napełniona), łaskawa« [w tym: nałaskawsza (1); panna Maryja (6)] [szyk 7:6] (7:6): OpecŻyw 40v; o laſkaua a lutoſzczyua O naſlodſza panno marya PatKaz I 18, 2v; O zayſte ta panna zwyecznoſczy laſk boſkych yeſt napelnyona PatKaz II 28v; PatKaz III 91; Láſkáwa Pánno ty nas záchoway o Máryá KrowObr 173; BiałKat 231; GrabowSet P, V3v; LatHar 476, 482, 490; WujNT 194 marg.

»miła panna« [w tym: namil(ej)sza (5); panna Maryja (5)] [szyk 185:7] (192): Panno námileyſſá/ racżyż ſie ſmilowatz OpecŻyw 19v, 7, 20v, 26v, 29v, 85v (22); PatKaz I 13v, 18v; a boczyem przeſ [!] tą mylą panną ſtalo ſyą zbauyenye ludzkye PatKaz II 22v; wſzythky yne ſtworzenya ta myla panna yeſzcze zwyecznoſzczy przeuyſſyla PatKaz II 24v; yze po ſynu bożym nyemogl bycz czlouyek ſzwyąthſzy y bogu mylſchy yako tą myla panna PatKaz II 26; Otocz ſylna myloſzcz byla tey myley panny yſz bog obral yą ſwoyą mathką PatKaz II 42; o nayſcząſnyeyſze twoye począczye myla panno PatKaz II 82, 19, 20, 20v, 21, 21v [2 r.] (153); PatKaz III 90v, 91; Sczeſznaſz tho bila chwylya kyediſz thy myla panno ſwego ſyna począla y porodziela. LibMal 1549/148v, 1544/83v, 84v, 85, 89 [3 r.]; RejPos 272, 273, 303v, 305v, 306v; SkarŻyw 244.

»miłościwa (a. miłosierna), lutościwa panna« [w tym: miłościwa, litościwa (1); panna Maryja (3)] [szyk 7:1] (5:4): Panno oſobliwá Miedzy wſſemi lutoſciwá/ Rozwiązawſſy grzéchy ijſté/ Vcżyń nás ciche cżyſté. OpecŻyw 190; O miloſciwá/ o lutoſciwá/ O ſlodká panno Mariá. OpecŻyw 190v, [27], 41; PatKaz I 18; PatKaz II 62v, 64v; LatHar 482.

»modlitwa do panny, o pannie« [zawsze z przydawką, w tym: do panny Maryjej (11)] [szyk 14:5] (15:4): SkarŻyw 583; Modlitwá o błogoſłáwioney P.Máryey/ y rodźicách iey. LatHar 465; W Adwent Modlitwy Kośćielne do tey Pánny. LatHar 479; Naydźieſz więcey modlitw do tey S. Pánny/ w pierwſzym rozdźieleniu. LatHar 490, 7, 37, 47, 227, 362 (16); SiebRozmyśl [A2]v, [A4]v.

»nabożeństwo ku pannie« [zawsze z przydawką; w tym: ku pannie Maryjej (1)] (3): O ZOLTARZV, KORONCE, Y WIANKV BLOGOSLAVVIONEY PANNY MARYEY. NAVKA. (marg) Nabożeńſtwá rozlicżne ku P.Máryey. (–) LatHar 506, 478, 506.

»najaśniejsza (a. przenajaśniejsza) panna« [w tym: panna Maryja (1)] (2): OpecŻywPrzedm C4v; O Przenaiáśnieyſza y przenaſłáwnieyſza P.Márya/ mátko Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá LatHar 228.

»panna nad pannami, panny przechodząca« (3:1): Ale ijż panná Mariá matuchna bożá/ ieſt panna nad pannami/ ktorá przed ſobą niemá pirwé/ anij po ſobie má takowé panny wtoré OpecŻyw 187v; KrowObr 162, 176; BAdź pozdrowioná [...] Pánno pánny przechodząca/ święta miedzy świętymi pierwſze mieśce maiąca LatHar 484.

»roku od porodzenia panny Maryjej [+ liczebnik]« = roku od narodzenia Chrystusa przez Marię, tj. od początku nowej ery (1): Dan w Krakowie [...] Roku od porodzenia panny Mariey we trzydzieſci pięć po tiſiączu y piąciſet. GlabGad A4.

»ślachetna (a. przenaślachetniejsza) panna; panny ślachetność« [w tym: panna Maryja (2)] [szyk 4:1] (4;1): OpecŻyw 183; PatKaz II 45; Lucas [...] ydzye aſz do adama przeſz ſyedmdzyeſyąth y czterzy rodzaye ſkąd możemy wzyącz uyuod o tey panny ſzlachethnoſzczy PatKaz III 108; Z Máryey śláchetney Pánny/ národźił ſię cżłowiek práwy ArtKanc M12v; LatHar 550.

[»światłonośna panna«: Tá bowiém iáko mówi S. Ephrem/ ieſt nádźieią oyców náſzych [...] kártą Boſką/ wſzyſtkich Xiężną oſtrożną y świátłonośną Pánną SokołJanPoseł 97.]

»święta (a. prześwięta) (jest) panna; świętość panny« [w tym: na(j)świętsza (108), przenaświętsza (8); panna Maryja (35)] [szyk 116:70] (185;1): Tę regułę [...] tą náſwiętſſá panna chowala/ iż pocżęwſſy od zaraniá/ aż do trzetzié godziny na dzień vſtawicżnie na modlitwie była. OpecŻyw 2v; Przeto też ty grzeſſny czlowiecże/ przykładem panny náſſwiętſſé/ cieſs iako możeſs zranioné dzieciątko OpecŻyw 23; Zaloſtz ij vdręcżenié náſwiętſſé panny Marie o mękę ſwégo milego ſyna. OpecŻyw 89, 2, 7v, 9, 9v, 11 [2 r.] (48); OpecŻywSandR nlb 3v, 6; PatKaz I 15; O przenaſzwyątſza panno [...] przyrownam ly czyą nyebu vyſſzaſz yeſth PatKaz II 27, 25, 26, 26v, 29, 34v (20); przeto rzeki yſſyą ſzwyąty s ſzwyątey panny narodzyl PatKaz III 133v; Iuſch chczemy oglądacz ſzwyątoſzcz maryey panny PatKaz III 140v, 144; LibMal 1544/84; pánno Swięta/ day mi moc náprzećiwko nieprzyiaćielom twoim. KrowObr 162, 162; RejAp 51v; GórnDworz T3, Yv; Napirwey vcżyć ſie mamy/ iákiey cżći á chwały potrzebuie y thá pánná ſwięta RejPos 306v, 199, 269v [5 r.], 272 [4 r.], 273 [2 r.], 303v [3 r.] (25); RejZwierc 129; SkarŻyw 242 marg, 312, 358, 373, 393, 398; CzechEp 80; ReszPrz 37, 43, 113; ReszList 149, 161; GrabowSet V3v; ANyoł Páńſki poſelſtwo z niebá przynioſł do Pánny świętey Máryey LatHar 10; Táć to ieſt święta pánná/ ktora pánieńſtwo w cále záchowáłá/ grzechu ſię vwiárowáłá LatHar 462, 47, 65, 67, 137, 173 (29); WujNT 278, 309, 330, 397, 692 (10); SiebRozmyśl kt, [A2], [A4]v, B [2 r.], F3v (24); Anyoł tę przeświętą Pánnę nád wſzytki niewiáſty z poruczenia Bozkiego przekłáda. SkarKaz 578b, 577a, 579a marg; SzarzRyt Av.

»święto panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (5)] [szyk 5:1] (6): Dźis też ieſt przenaſwiętſſe panny Marié ſwięto OpecŻyw 9v; PatKaz I 1v; PatKaz III 154; RejPos 304v marg; LatHar 402; To proroctwo pełni ſię vſtáwicznie/ kiedy kośćiół ś. powſzechny obchodzi święta Pánny błogoſłáwioney WujNT 195.

»panna wybrana« [szyk 1:1] (2): PatKaz I 18v; boczyem ona wtayemnyczach boſkych uybrana panna y matka boga uyernego PatKaz II 40v.

