[zaloguj się]
[pdf]

MIĘTKA (129) sb f

miętka (128), miątka (1) Mymer1.

Fleksja
sg pl
N miętka miętki
G miętki
D miętce
A miętkę
I miętką

sg N miętka (49). ◊ G miętki (54). ◊ D miętce (1). ◊ A miętkę (8). ◊ I miętką (16). ◊ pl N miętki (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. bot. Nazwa kilku gatunków bylin z rodziny wargowych (Labiatae), używanych powszechnie w lecznictwie (129):
a. Mentha L.; mięta; menta Mymer1, PolAnt, Mącz, Calep, Vulg, Cn; hedyosmos Calep (108): Menta. Myncz. Miątka. Mymer1 18; Też vwarzenie anyżowe zmiętką á zgałganem vſmierza brzidkoſci y wraczanie. FalZioł I 7b; liſtki ma przyſzyrſzym ku miętcze podobne FalZioł I 36b, +4a, I 22a, 52a, 58b, 81c żp (32); Biedá wám Doctorowie i Phariſeuſzowie obłudni/ że dawácie dźieśięcinę/ zmiętki anyżu i kminu/ a co wzakonié cięſzſzego toście opuścili MurzNT Matth 23/23; Mącz 217a; kadź tám częſto/ Lebiodką/ Miętką/ Kádźidłem/ Mirrą/ Iáłowcem/ żywicą. SienLek 3, 8, 9, 12, 16, 30 (29); Oczko 32v [2 r.], 33; KochPieś 48; Calep 474b, G53b; WujNT Matth 23/23, Lue 11/42; KmitaSpit Cv.

W charakterystycznych połączeniach: miętka stłuczona, sucha (2), uwarzona (6), (z)wierciana (3); nakrajać miętki, natłuc (utłuc) (2), nawarzyć (uwarzyć, uwarzenie) (5), nawiercić (uwiercić) (2), wiarować, woniać (4); mastykować miętkę, stłuc (utłuc) (2), uwarzyć, zeżwać; kadzić miętką; kołaczki z miętki, plastr, szałsza.

Wyrażenia: »liście miętki« (2): FalZioł V 113; weźmiſz liśćia Bielónowégo/ [...] Miętki ogrodnéy y polnéy/ Cząbru/ Kopru/ po gárśći SienLek 162.

»z miętki proch« (2): FalZioł V 87v; weźmi ſpolney mięthki ſoku álbo prochu SienLek 74v.

»sok z miętki (wyciśniony), miętki« [szyk 6:1] (4:3): kiedy proch gorycżki będzie dany s ſokiem miętki/ przeciwi ſie iadowitych robakow vkąſzeniu. FalZioł I 58d, I 81d, 82a, IV 39b, V 42v; SienLek 74v, 128v.

Zestawienia: »miętka balsamita« = Mentha longifolia (L.) Huds. (Rost: Mentha silvestris L.); mięta długolistna (1): Wezmi piołynu/ miętki balſamite/ to ieſt kobyley miętki FalZioł V 105v.

»biała miętka« = Mentha longifolia (L.) Huds. (Rost: Mentha silvestris L.) a. Calamintha vulgaris (L.) Druce (Rost: Clinopodium vulgare L.); mięta długolistna a. czyścica storzyszek (cf b.) (1): Ná ránę głęboką á wąſką/ ſtrzeloną álbo kłotą/ białą miętkę z czyſtym miodem/ á z opichem świéżym/ zárowno wźiąwſzy vtłucz/ á przykłáday. SienLek 146v. [cf też b.]

»miętka czerwona« = Mentha rubra Hudson (2): Miętká czérwona/ Mentha rubea, Rottemyntz. SienLek 238v, Xxx2v.

[»miętka domowa« = Mentha gentilis L. (Rost); hedyosmos, menta Cn: Domowa miętká ieſt ćiepła y ſucha w wtorym ſtopniu Cresc 1571 255.]

»miętka kędzierzawa« = Mentha silvestris var. crispata Schrad. (Rost); mentha crispa Cn (2): kthemu ſłuży miętká kędźierzáwa. SienLek 111v, 205v.

»kobyla miętka« = Mentha longifolia (L.) Huds. (Rost: Mentha silvestris L.); mięta długolistna; mentastrum Calep, Cn; menta agrestis a. caballina Cn (6): FalZioł I 81d, V 87v, 105v; Lice też vmywáć octem/ náwárzywſzy wnim Kobyley miętki SienLek 19v, 123; Calep 653b.

