Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OSŁOWIŚCIE

Następne hasło: [OSŁUCHAĆ SIĘ] »

OSŁOWY (38) ai

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	osłowy	f	N	osłowå, osłow(a)	n	N	osłow(e)
	G	osłow(e)go		G	osłow(e)j		G	osłow(e)go
	D	osłow(e)mu		D			D
	A	osłowy		A	osłową		A	osłow(e)
	I	osłowym, osłowęm		I	osłową		I

pl
N	subst	osłow(e)
A	subst	osłow(e)

sg m N osłowy (6). ◊ G osłow(e)go (3). ◊ D osłow(e)mu (1). ◊ A osłowy (1). ◊ I osłowym (1) CzechEp, osłowęm (1) MurzNT. ◊ f N osłowå (1), osłow(a) (4). ◊ G osłow(e)j (2). ◊ A osłową (2). ◊ I osłową (4). ◊ n N osłow(e) (2). ◊ G osłow(e)go (1). ◊ A osłow(e) (1). ◊ pl N subst osłow(e) (5). ◊ A subst osłow(e) (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. ośli, Linde XVII w. (z Cn).

Znaczenia

Przymiotnik od „osieł” ‘Equus asinuś’; odnoszący się do osła, należący do osła, związany z osłem (38)
- W przen (1)

Przymiotnik od „osieł” ‘Equus asinuś’; odnoszący się do osła, należący do osła, związany z osłem; asinarius Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; asininus Mącz, Calep, Cn; asini (G sb) PolAnt (38): oſlowa krew lecżi trąd FalZioł IV 4c; Pierſtien z kopyta albo z goleni oſlowey na palczu noſzony/ niedopuſzcża padać wielką niemocz cirpiączym. FalZioł IV 4d; [muł] Ma włoſnoſci oſlowe o krom leniſtwa/ ale na poſtawie o krom głowy á vſzu koniowi podobne. FalZioł IV 12d, IV 4c, d, 10b, 28c, 36c (12); powiedał mu [Nabuchodonozor] iż miał być iego pogrzeb iáko Oſłowy BielKron 91; Mącz 17d; ktory [język hebrejski] wołu zowie ſynem wołowym 1.Moi. 18. ꝟ 7.8. Báráná ſynem báránim Pſál. 29. ꝟ 1. Oſłá ſynem oſłowym Zách. 9. ꝟ 9. CzechEp 307; Calep 102b.

Wyrażenia: »czeluść osłowa« = maxilla asini PolAnt [szyk 6:1] (7): Azaſz Sámſon oſłową cżeluſcią nie poráził kilká tyſięcy ludzi Filiſtińſkich? (marg) Sedziow w xv. (–) RejPos 175, 150v, 218v; RejZwierc 166; BudBib Iudic 15/15, 16 [2 r.].

»kamień osłowy« (2): raczyiby mu vwiązano podſpodni kamięń młyńſki [μύλος ᾽ονικὸς] (marg) Ten [kamień] proſto osłowęm Euangeliſta i inſzy po grécku zowią iedni zinſzyi przyczyny a drudzy ſtyi/ że téſz bywały osłowé młyny iako dźiś v nas końskie ſą (–) na ſzyj MurzNT Matth 18/6; Ktoby zaś pogorſzył iedne^go ſtych maluczkich/ [...] dalekoby mu lepiéi było gdy by mu obwiązáno podſpodni kamień młyńſki [λίθος μυλικὸς] (marg) oſłowy otym czytai Mat. 18. (–) około żyie [lege: szyje] iego MurzNT Mar 9/42.

»osłowy młyn« = mola asinaria Mącz, Vulg, Cn (2): MurzNT 86 marg; Mola asinaria, Osłowy młyn/ w którym osłowie robią/ my nie mamy osłow/ á przeto konny álbo/ wołowy młyn zowiemy Mącz 17d; [Mylos onikos/ ieſt młyn oſłowy/ iáko v nas ſą konſkie y wołowe/ wſzákoż też możeſz ſpodnim mlinſkim kámieniem przełożyć/ bo gi tákże iáko y oſłá Grekowie názywáią. CzechNT G3, Matth 18/6].

»pastyrz, [pasterz] osłowy« [szyk zmienny] (2): Asinarius, Pastirz osłowy. Mącz 17d, 236d; [Agaso, ein eſeltreiber/ ſtalknecht. P. oſłowy páſterz/ konny obieżdżácz. Volck 14].

»uszy osłowe« = asininae aures Mącz [szyk 5:1] (6): Albo kiedyby kto vyrzawſzy Oſlá z długimi vſzymá mowił y wołał. Ty vſzy oſlowe známionuią dwá zakony: Ty vſzy oſlowe známionuią ćierniową koronę: Ty vſzy oſlowe známionuią dwoiaką miłość w przykazániu. KrowObr 130v; S tey przycżyny Phebus vcżynił mu [Midasowi] vſzy Oſłowe iáko głupiemu ſędzyemu BielKron 26, 26; Mącz 17d.

»żarno osłowe« (1): lepiey by było ie^mv/ áby był vwiązány v ſzyie ie^go kámień źiárná [lege: żarna] oſlowe^go [mola asinaria]/ á był do morzá wrzuconj. Leop Mar 9/41.

Szereg: »osłowy albo ośli« (1): Asininae aures, Osłowe/ álbo Ośle vſzy. Mącz 17d.

Zestawienie w funkcji n-loc: »Czeluść Osłowa« = tłumaczenie etymologii hebr. nazwy Lechi (1): Wtárgnąwſſy tedy Filiſtynowie w źiemię Iudá/ położyli ſie z woyſkiem ná mieyſcu ktore potym zwano Lechi/ tho ieſth cżeluść (Oſlowa) [Lechi, id est maxilla] Leop Iudic 15/9.

W przen (1):

Wyrażenie: »łeb osłowy« (1): (nagł) Ná Piwnice. (‒) [...] Tu w tym gmáchu z mądrej głowy/ Vcżyni ſie łeb oſłowy. Tu Cyrces ſwą goſpodę ma/ Co ludziom głowy odmienia. RejZwierc [238].

Cf OŚLI