Zestawienie: »panna Maryja« [szyk 939:113] (1052): PowUrb +v, +2v [2 r.]; MetrKor 38/287, 59/75; Ale panna Mariá byla nienaruſſona w ſwym panieńſtwie OpecŻyw 181, 1v, 3, 4v, 7, 7v (59); OpecŻywSandR nlb 2 [7 r.], 3v [4 r.], 4, 5 [3 r.], 6; PatKaz I 1, 1v [3 r.], 2 [2 r.], 2v, 3v (39): PatKaz II 21 [3 r.], 23v [4 r.], 24, 25, 25v [3 r.] (54); yſz przed wſzytkym ſtworzenym byla marya panna przeſrzana matką bozą PatKaz III 88; bog obyauyl panną maryą przed ſamym yuſz narodzenym PatKaz III 103v, 87 [2 r.], 87v, 89v, 90, 90v (99); MiechGlab *7v, 71, 72; WróbŻołt nn; RejPs 126 marg, Ff4v; LibMal 1544/84 [2 r.], 84v [3 r.], 85 [3 r.], 86, 1554/189; SeklWyzn e4v [2 r.]; SeklKat C [2 r.], P3 [2 r.], P3v [3 r.]; KromRozm I I; MurzNT 93v; Przytzyń ſie pánno Márya [...] do Páná Bogá KrowObr 161 v, 10, 41v, 46v, 59, 95 (111); Leop Luc 1 arg; BibRadz I 63c marg, Matth 1 arg; PAnná Márya wyſzłá ieſt s pokolenya Iudá/ z oycá Ioáchymá á mátki Anny BielKron 136v, 131v, 132, 135, 136v, 137 (23); GrzegRóżn C3, G4v; RejAp 60v, 99, 111v; GórnDworz T2, T3, T3v; HistRzym 124; RejPos 271, 304 marg, 306v marg; BiałKat 226 marg [3 r.], 373v; KuczbKat 25 [2 r.]; WujJud 46, 218v; RejPosWstaw [412]v, [1432]; CzechRozm 36, 39v, 58, 62v, 145v (20); SkarJedn [A*2]v, 232; SkarŻyw 242, 299, 309, 583 marg; MWilkHist G; CzechEp 80, 157, 158, 161 [2 r.], 171 (34); NiemObr 97 [2 r.], 121 [2 r.], 138, 144 [2 r.], 162; ReszPrz 77, 78, 79 [2 r.]; ReszList 159; WerGośc 217; BielSjem 8; ArtKanc A4v, A5v, C9; BAdź pozdrowioná Pánno Márya/ ſłużebnico przenaświętſzey Troyce napokornieyſza. LatHar 38; Więcey P. Maryą cżćić mamy/ niżli inſze święte. LatHar 475 marg, [++2] [2 r.], [++4], 7 [2 r.], 24, 25 (66); Kátholicy błogosłáwią Pánnę Márią. WujNT 195 marg; nietylko ſámá Pánná Mária pánieńſtwo byłá ślubiłá/ ále y Ioſeph przez nię WujNT 227, przedm 6, 33 [2 r.], Matth 1 arg, s. 3 [2 r.], 4 [10 r.] (50); SarnStat 4, 370, 1067, 1086; SiebRozmyśl [M2]v; SkarKaz 549a, 578b marg; KlonWor ded **2v. Cf Fraza, Wyrażenia, Zestawienia. [Cf też znacz. 7.]
Zestawienia w funkcji nazw modlitw: »godziny (a. godzinki) panny Maryjej, Bogarodzice« [szyk 19:1] (19:1): ktore ſą vtzynki Dijabelſkie [...]: Iáko ieſt/ [...] Rożáne wianki/ y godzinki pánny Máryey mowić KrowObr 61v; Nád poſpolite modlenie godźin kápłáńſkich/ Pánny Máryey godziny/ śiedm pſálmow y zá vmárłe przydawał SkarŻyw 412, 159; Maſz ią [modlitwę] w Rzymſkich godzinách Pánny Máryey LatHar 206 marg, 12, 21 marg, 24 marg, 41 marg, 50 marg (17).

»hymn panny Maryjej« = Magnificat (4): Má w ten dzień mieśce Hymn błogoſłáwioney Pánny Máryey. LatHar 408, +6, 65, 575.

»hymn o pannie Maryjej« (1): Hymn Kośćielny o błogoſłáwioney Pánnie Máryey. Aue maris Stella. LatHar 405.

»koronka panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (8)] [szyk 8:1] (9): KrowObr 149v; Koronká záſię tey Pánny/ przezwiſko ſwoie zdawná ma/ od korony/ drogimi kámieńmi oſádzoney/ ktorym tytułem/ y onę nam ná pámięć przywodzi niewiáſtę/ w kśięgách obiáwienia Ianá ś. ſłońcem przyodzianą/ á ná głowie koroną prześlicżną z dwunaſtu gwiazd ozdobioną. LatHar 509, 509 marg, 510, 513, 514, 524, Aaa4, Aaa7.

»litanija do panny Maryjej, panny Maryjej« (4:1): Y ták áż do odpráwienia ſześćidźieśiąt Zdrowych Máryi/ nabożeńſtwo ſwe prowádźić/ przeplátáiąc wierſze położone máło co wyżſzey/ w tymże rozdźiale/ w Litániey B.Pánny Máryey/ z Anyelſkim pozdrowieniem LatHar 525; Litániá troiáka. Do Páná Iezuſá [...] Do B.P.Máryey [...] Do wſzyſtkich Świętych LatHar Aaa5v, 499, 501 żp, Aaa4.

»panny Maryjej ogrodek« (1): (marg) W klaſſtorze [dziecko] nienautzy ſie ſlużyć Pánu Bogu. (-) Bo mu naprzod vkażą y podadzą/ Pánny Máriey Zołtarzyki/ ogrodki/ wianki/ y koronki. KrowObr 149v.

»pozdrowienie (a. pozdrawianie) panny Maryjej« = modlitwa „Zdrowaś Maryja” (3): powiédz mi: dla czego nas vczóno przy páćierzu zárázem ARchányelſkiego pozdrowienia? Cóż? ábo iáka modlitwá ieſt. [...] Názywał to oćiec móy/ á widzę iż wedle piſmá Pozdrowienie pánny Máryey [...]. (-) Stárożytnie vczóno tego pozdrowienia: kthórym Archányół Gábryel pánnę bożą rodźićiélkę pozdrawiał. BiałKat 223v; WujNT 194 marg, 195.

»rozmyślanie panny Maryjej« = modlitwa wchodząca w skład różańca (1): NAprzód mówić Paćiérz/ Zdrowę Máryią/ y Kredo: Potym Rozmyślánia pięćioronaśćie Pánny Máryiéy/ á zá káżdym rozmyślániém mówić Paćiérz ieden SiebRozmyśl F2v.

»rożaniec panny Maryjej« (1): Rożániec/ álbo Wianek Duchowny B.Pánny Máryey/ z krotkim wznowieniem żywotá y śmierći Páńſkiey. LatHar 516.

»wianek panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (18)] [szyk 18:1] (19): s fáłſzowawſzy [Psałterz Dawida]/ Rożánym wiankiem Pánny Máryey názwáli KrowObr 151v, 61 v, 149v; Piętnaśćie táiemnic Zywotá Páná Iezuſowego/ ktore przy mowieniu Wianká P. Máryey vważáć mogą. LatHar 515, 397, 507 żp, 508 marg, 510, 513 (11); SiebRozmyśl kt, F2 [2 r.], F3 żp. Cf »Bractwo Wianka Panny Maryjej«.

»żołtarz(yk), psałterz panny Maryjej« [szyk 31:1] (29:3): Powiedá Papieſz iz Zołtarz lepſzy Pánny Máryey ániſli Dawidá Proroká Bozego. KrowObr 156v marg, 149v, 156 [3 r.], 156v [3 r.], 157 [6 r.], 157v [3 r.] (24); Bo co ſię wolnieyſzym w Pſáłterzu Pánny Máryey dłużey przełożyło; to zábáwionym w Wianku ná trzy cżęśći krocey ſię rozdźieliło LatHar 508; Zołtarz B.Pánny Máryey/ [...] Pierwſzy dźieśiątek. Wierzę w Bogá Oycá. áż do końcá. Oycże náſz. y trzykroć Zdrowáś Márya. LatHar 526, 507 marg, 513, 514, 527 żp, Aaa4v, Aaa8.