»leśna miętka« = Mentha longifolia (L.) Huds.; mięta długolistna; mentastrum Mącz, Cn; menta agrestis a. caballina Cn (2): Mącz 217a; Dobrze też ty wſzyſtki zmázy ná licu/ czczymi/ ślinámi pomázowáć/ á kthemu tłuczony korzeń rućiány przykłádáć/ álbo leśną miętkę zeżwawſzy. SienLek 80.

»miętka ogrodna« = Mentha gentilis L. (Rost) (5): Theż ſok Miętki ogrodney z ocztem zmieſzany/ ieſt dobry naprzeciwko czuchnieniu z vſth albo zdziąſł FalZioł I 81d, V 113; Miętká ogrodna/ álbo kędźierzáwa/ Mentha criſpa, Kraus mijntz. SienLek 205v, 162, Xxx2v.

»polna, polska miętka« = Mentha arvensis L. (Rost); mięta polna; menta agrestis a. caballina, mentastrum Cn [szyk 7:5] (11:1): trzecia ieſth napodobnoſć miętki polney/ iedno iż liſt ma ſzyrſzi y dłuſzſzy niżli miętka polſka FalZioł I 24a, I 81d, II 10, V 83; weźmi Pieprzu/ Poleiu/ Izopu/ polney miętki/ zárowno/ wſzyſtkiego po łoćie SienLek 84, 74v, 85v, 109, 128v, 153, 155v, 162.

»miętka wodna« = Mentha aquatica L. (Rost: Mentha silvestris L.); mięta nadwodna; calamintha aquatica Cn (1): wezmiſz liſcia bielonowego/ nepihowego/ babcżanego/ ſporzyſzu/ konikowego/ ſzańthy/ bazylijey/ mięthki ogrodney wodney FalZioł V 113; [Balsamita Vodna miętka SzymŁowEnch *].

b. Calamintha vulgaris (L.) Druce (Rost: Clinopodium vulgare L.); czyścica storzyszek (18):
Wyrażenie: »sok miętki, z miętki« (1:1): Też ſok tey miętki piti z wodką piołynkową [...] robaki y gliſti wypądza j zabija FalZioł I 24a, I 24a.
Zestawienia: »miętka kamienna« [szyk 11:3] (44): Calamentum. Miętka kamienna. Sſtainmuntz. FalZioł I 23d; wtora oſoba miętki tey kamienny zową ią biała lebiotka FalZioł I 24a, [ + 3], I 23d, 24a [2 r.], b [3 r.], 24 żp, 25c, V 96v; SienLek 122v, 143v.

»polna miętka« [szyk 3:1] (4): Miętka kamienna/ albo polna miętka ieſth ciepłoſci y ſuchoſci w trzeciem ſtopniu FalZioł I 23d; Polna miętká/ Menta, vel Calaminta, Wilder poley. SienLek 231v, 122v, Xxx2v.

c. Zestawienie: »kocia, kotcza miętka« = Nepeta cataria L. (Rost); kocimiętka właściwa; calamintha Mącz; gattaria, menta cataria Cn [2 : 1] (3): Calamintha, [...] Species mente vel pulegii. Kotcza miętká álbo ziele, niektórzy białą lebiotką Niektórzy rybną nácią zową. Mącz 30d; SienLek 238v, Xxx2.
2. [bot. Zestawienie: »miętka ptasza« = Stellaria media Vill.; gwiazdnica pospolita, roślina z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae), pospolita roślina ruderalna i polna, stosowana dawniej w lecznictwie pod nazwą Herba Alsines lub Herba morsus gallinae; alsine, morsus gallinae, myosoton Cn: Miętká ptáſza. SienHerb E#; Druga [miętka] ieſt leśna álbo polna/ tę po łáćinie zową mentaſtrum/ to ieſt ptáſza miętká. Cresc 1571 255.]
3. [bot. Zestawienie: »miętka rzymska, włoska« = Chrysanthemum Balsamita L. (Rost); bylina z rodziny złożonych (Compositae) rosnąca w basenie śródziemnomorskim, powszechnie używana w dawnym lecznictwie: SienHerb D4#v; Ieſt trzećia [miętka] ktora ma oſtrſze/ ſzerſze y dłużſze liśćie/ tę zową Rzymſka ábo Włoſka miętká Cresc 1571 255.]

Cf [MARZYMIĘTKA], MIĘTA, [MIĘTKIEW]

RS