Zestawienia w funkcji świąt maryjnych: »dzień (a. święto) Narodzenia, Narodzenie panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (29)] = festum Nativitatis Mariae, Nativitas Mariae JanStat (święto obchodzone 8 września) (17:14): FalZioł V 113; KrowObr 174 [2 r.], Vu3; Leop AAA4v; Vcżynił Syem w Wolborzu ná Pány y Rycerſtwo Polſkie/ ná dzyeń národzenia Pánny Máryey BielKron 383v, 362v, 375v, 412; SienLek 35v; SkarŻyw 460 marg; ReszPrz 113; Národzenie dźiś obchodźimy świętey Pánny Máryey/ Alleluia. LatHar 412, ++5 [2 r.], 411, 684, Aaa4; WujNT 1 marg, 397, Vvvvv4; NAprzód do obieránia Sędźiów/ Séymiki tym Woiewództwóm ſkłádamy [...] ná piérwſzy Poniedźiałek po Národzeniu Pánny Máriiéy SarnStat 867, 723, 725, 727, 730, 733 (10).

»dzień (a. święto) Nawiedzenia, Nawiedzenie panny Maryjej« = festum Visitationis Virginis Mariae JanStat (święto obchodzone 2 lipca) (10:7): MetrKor 34/133; Mathis Rayeczki [...] we Srzode woctawą Nawyedzenya panni Mariey 1548 dobrowolnye przed vrządem zeznal LibMal 1548/142, 1543/76v; KrowObr 173 [2 r.], Ss4v; BielKron 305v; Ewányelia ná dzień náwiedzenia pánny Máriey/ ktorą nápiſał Lukaſz s. RejPos 303, 304 żp; LatHar [++4], 406 [2 r.], Aaa4; WujNT 190 marg, Vvvvv4; SarnStat 1 725, 1227.

»dzień (a. święto) Oczyścienia, (święto) Oczyścienie panny Maryjej« = festum Purificationis B. M. V. (święto obchodzone 2 lutego) [szyk 9:1] (6:4): KrowObr 89v; SkarJedn 318; SkarŻyw 113 żp; Anno Domini 1587 W Piąthek przed ſſwięthęm ocziſſczeniem Panny Maryei. ZapKościer 1587/70v; Ocżyśćienie B.P. Máryey. álbo święto Gromnic. LatHar [++]v, 402, Aaa3v; Ewángelia ná dzień P. Máriey oczyśćienia. WujNT 198 marg, Vvvvv3v; SarnStat 726.

»dzień Ofiarowania, Ofiarowanie panny Maryjej« (święto obchodzone 21 listopada) [szyk 5:1] (3:3): [papież Sykstus] Swiętá ty ſwięćić vſtáwił ktorych przed tym nie ſwięcono/ Pocżęcie y Ofiárowánie pánny Máryey/ s. Anny/ s. Iozephá/ s. Fránćiſzká BielKron 189v; LatHar + +6, 413, 684, Aaa4; WujNT Vwvv4.

»dzień (a. święto) Poczęcia (czystego, niepokalanego), Poczęcie (niepokalane) panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (17)] — festum Conceptionis Immaculatae B. M. V. (święto obchodzone 8 grudnia) [szyk 18:2] (14:6): PatKaz I 2 [2 r.]; yſz wnyebye dzyſz sylne vyeſyelye y szwyąto począczya czyſtego tey myley panny PatKaz II 86v, 52v; KrowObr 171, 171v, Tt4v, Vu3; Leop AAA2; BielKron 189v; OrzQuin Y2; támże ná dzień ſwięty poczęcia Pánny Máriey/ Sigmuntá [...] Krolem Polſkim obwołáli StryjKron 707; LatHar ++6v, 414, 684, Aaa4; Iáko vſtáwiono ieſt ſwięto Troyce S. Bożego Ciáłá/ Poczęćia Pánny Máriey/ y niektore inne. WujNT 349, 1 marg, 397, Vvvvv3v.

»dzień panny Maryjej Śnieżnej (a. ktorą Śnieżną nazywają); panna Maryja Śnieżna« = festum B. M. V. ad Nives (święto obchodzone 5 sierpnia) [szyk 5:1] (5;1): W dźień Panny S.Máryey/ ktorą Snieżną od cudu názywáią. LatHar 408, [++4]v, 481, Aaa4; Ewángelia [...] w dzień Pánny Máriey Snieżney. WujNT 240 marg, Vvvvv4.

»Wniebowzięcie, dzień (a. święto) Wniebowzięcia (a. wzięcia w niebo, a. Wniebowstąpienia) panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (25)] = dies Assumptionis Mariae Virginis JanStat (święto obchodzone 15 sierpnia) [szyk 21:5] (18:8): PatKaz I 1v; Też lecie po ſwiętey Margorzęcie/ aż do panny Marijey w niebo wziecia: niemaſz puſzczać krwie FalZioł V 57, V 91; KrowObr 94v, 173v; BielKron 171, 367, 387; StryjKron 757; NiemObr 121; W dźień w niebo wzięćia przenachwálebnieyſzey Mátki Bożey/ P.Máryey/ y przez oktawę. Antiphoná Koſcielna. LatHar 409, [++4]v [2 r.], 123, 515, Aaa4; Nowowiernicy dziśieyſzy/ wymázáli z kálendarzow ſwoich naprzednieyſze święto W niebo wzięćia Pánny błogoſłáwioney. WujNT 397, 236 marg, 240 marg, 397 marg, Vvvvv4 [2 r.], Yyyyy4v; Dźiało ſie w mieśćie Káliſzu názáiutrz po Wniebowźięćiu Błogoſłáwionéy Pánny Máriiéy/ Roku Páńſkiégo 1264. SarnStat 258, 743; SiebRozmyśl L3v.

»Zielna panna Maryja; dzień panny Maryjej Zielnej« [szyk 5:1] (5;1): KrowObr 94v, 95 żp, Tt3v, Vu3v; Gdy pełnia Mieſiącá krwie nie puſzcżay/ Lecie też po S. Margorzęcie áż do zielney panny Máriey Goski *; Ruſzył ſie krol z Tolmy w dzień pánny Máriey źielney BielKron 306v.

»dzień (a. święto) Z(w)iastowania, Z(w)iastowanie panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (8)] = festum Annuntiationis B. M. V. (święto obchodzone 25 marca) (6:3): RejPos 305 żp; ſkázuiem/ [...] áby teſz y Ormiánie święto Ziáſtowánia P: Máriey dniá 25.Márcá [...] święćili. SkarJedn 318, 318; SkarŻyw 582; LatHar [++2], 397, 404; WujNT 190 marg; SkarKaz 276b marg.

Zestawienia w funkcji nazw kościołów i innych obiektów kultu: »kaplica Wniebowzięcia Panny Maryje« (1): A przeſzto weſzmy thy modlitwy. [...] a zawyeſzy ye w kaplyczy kthora rzeczona yeſt wnyebo wſzyączya panny Marie. PowUrb +4.

»klasztor Panny Maryjej« (1): iſz przy káplicy gdzie były zakonnicżki S. Fránćiſzká/ [...] á nie w klaſztorze Pánny Máryey vmárł SkarŻyw 546.

»kolleijata Panny Maryjej« (1): [Mieszko Stary] w Káliſzu v S. Páwłá pogrzebion gdzie dziś Collegiatá pánny Máriey BielKron 357v.

»kościoł Panny« [zawsze z przydawką; w tym: panny Maryjej (24)] (odnosi się do różnych kościołów) = ecclesia S. Mariae Miech [szyk 26:1] (27): Wſzakoż ieſzcże tam [w Kijowie] ſą dwa znamienite koſcioły/ ieden panny Marijey/ drugi ſwięthego Michała MiechGlab 5, 9; KrowObr 135, 219v [2 r.]; Był też záſię w Ieruzálem ſzpytal z kośćiołem pánny Máriey ktory zową Templárſki BielKron 346, 162, 170, 187, 322v, 359 (9); HistRzym 123v; StryjWjaz C; Drugi raz tákże oteyże godzinie w kośćiele Pánny Bogárodzice/ vyrzał wielki pocżet pánienek SkarŻyw 510, 172, 173, 498, 507 [2 r.], 508 [2 r.], 546, 580.

»kościoł Panny Maryjej Maioris albo Nives, Panny Maryjej Więtszej, Panny Naświętszej, ktory zową ad Nives« [szyk 2:1] (1:1:1): iż Papieſz w Rzymie pierwſzą Proceſyą ná Wielkęnoc/ do kośćiołá Panny Máryey więtſzey tzyni. KrowObr 146; A tám ſtąd potym do Pánny Máryey Maioris, álbo Nives kośćiołá wędrowáli ReszList 161, 156.

»kościoł Panny Maryjej ad Martyres« (1): Poświęcenie kośćiołá P.Már. ad martyres, w Rzymie. LatHar [++3].

»kościoł Panny Maryjej na Piasku« (2): ktore [kościoły] ieſzcże y dziś ſtoią drugie/ w Krákowie v S. Ianá/ [...] we Wrocłáwiu S. Wincenthego/ pánny Máriey ná piaſku [...] BielKron 354v, 387v.

»ołtarz panny Maryjej« (1): gdy raz wedle zwycżáiu/ v tegoſz wielkiego ołtárza Pánny Máryey/ nabożnie ſię modlił SkarŻyw 570.

Zestawienia w funkcji nazw zakonów i stowarzyszeń religijnych: »Bractwo (dobrze żyjących) Panny Maryjej (szpitala della Scala)« (5): Ieſt w Sennie bráctwo iedno/ świeckich ludzi/ ktore zowią bráctwo dobrze żyjących Pánny Máryey ſzpitalá/ de la ſkalá SkarŻyw 460, 460 marg [3 r.]. Cf »szpital Bractwa Panny Maryjej della Scala«.

»Bractwo Wianka Panny Maryjej« (1): nigdyby też [...] Kośćioła wſzyſtkiego páſterze/ álbo bractw Wianká Pánny Máryey nie potwierdźili/ álbo odpuſty/ iáko duchownemi ſkárby/ ich nie zbogáćili. LatHar 513.

»Zakon (a. Dom) Panny Maryjej (Jerozolimski) Niemiecki itp.« = Zakon Krzyżacki; Ordo (a. Domus) Mariae Theutonicorum (Hierosolymitanorum) (in terris Prussiae) JanStat [szyk 8:2] (10):iż ná on cżás krolowie Polſcy z Mázowieckiemi kſiążęty/ [...] poſthąpili dobrey Cżęśći Pruſkiey źiemie/ zakonowi temu/ kthory zową Niemiecki/ pánny Máryey BielKron 230v, 203v, 346; MY Brat Páweł z Ruzdorffu/ Błogoſłáwionéy Pánny Máriiéy domu Niemieckiégo Ierozolimſkiégo Miſtrz wielki: Oznáymuiemy [...] SarnStat 1085; rozrządzamy iż ná potym y od tego czáſu do Zakonu náſzég [!] P.Máriiéy w źiemiách Pruſkich godné oſoby [...] niech będą prziymowáni SarnStat 1099, 41, 1068, 1095, 1120, 1123.

»Zakon Panny Maryjej« [inne zakony pod wezwaniem Panny Marii] (2): Philip Tuderty s Florencyey/ [...] nową Regułę wymyſlił y vſtáwił/ ktorą zakonem Pánny Máryey názwał KrowObr 136; Nowy zakon bráćiey Iáłmużnikow pod regułą S. Benediktá/ pánny Máriey przez Papieżá Alexándrá cżwartego vſtáwiony BielKron 364.

Inne zestawienia: »chleb Panny Maryjej« = może chleb poświęcony w święto Matki Boskiej (na Rusi) (1): Namioty rozbito [...] dwie mili od miáſtá Moſkwy/ [...] tám s przygody gdy wiáthr zátrząſnął namiotem/ ſpadł chleb s ſtołá ktory oni zowa [!] pánny Máryey BielKron 435.

»(niemiecki) śpital (pod tytułem) Panny Maryjej« = szpital założony w 1190 r. przez Niemców w Palestynie, dał początek Zakonowi Krzyżackiemu (2): potym gdy Chrzeſćiáni Akonę pod Saráceny wzięli/ záłożyli w Mieście Niemcy Spital pod Titułem Pánny Mariey/ Roku 1190. StryjKron 290, 290 marg.

»szpital Bractwa Panny Maryjej della Scala« = szpital w Sienie (1): wiele pielgrzymow przez cáły rok idąc do Rzymu/ y wracáiąc ſię/ chorych zoſtawáło/ y do Senny do onego ſzpitalá Bractwá Pánny Máryey/ de la ſkalá/ wiele ſię ich obracáło SkarŻyw 460.

Szeregi: »panna z dzieciątkiem; panna i dzieciątko« (4;2): dal naonym myeſczu oltarz zbudouacz y poſtauyl obraſz panną zdzyeczyątkyem PatKaz II 58v; ale tobye myły ſymeonye anyol pouyedzal yſz nyeumrzeſz aſch tą panną y dzyeczyątko oglądaſz PatKaz II 62v, 58 [2 r.], 58v; BielKron 135.

»panna (Maryja), (i, a) matka (a. matuchna) (Syna Bożego, Jezu Krysta, boża itd.)« = Virgo Dei genitrix JanStat [szyk 59:13] (72): A gdy ku ołtarzu przyſſli/ matuchna ſwiętá panna Maria/ pokornie poklęknęla OpecŻyw 26v; Totz ieſt panna ſſlachetná/ matka bożá miloſciwá OpecŻyw 183, 28, 73v, 125v, 142, 152v, 187v; PatKaz I 18v; PatKaz II 40v, 61v, 73v; PatKaz III 112, 143; RejPs 126; WróbŻołt nn; SeklWyzn e4v; Iż ſię Syn Boży po zmarthwychwſtániu/ naprzod Pánnie Maryey mátce ſwoiey vkazał. KrowObr 146, 41v, 146, 152v, 160, 164v, 192; Drugiego roku pánná Márya mátká Páná Iezuſá s ciáłem álbo s ſwiátem rácżyłá ſie rozłącżyć BielKron 141v; RejAp 111v; RejPos 17, 184v, 199, 305, 307, 312v, 322v; KuczbKat 25; RejZwierc 129; RejPosWstaw [414], [1432]; Pánná Márya Mátká Boża miáłá ſlub czyſtośći. SkarŻyw 242 marg; MWilkHist G; CzechEp 80, 192; Ták y dźiſieyſzy kacyrze żądło ſwoie iádowite/ ná Pánnę naświętſzą Mátkę zbáwićielá náſzego obroćili ReszPrz 43, 37; ReszList 149; GrabowSet X4; Nie ieſt też od tego tenże Duch BOży/ ábyſmy tę Pánnę y mátkę Bożą [...] cżćili. LatHar 7, [+12], 7, 48, 67, 232 (24); SarnStat 370; SiebRozmyśl [A4]v, [M2]v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»panna i pani« (1): przed obraſz panny maryey ony [dzieweczki] przyuyodſchy yey ye poleczyła rzekącz o panno y pany ty dwye dzyeueczky moye czyſte y mlode czyebye naſzladuyącze ofyaruyą PatKaz III 153v.

»(nie (tylko)) Syn jej (a. boży) (a. (Pan) Jezus, a. Chrystus, a. Pan jej) (ale) i (a, ani) panna« [szyk 6:6] (12): OpecŻyw 29; PatKaz I 10; twoye na oczoch zaſzlepenye/ oſzweczylo duſzą y ſercze thwoye oczekauayącz począczya y narodzenya tey panny y yey ſyna boga PatKaz II 61v; pan ieſus y marya panna nyechczyely tayemnoſzczy ſwych ſzwyątoſzczy obyauycz PatKaz III 134v; KrowObr 156; CzechEp 171; WujNT przedm 6, s. 4 [2 r.], 195, 200; Modlitwy bárzo piękne do Páná twoiégo: Tákże y do naświętſzéy Pánny mátki iego. SiebRozmyśl [A4]v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

»panna z synaczkiem« (2): Po cżterdzieſci dnij potym powſtala z oney ſſopy/ panna ſ ſynácżkiem ſwoijm OpecŻyw 21v; SkarŻyw 113.

»(nie tylko) panna i (ale też, a(l)bo) (wszy(s)tcy a. in(n)i) święci« [szyk 14:1] (15): KrowObr 160v; pocżnie oicá y mátkę przeklináć/ ná koniec ſwiętym/ y pánnie Máriey nie przepuśćił. GórnDworz T2; WujJud 218v; CzechEp 387; ReszList 159; Ty Pánie Iezu Chryſte/ [...] przez modlitwy y zaſługi wielce błogoſłáwioney y wiekuiſtey Pánny Máryey/ y wſzytkich świętych twoich/ rácż mię [...] wybáwić z fráſunkow y vćiſkow. LatHar 276, 155, 156, 328, 615, 630, 644; Czemuż haeretycy zá złe máią Kátholikom/ iż Pánnę naświętſzą y inne święte/ nádzieią ſwą zową WujNT 707, 323, 796. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

W przen (2): ábowiem ieſli pánná Mária byłá vlitzką żywotá [...]/ wrotá zbáwienia drogá ziednániá/ [...] tedyćby [...] KrowObr 154 v; I Iſáiaſz [pokazuje, że Maria była z pokolenia Dawidowego]; zowiąc Márią pánnę/ latoroślą z korzeniá Ieſſego/ oycá Dawidowego. WujNT 4.
α. Ze szczególnym akcentem na dziewictwo Marii (423): Oto panna pocżnie ij porodzi ſyna/ ktorégo ijmię Iezus. OpecŻyw 184v, 7v, 17v [2 r.], 21 [10 r.], 21v [8 r.], 186v; OpecŻywList Cv; PatKaz I 9, 12; y napyſal [Zachariasz] kſyągy prorocztwa ſwego [...] yſz panna ma począcz wczyſtoſzczy duchem ſzwyątym ſyna y porodzycz boga y czlouyeka/ a uyecznye panną ma zoſtacz PatKaz II 59v; bouyem czego {yey} natura dacz nyemogla to mocz botka wnyey ſprauyla to yeſt przeczyw naturze bycz panną y rodzycz PatKaz II 66v, 31, 43v, 45v, 46, 46v (36); ſluſzalo cryſtuſouy naſzemu mylemu panu ſpanny bez mąza ſyą bylo ſtacz PatKaz III 89v, 77, 86 [2 r.], 88, 89, 89v (21); BielŻyw 124; MiechGlab 72; ſwiátá tego Kxiężno y krolewno/ ſámá godna być wezwána panną KrowObr 164v, 142v, 153, 200; BibRadz Matth 1/23; BielKron 19, 94, 132v, 133 [2 r.], 134 [3 r.] (14); GrzegRóżn O2; A Iozeph [...] muſiał iść do miáſtá onego Dawidowego y z żoną pánną poſlubioną ſobie RejPos 18v, 16, 16v, [36]v, 37 [2 r.], 80 (11); BiałKat 223v, 228v, 321 [2 r.]; KuczbKat 35, 40; WujJud 171v; WujJudConf 23v; CzechRozm Av, 49v, 125, 129 [2 r.], 134 (11); KarnNap D2v; Obacż iáko święte małżeńſtwo vcżcżone ieſt od Bogá/ iſz ſię iednak ácż z pánny/ ále pod zaſłoną małżeńſtwá národził ſyn Boży. SkarŻyw 243, 242, 358, 393; CzechEp 148, 156, 275, 303, 308, 310; WerGośc 208; Bog ſię z cżłowiecżeńſtwem ſpoił/ Pánnie pánieńſtwo zoſtáwił. ArtKanc A5v; Przybytkiem Syná Bożego/ Ieſt Pánná, ſercá cżyſtego/ Ktora męża nie vznáłá/ Duchem go świętym pocżęłá. ArtKanc C3v, A4, A8v, A19v, B3v, B9v (11); GrabowSet K [2 r.]; Pánno przed porodzeniem/ Pánno przy porodzeniu/ Pánno po porodzeniu/ [...] Proſzę Cię [...] LatHar 487, 333, 384, 480, 501, 528; WujNT przedm 6, 31, Matth 1/23, s. 4 [3 r.], 5 marg [2 r.], 195 [2 r.], Zzzzz4v; Mátką bydź/ Pánną zoſtáć/ nie ludzkiéy to śiły SiebRozmyśl F3v; KlonWor ded **2v. [Cf też Przen: PatKaz I 10, PatKaz III 109, 145.]

W litanii: »panno ... modl się za nami« (2): Swięta BOża rodźićielko/ wiekuiſta Pánno Márya/ modl ſię zá námi. LatHar 634, 615.

W połączeniach szeregowych (4): Ale ijże panna Mariá była mánżolką/ wdową/ ij panną/ przeto ſłuſſnie tę koronę ſobie zaſlużyla. OpecŻyw 188; O święta á niepokalána Pánno/ Boża rodźićielko Márya/ Mátko Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá/ rácż ſię zá mną przycżynić LatHar 40, 85; SarnStat 1086.

W charakterystycznych połączeniach: panna (jest) brzemienna (4); panna po porodzeniu (3), przed porodzeniem (3), przy porodzeniu, w porodzeniu (2); panną żona; chwała panny (Maryjej) (2), cnota (2), cześć, modlitwa (3), nawiedzenie, nienaruszona zupełność, niewinność (2), obraz (wyobrażenie) (5), płakanie, poczęcie (4), pokora, przyczyna (12), świętobliwość, wysławianie, zasługi (5), zwiastowanie, żałość, żywot (4); panna (Maryja) narodzi się (2), nosiła (w żywocie) (2), piastowała, poczęła się (przenajczyściej poczęta) (2), powiła, pocznie (poczęła) (46), porodzi(ła) (urodziła) (48); od panny narodzony; z panny (Maryjej) narodzić się (porodzić się, urodzić się, narodzony, urodzony, narodzenie, porodzenie) (102), począć się (poczęcie) (4), przyść (na świat) (2), stać się, wziąć ciało (3); dać cześć pannie, modlić się (2); pozdrawiać pannę; w pannie się wcielić.

Wyrażenia: »błogosławiona panna (Maryja)« [zawsze z przydawką; w tym: panna Maryja (4)] (6): SkarŻyw 173; prośimy ćię/ zá przycżyną błogoſláwioney wiekuiſtey Pánny Máryey/ y wſzytkich Swiętych [...] LatHar 630, 87, 156, 414, 659.

»panna Maryja chwalebna« (1): ku chwale wſzechmogącégo Bogá/ y niepokalánéy Pánny Máriiéy chwalebnéy y wſzytkiéy rzéſzy niebieſkiéy [...] vmyſły náſzé ku pokoiowi y zgodźie obróćiliſmy SarnStat 1086.

»cnotliwa panna« (1): Przydzye ná ſwiát ſłowo wiecżne/ Wiernym ſwoim pożytecżne. Z niebá od Bogá poſłány/ Przez żywot cnotliwey pánny. BielKron 134v.

»panna (jest, stała się) czysta (a. przeczysta), osobne czystości; czystość panny« [w tym: na(j)czystsza (13), przena(j)czystsza (6), przeczystsza (1); panna Maryja (18)] [szyk 79:55] (129:1;4): Tatz ieſt ona panna oſobné cżyſtoſci/ ktoré panieńſtwo bylo bogu przyiemno. OpecŻyw 182v, 13, 17, 17v, 19v, 21 (18); PatKaz I 1; Byla yedna ſluga nabozna panny przeczyſtey Maryey PatKaz II 81v, 19, 21v, 26, 30v, 31 (36); WróbŻołt 117; LibMal 1544/84, 84v, 89 [3 r.]; A iako przed porodzenim była/ tak że też y po porodzeniv/ z oſobliwego darv bożego cżyſtą panną zoſtała. SeklWyzn F; RejKup ſ4v; KromRozm I K3v; MurzHist F; LubPs Z3; BielKron 132v, 138, 165; RejPos 271; BiałKat 231; WujJud 143v; BiałKaz G4; SkarJedn 134; dáleko więcey [...] prętſzą od Bogá na to pomoc tá przecżyſtſza Panna miáłá. SkarŻyw 242; ia ná tey kárćie białey/ cżytam cżyſtość y niewinność Pánny naświętſzey SkarŻyw 312; á on przed obrázem Pánny cżyſtey [...] poklęknął SkarŻyw 459, 112 marg, 120, 173 [2 r.], 243, 245 (18); CzechEp 220; NiemObr 92, 142; WItay z Pánny cżyſtey náſz gośćiu łáſkáwy ArtKanc A14v, A7v, A11v, A19, B4 [3 r.], B4v [2 r.] (20); GrabowSet O3, Pv; LatHar 85, 87, 155, 233, 257, 336, 401 [2 r.]; WujNT 4; SkarKaz 45a, 276b, 576a, 580a; SkarKazSej 685b.

»dostojna panna« (1): Doſtoyná panna ij niepokaloná dziewitza Maria vſſyſſawſſy ty ſlowa/ ſilno ſie zaſmucila OpecŻyw 3.

»dziewica panna« [w tym: panna Maryja (14)] [szyk: 9:7] (16): OpecŻyw 78v, 81, 110, 141v, 178v; OpecŻywSandR nlb 6; PatKaz II 19; Narodzy ſyą prorok przeſz mąſkyego zlączenya zdzyeuyczy panny PatKaz III 103, 103v; SeklWyzn Bv; RejAp 99; SkarJedn 318 [2 r.]; w ktorym [klasztorze] ieſt obraz doſyć zacny błogoſłáwioney dźiewice P.Máriey WerGośc 216; WerKaz 293; SiebRozmyśl Fv.

»panna przez grzechu, bez skazy, bez zmazy, przez makuły« [w tym: panna Maryja (1)] [szyk 7:1] (4:2:1:1): PatKaz I 7; yſz czyſta y przeſz grzechu ta panna ma bycz boza rodzycza PatKaz II 67, 45; PatKaz III 91v, 104; Cżemuſz tedy zakonowi ná niewiáſty ſkáżone/ y niecżyſte dánemu/ ty Pánno bez ſkázy podlegaſz SkarŻyw 112, 113; Więc iż Pánná bez zmázy/ choćia porodźiłá/ Owſzem cżyſtośći więtſzey niżli w mátce byłá. GrabowSet Kv.

»matka panna« (2): Nákoniec od Páná pánicá/ mátká pánná/ vczniowi pánicowi byłá polecona. WujNT 300, 383.

»miła panna« (1): A przetoſz (zwyecznoſzczy boſkyey) duch ſzwyąty [...] {chowal y} rządzyl czyſtoſzcz tey myley panny. PatKaz II 48.

»niepokalana (a. niepokalona), nieporuszona (a. nienaruszona), najniewinniejsza, nieskażona panna; niewinność panny« [w tym: nieskażona ani naruszona (1); panna Maryja (8)] = intemerata virgo Maria JanStat [szyk 15:12] (16:8:1:1;2): Panno nieporuſſoná/ dziewitzo wybrana/ wezrzy na placż ſlugi twégo OpecŻyw 18; panna boga pocżęla kriſtuſa porodzila/ panna niepokalona. OpecŻyw 21, 13, 21 [2 r.], 21v; aboczyem ona zwyecznoſzczy boſkyey począta nayczyſthſcha naynyeuyennyeyſcha panna PatKaz II 21v; Ale panna Marya nyeſkazona any naruſſona w yey począczyu zadnem grzechem PatKaz II 78v, 60, 60v; PatKaz III 104; ták też przed rodzenim y po porodzeniu nie náruſzoną pánną Márya zoſtáłá. CzechRozm 157v; SkarŻyw 312; LatHar 7, 40, 73, 155, 220 (13); SarnStat 1086.

»prawdziwa panna« (1): O Márya (prawdźiwa Pánno/ y mátko Bogá prawdźiwego) pokaż miłoſierdźie nádemną LatHar 72.

»święta panna« [w tym: naświętsza (3); panna Maryja (1)] [szyk 6:5] (11): PatKaz II 47; Pánná święta y cżyſta/ porodźiłá nam Kryſtá/ nie ſtráćiłá pánieńſtwá. ArtKanc B4, B4 [3 r.], B4v; LatHar 40, 73, 478; SiebRozmyśl [A2]v, [A4]v.

»wiekuista (a. wieczna), zawżdy (a. zawsze), ustawicznie, wiecznie panna« [w tym: panna Maryja (10)] [szyk 18:3] (16:3:1:1): PatKaz III 90; Broń nas proſimy ćię pánie zá przytzyną Błogoſláwioney Máryey vſtháwitznie pánny KrowObr 162, 162, 169v; Rácż mi też te wſzyſtkie rzecży naświętſza mátko Boża/ y wiekuiſta Pánno Márya/ ziednáć świętą modlitwą twoią LatHar 645, 50, 73, 107, 147, 156 (15); Abowiem ſyn Boży nie ládá z pánny národzić ſię raczył/ ále z tákiey pánny/ ktoraby pánną byłá nie do czáſu tylko/ ále wiecznie pánną WujNT 195, 293 marg.

»wielebna panna« [w tym: panna Maryja (1)] (2): BLogoſłáwioney y wielebney/ wiekuiſtey Pánny Máryey przycżyná niechay nas/ Pánie/ obroni LatHar 414, 87.

»panna wybrana« [szyk 1:1] (2): nykt boga ogarnącz y wzyuoczye noſzycz nyemoze yedno uybrana nayczyſtthſcha panna PatKaz II 30v; RejKup ſ4v.

Zestawienie: »panna Maryja« (77): OpecŻyw 17v, 188; PatKaz II 79v, 83; KrowObr 160v, 163; [Pan Krystus] rácżył ſie národzić [...] s pánny cżyſtey Máriey BielKron 138; RejAp 99; GórnDworz T2; RejPos 271; SkarJedn 318 [2 r.]; ReszList 159; ArtKanc D5v; LatHar 276 [2 r.], 402, 482, 615; WujNT 323, 511. Cf Wyrażenia.
Szeregi: »dziewica (a. dzieweczka), (i, a, abo) panna« [szyk 7:5] (12): OpecŻyw 3, 18, 141v; ſyn bozy zoczcza zwyecznoſzczy rodzączy, obral ſobye matką dzyeuyczą maryą o nayczyſthſzą panną PatKaz II 39, 79v; PatKaz III 89v, 152v; RejAp 100; RejPos 271, 342v; Oto dziewicá ábo Pánná (bo Partenos y pánnę/ y dziewicę znácży [...]) w żywot wieźmie [!] ábo przyimie Syná CzechRozm 127, 145v.

»panna, (i) matka (a. matuchna) (boża, Pańska itd.)« [szyk 23:16] (39): bo ona ſama matką bożą ij panną byla/ tzo rzecż ieſt nieſlychaná. OpecŻyw 2v; NAmilſſy Iezus [...] przebywál tam [w Nazaret] z matką ſwoią panną cżyſtą ijz Iozefem/ aż do pocżątku lata trzydzieſtego od narodzeniá ſwégo. OpecŻyw [34]v, 17v, 22, 137, 190; Oto y wſzytek ſzwyath ſyą dzyſz veſely yſch ſyą począla matka boza czyſtha panna wzyuoczye ſzwyąthey hanny PatKaz II 86v, 45, 62, 66v, 71; PatKaz III 116v; KrowObr 160, 162; BielKron 138v; RejAp 99; RejPos [36]v, 287v; SkarŻyw 112 marg, 120, 243 marg; NiemObr 142; LatHar 72, 147, 155, 156, 233 (10); ták też wierzemy/ iż ćiáło ſwe święte przewiodł [...] przez nienáruſzoną zupełność Pánny Mátki ſwoiey WujNT 81, 3, 123, 136, 310, 533; SkarKaz 576a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»panna, (i) (boża) (po)rodzicielka (a. Bogarodzica)« = Deipara virgo Murm [szyk 9:6] (15): PatKaz III 115; Murm 1; KrowObr 163; kthórym [pozdrowieniem] Archányół Gábryel pánnę bożą rodźićiélkę pozdrawiał. BiałKat 223v; SkarŻyw 92, 241, 337; NArodzenie twoie/ o Boża rodźićielko y Pánno/ weſele rozgłosiło wſzytkiemu światu. LatHar 411, 87, 104, 224, 482, 634; WujNT 511; SkarKaz 276b marg.

Przen (4): panna byla nietelko na czyele ale teſz y na duſzy wſwym umyſzle PatKaz I 10, 10v; PatKaz III 109, 145.
β. Miejsce kultu Matki Bożej [zawsze w zestawieniu »panna Maryja« z przyimkiem] (6): LibMal 1545/105; Pothym Opátá spiaſku od pánny Maryey dał wſádzić/ iż zakazał w kośćiele ſłużby Bożey. BielKron 378v, 425v [2 r.]; ięli mu thę rádę dáwáć/ áby ſie obiecał/ do pánny Máriey do Loretu iść boſo GórnDworz T3.
Wyrażenie: »u panny Maryi zawżdy dziewice« (1): byłá iedna ſtára mniſzká Redemptá imieniem/ w mieśćie tjm/ v Pánny Máryey záwżdy dziewice mieſzkáiąca. SkarŻyw 589.
b. Dziewica, która poświęciła życie Bogu: zakonnica (189): OpecŻyw 2, 187v; [panna Maryja] Vſzytkym pannam wkoſzczele bila wnabozenſtwe [!] wpokorze przelozona PatKaz III 122v; dwa klaſtory panyenſkye zbudoualy [...] gdzye uyele panyen myeſkayącz zyuota maryey panny naſzladuyącz nyebyeſką koroną wzyąly PatKaz III 154, 154; Przyiedzyeli pánic luby/ Złoḿ klaſztorne pánno ſluby/ Bądź pod ſwego mężá ręką BielKom nlb 6, G3v [2 r.]; Obieramy ty Pánny thutetzne ku poſwięceniu/ y pánu náſzemu Iezu Kryſtuſowi ku poſlubieniu. KrowObr 147v, 147v; kośćioł S. Andrzeiá y s pánnámi pogorzał. BielKron 396v, 136v, 151v, 358; HistRzym [39]; SkarŻyw 161, 192, 211; StryjKron 406; LatHar 455, 456, 462, 467, 484; WujNT Act 21/9, s. 486.

W połączeniu z imieniem [w tym: panna imieniem (1); imię + panna (32), panna + imię (3)] (35): OpecŻywPrzedm C3; Klará Pánná od Fránćiſſká náutzona y wyćwitzona/ ſwoię nową Regułę wymyſliłá KrowObr 135v, 134v, 172; BielKron 151v [2 r.], 153 [2 r.], 154v [2 r.], 284v, 298 marg; Zywot S. Eufrázyey pánny zacney SkarŻyw [223], 70, 184, 192; StryjKron 275; O S. Marćie Pánnie y goſpodyniey Páná Chryſtuſowey. Antiphoná. LatHar 466, ++5, 287, 457, 458 [2 r.], 460 [2 r.] (17); WujNT 513.

W połączeniach szeregowych (10): OpecŻyw 186; KrowObr 162; Zá iey [św. Anny] powodem/ Páńſcy ſłużebnicy Kápłáni/ Wdowy/ Pánny/ Zakonnicy/ Chudźi żebracy/ iedni modlitwámi/ Drudzy błagáli Bogá ofiárámi. GrochKal 15; áby nas świętey Bożey rodźićielki Mariey y wſzytkich świętych Apoſtołow/ męcżennikow/ wyznawcow/ pánien/ y wſzyſtkich wybránych twoich przycżyná wſzędźie vweſeláłá LatHar 48, 41, 48, 604, 634, 667; SiebRozmyśl L.

W charakterystycznych połączeniach: panna boża, w cnotach okazała, dostojna, świata się wyrzekająca, urodziwa, zacna; modlitwa panny, przyczyna, ślub, święto, zasługa, żywot święty (2); kollekta o pannie, modlitwa; pamiątkę obchodzić panny (3), paść do nog; pannie czystość brać; pannę nawracać, obierać ku poświęceniu, starszą uczynić, wyswobodzić z mąk, zabić, zsromocić.

Wyrażenia: »panna (Bogu) poświęcona, oddana, poślubiona (a. ślubna)« [szyk 3:3] (2:2:2): SLugá Chryſtuſow Ambrozyus/ poświęconym Pánnom. SkarŻyw 67; co o iedney Bogu oddáney pánnie S.Grzegorz [...] ludźiom do cżytániá w ſwych kśięgách podał LatHar 57; WujNT 56, 204, 486 marg; [Tatarzy] Kośćielne ſkárby wniwecz ſpuſtoſzyli, Y ślubne Bogu pánny zſromoćili. KlonKr D3.

»panna czysta, czystość miłująca« (2:1): vſzymá náſzjmi ſłyſzemy/ [...] co Doktorowie Kośćiołá Bożego o naświętſzey ofierze piſzą/ [...] co Pánny cżyſte/ co ſtátecżne wdowy trzymáią. ReszPrz 22; ArtKanc O16; Proſzę ćię y zá pánicámi/ pánnámi/ cżyſtość miłuiącymi LatHar 95.

»panna z klasztora, klasztora« (2:1): Piſzą iż w ten cżás wzyęli ludu Krześćiáńſkiego [...] około pięćdzyeſiąt tiſiąc/ okrom pánien s klaſztorow vrodziwych/ ktore ceſárzowi Tureckiemu poſłáli w dáry. BielKron 192v, 365v; Żywot S. Auſtreberty panny klaſztorá Pauliáceńſkiego SkarŻyw 192.

»panna ksieni, starsza (klasztorna)« = maxima sacerdos Murm, BartBydg (2:2): Maxima sacerdos eyn eptiſchen ader priorin Pánná xyeny. Murm 173; BartBydg 134b; iuſz mnie Chryſtus wzywa do śiebie/ ták iáko mi powiedziáła pánná ſtárſza klaſztorna SkarŻyw 224, 224.

»mądra panna« [w nawiązaniu do przypowieści ewangelicznej] (1): (nagł) O S.Bárbárze męcżennicżce y Pánnie. (-) TAć to ieſt mądra oná Pánná/ á iedná z licżby roſtropnych. Tá ieſt mądra dźiewicá/ ktorą nálazł Pan cżuiącą/ y ſtraż trzymáiącą. LatHar 469.

[»panna siostra«: panny szyostry powyedayą ysz to odzyenye zakonne, za vpomynek dawa pan Iesvsz krystvs mylvyaczem szya ŻywEufr 35.]

»święta panna« = diva virgo Murm, BartBydg [szyk 12:1] (13): OpecŻyw 3v, 180v; bo wſzytkye ſzwyąte panny to myaly yſz ych ządano czyeleſnye dla ych czudnoſzczy PatKaz III 109v; Murm 2; BartBydg 44; SkarŻyw 162, 184, 445; LatHar 175, 454, 654, Aaa4; WujNT 398.

»panna wielebna« (2): StryjKron 275; CEcylia Pánná wielebna/ záwżdy Ewángelią Chryſtá Páná w ſercu ſwoim nośiłá LatHar 467.

»zakonna panna« = virgo monialis JanStat [szyk 3:2] (5): WróbŻołtGlab A3v; Sanctimonium, [...] Slub zakonnych pánien. Mącz 367a; SkarŻyw 193, 510; SarnStat 209.

Zestawienie: »ubogie panny« = członkinie zakonu św. Franciszka (1): iſz przy káplicy gdzie były zakonnicżki S. Fránciſzká/ vbogie pánny názwáne/ á nie w klaſztorze Pánny Máryey vmárł SkarŻyw 546.
Szeregi: »panna, (i) męczenniczka« [szyk 8:7] (15): KrowObr 175; O S.Apolloniey Męczenniczce y pánnie. Kollektá/ iáko o świętey Doroćie. LatHar 460, 457, 458 [2 r.], 460, 467, 468 [2 r.] (13); WujNT Vvvvv4v.

»panna i oblubieńca Chrystusowa« (1): zdomu nierządnego z dziewictwem nieſkáżonym pánná wyſzłá: ále pánná y oblubieńcá Chryſtuſowá. SkarŻyw 341.

»panna albo pani« (1): O właſnieſzby to wſzytko przywłaſzcżyć mogł tey pánnie álbo pániey s. N. ktorey oto dziś pámiątkę żywotá y ſtanu iey ſwiętego wſpominamy RejPos 342v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»panic, (i) panna« [szyk 2:1] (3): Ale pánicowie y wſzyſtki pánny cżyſte/ Ty v ćiebie tylko ſą práwie przeźrzocżyſte ArtKanc O16; LatHar 95; WujNT 56. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»panna, (i) wdowa« (4): ReszPrz 22; Wſzytkie święte pánny y wdowy modlćie ſię zá námi. LatHar 175, 454, Aaa4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Przen: Człowiek żyjący według nakazów bożych [w tym: czyja (1)] (2): ćić śię z tobą Pánie w dźień ſądny potkáią. Ktorzy Oblubienicą cżyſtą twoią byli [...]. Tá to prawdá Pan Kryſtus iuż ták ná ſkonániu/ Przez ty to Pánny idźie wielom k oznáymieniu: Bo gdźie ſię kolwiek iedno oná obroći/ zá ſobą ie wiedźie ty ſwe pánny wſzytki. ArtKanc O17. [Cf też 2.b.β.]
α. W funkcji nazwy dnia kościelnego [zawsze w G] (74):

W połączeniu z imieniem [zawsze: imię + panny (panien)] (68): [21. stycznia] Agnieſki pan[ny] Goski A5, A5, A5v, A6, A7v, A8v [2 r.] (18); [9. stycznia] Iulianá męcż. y Bázyliſſy żony iego/ pánny. LatHar [++]; [23. czerwca] Edyltrudy krolowey y pánny. LatHar [++3]v, [++]v [2 r.], [++2] [4 r.], [++2]v, [++3] [4 r.], [++4] [5 r.], [++4]v, ++5v [2 r.]. Cf »męczenniczki i panny«.

Wyrażenie: »dni panien świętych« (1): Ewángelia ná dni Pánien SS. WujNT 105 marg.
Szeregi: »męczenniczki (męczenniczek), (i) panny (panien)« [w tym: w połączeniu z imieniem (29)] [szyk 22:11] (33): [12. lutego] Euláliey pánny vkrzyżowáney męcżen. LatHar [++]v; [7. września] Reginy męcżen: y pánny/ śćiętey dla wiáry. LatHar ++5; [24. grudnia] Wigilia.y 40. pánien Antyocheń. męcż. LatHar ++6v, [++] [3 r.], [++]v [4 r.], [++2]v [2 r.], [++3] [3 r.], [++4] [2 r.] (30); WujNT 77 marg, Vvvvv3v; Dźiáło ſie y dan w Wilnie w dźień świętéy Pryſzki pánny y Męczenniczki [ipso die sanctae Priscae virginis et martyris JanStat 753]/ Roku 1401. SarnStat [994].

»dni panien i wdow« (1): Ewángelia ná dni Pánien y Wdow S. WujNT 55 marg.

β. O kapłankach w świątyniach starożytnych Greków i Rzymian; sacerdos (virgo femina) HistAl (5): A wſzedſzy tham Alexander do koſcioła boginiey Diany/ nalazł tam pannę kthora była kapłanem y w odeieniu [!] kapłańskim chodziła HistAl D4v, D2v, D4v [2 r.].

panna czego (1): Nuż one Niemkinie/ ktorych był męże Márius poráźił/ gdy nie mogły tego odzierżeć/ iżby ná ſwobodzie pánnom zakonu Veſtae ſłużyły/ ſámy ſie [...] pozábijáły. GórnDworz Z6.

4. Mężczyzna nieżonaty, żyjący w celibacie (5): OpecŻyw 47v; WerKaz 293; LatHar 496 marg; Pánny z Báránkiem śpiewáiąc chodzą. [Cić ſą ktorzy ſie z niewiáſtámi nie pokaláli. Bo dźiewicámi ſą. Ci chodzą zá Báránkiem gdźiekolwiek idźie. Apoc. 14/4] WujNT Apoc 14 arg; [Ian S. Krzćićiel iako dźiwnie ſie Pocżął y Národźił/ iák oſtry á ſurowy Zywot wiodł ná Puſzcży/ Pánną záwżdy będąc HerbOdpow Z8; Ci ſą/ którzy z niewiáſtámi nie ſą ſplugáwieni/ bo pánny ſą [virgines enim sunt Vulg Apoc 14/4] BiałPos 119 (Linde)].
Wyrażenie: »czysta panna« (1): yſz xiąża pełnia kiedi czo ſlvbvią/ a yſz teſz ſą w ſziſczi cziſie [!] panni. SeklWyzn a4.
5. [Rodzaj wieszaka lub haczyka, być może kształtu kobiety: panny rzezane do ręczników zawieszania InwMieszcz 1586 nr 275.]
6. [Rodzaj kajdan, więzów, okow; boia, numella, numellus, vinculum Cn: Manicae Handbinden Pánná ArtNom I8.]
7. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (13):
»lnek Panny Maryjej« = Linaria vulgaris Mili. (Rost); lnica pospolita, roślina z rodziny psiankowatych (Solanaceae) (2): Lnek panny Marijey/ álbo máthki Bożey. SienLek 239, Xxx2v.

»Panny Maryjej łzy, włoski« = Saxifraga granulata L. (Rost); skalnica ziarnista, bylina z rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae) (1:1): Cynosorchis quasi caninus testis, Herba, Pánny Máriey łzi yáko niektórzi mnimáyą. Mącz 76c; Saxifragum - Panny maryey włoski. Calep 949b.

[»miętka Panny Maryjej« = Chrysantemum Balsamita L. (Rost); bylina z rodziny złożonych (Compositae) rosnąca w basenie śródziemnomorskim: Miętká Rzymſka/ miętká pánny máriey/ Mentha Graeca vel Corymbifera. marienmüntz/ Franwenmüntz. Romiſchmüntz SienHerb K3#d.]

»Panny Maryjej oset(ek)« = Carlina vulgaris L. (Rost); dziewięćsił pospolity, roślina dwuletnia z rodziny złożonych (Compositae) [szyk 2:2] (4): Podgorzal/ Oſetek Pánny Máryey. Atractilis vulgaris minor. Dreydiſtel. SienLek 255, Xxx3 [2 r.]; Atractilis – Pánny Mariey oſet. Calep 110b.

»pieczęć, pierścionek Panny Maryjej« = Cyclamen europaeum L. (Rost); cyklamen europejski, bylina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae) (1): Cyclaminum, Herba, Ziele yeſt dwoyákie/ yedno poſpolicie bywa zwano. Panis porcinus, Swyński chleb/ Drugie/ Sigillum Mariae, Pierſcionek albo pieczęć panny Mariey Mącz 76a.

[»rożyczka Panny Maryjej« = Sanguisorba muricata (Spach) Gremli (Sanguisorba polygama Beck); krwiściąg średni, bylina z rodziny różowatych (Rosaceae): Rożycżká Pánny máriey/ Sanguisorba maior. Megelkraut SienHerb L2#d.]

»Panny Maryjej włoski« = Asplenium trichomanes L. (Rost) a. Asplenium ruta-muraria L.; zanokcica skalna a. murowa, bylina z rodziny paprotkowatych (Polypodiaceae) (1): Callitrichon, Capillus Veneris. herba est pulchros faciens crines, Murna ruta/ właſniey Pánny Mariey włoski/ ziele yeſt. Mącz 32b.

»Panny Maryjej ziele« = Anthemis tinctoria L. (Rost); rumian żółty, bylina lub roślina dwuletnia z rodziny złożonych (Compositae) (1): Buphthalmus – Panny mariey ziele, vel, S.Iana zelie, herbario: wołowe oko. Calep 142b.

»Panny Maryjej ziele« = prawdopodobnie Eryngium maritimum L.; mikołajek nadmorski, roślina z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) (1): Crocodylium, Herbae genus, Panny Mariey ziele. Mącz 69b.

»Panny Maryjej ziele« = prawdopodobnie Sempervivum tectorum L. (Rost); rojnik murowy, bylina z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae) (1): Sempervivum – Panny maryey ziele, et wołowe oko. Roz chodnik. Calep 966b.

8. [n-loc: Ieſt Gorá ktorą Pánną zdawná názywáią Zeglarze ZbylDroga Ev (Linde).]
9. n-pr Nazwa gwiazdozbioru; Virgo Murm (13): Murm 4; (nagł) Pánná. (–) POd nogámi oglądaſz Bootá iáſnégo Pánnę/ która kłos trzyma zbożá doſtáłégo. KochPhaen 4, 18, 21 [2 r.].
a. Nazwa znaku zodiaku (7): FalZioł V 50; (nagł) W Pannie (–) Dobrze ieſth ſzcżepić/ ſiać/ około ziemie robić Goski *3v, *2; Zodiiákiem to koło Grékowie miánuią: [...] Wnim Rák/ y Lew/ y Pánná/ w nim Wagá/ y ſrogi Niedźwiadek KochPhaen 20.
Wyrażenie: »znamię Panny« (3): tak przeſz maryą dny placzu naſzego obroczyly ſyą w wyeſele nebyeſkye Theſz dla tego yſz wten kſyązycz ſloncze wchodzy wznamyą panny PatKaz III 113v; Druga [część roku] ieſt lato/ gorącze/ ſuche y ogniſte, W nim ſie kolera mnoży Troie znamion w ſobie zawiera, Raka, Lwa y Pannę. FalZioł [*8]v, V 53v.
*** Dubium (1): A Rimápſi z ſamoſtrzał ięli ptaſtwo wálić/ Gdy im ſzypow nie zſtało zdrowia ſzło ożálić W procach ieſzcże nádźieiá/ y w pánnách zákrytych KmitaSpit C4v.

Synonimy: 1.d. cora, corka, dzieweczka, dziewka; e. dworka, dziewczę, dzieweczka, sługa, służebnica; 3. dziewica; 4. dziewica, panic; 7. »lnek Panny Maryjej«: »leśny len«, »Matki Bożej len«, »Maryjej len«, »psi len«; »Panny Maryjej łzy«: łamikamień, łomikamień, panoszki, »rozłup kamienny«; »miętka Panny Maryjej«: »miętka rzymska«, »miętka włoska«; »Panny Maryjej oset«: »dziewięsił czarny«, podgorzał, »Panny Maryjej włoski«: »murna ruta«, zanokcica; »Panny Maryjej ziele« ‘rumian’: »świętego Jana ziele«, »wołowe oko«; »Panny Maryjej ziele« ‘mikołajek’: »babia rzyć«, mikołajek, »ziele mikołajkowe«; »Panny Maryjej ziele« ‘rojnik’: rozchodnik, »wołowe oko«.

Cf NIEPANNA, PANIENKA

LWil, (ZZa)