[zaloguj się]
[pdf]

1. OSTRZE (25) sb n

o jasne; e z tekstów nie oznaczających é oraz -é.

Fleksja
sg du
N ostrz(e)
G ostrzå
A ostrz(e)
I ostrzem, ostrzym
L ostrzu ostrzu

sg N ostrz(e) (8). ◊ G ostrzå (3). ◊ A ostrz(e) (4). ◊ I ostrzem (7), ostrzym (1); -em : -ym OrzQuin (3:1); ~ -em (3), -(e)m (4). ◊ L ostrzu (1). ◊ du L (cum nm) ostrzu (1) BudBib Ps 149/6.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Tnąca krawędź albo spiczaste zakończenie jakiegoś narzędzia lub broni; acies Mącz, PolAnt, Calep, Cn; acumen BartBydg, Calag, Cn; acuties, pennum BartBydg; cuspis Calag; mucro, spiculum Calep (25): Pennum, acutum vel acumen seu extremitas ferri acuti, ostrze BartBydg 110b, 4b [2 r.]; Bipennis, Topor/ álbo/ Hálabart/ álbo/ Siekierá ná obie ſtronie oſtrze máyąca. Mącz 25b, 2c; O ślepy Kácérzu/ powiédz mi/ Polſká Króleſtwemli ieſt/ czyli nié? Rzecże że ieſt. Nuż ty teraz weń oſtrzem/ y ták móẃ: Tedy Polſká ma Królá? OrzQuin Aa2v; á miecż o dwu oſtrzu w ręku ich. BudBib Ps 149/6; Calag 458a; Calep 473b, 676a.
Zwroty: »na ostrze gonić« (1): Hastis cum aliquo concurrere, Potykáć ſie s kiem/ Ná oſtrze gonić. Mącz 74a.

»ostrze kazić« (1): Obtundo, Zátłukam/ zábiyam/ też tępię/ tępo czinię/ oſtrze káżę. Mącz 468d.

»pobić ostrzem miecza« (1): A potym ták/ mowi Iehowá/ Dam Cydkijahá krolá Iehudſkiego y sługi iego/ y lud [...] do ręki Newuchadreoará krolá Bawelſkiego [...]/ że ie pobije oſtrzem miecżá [percutiet eos acie gladii] BudBib Ier 21/7.

»polec od ostrza miecza« = cadere in ore gladii Vulg (2): y poległo wſzytko wojſko Syſáry od oſtrza miecżá [ceciderunt ... acie gladii] BudBib Iudic 4/16; WujNT Luc 21/24.

»przytępić ostrze mieczowi; tępieje ostrze« (1; 1): Przytępiłeś oſtrze miecżowi iego [obtundes aciem gladii eius] á nie rátowałeś go w bitwie. BibRadz Ps 88/44; Hebescit acies, Tępieye oſtrze. Mącz 153d.

»wybić ostrzem miecza« = percudere acie gladii PolAnt (2): A nowe miáſto ofiárownicże wybił oſtrzem miecżá od mężá áż do niewiáſty [...] y byki/ y osły/ y drob oſtrzem miecżá. BudBib 1.Reg 22/19.

»zetrzeć ostrzem miecza« (1): Y ſtárł Iehowá Syſerę/ y wſzytki wozy/ y wſzytki obozy oſtrzem miecżá [et contudit ... ad os gladii] BudBib Iudic 4/15.

Wyrażenia: »ostrze czerniowe« (1): Scorpio, [...] też oſtrze czerniowe/ ołowem ná końcách obłane/ bicze/ yákięmi pogáńſtwo zwykłó męczenniki dla wiáry páná Chriſtuſowey biczowáć Mącz 373d.

»ostrze miecza, u miecza« = os gladii PolAnt, Vulg (6:1): Acies – Koniecz albo oſtrzeu [!] miecza. Calep 17b. Cf »pobić ostrzem miecza«, »polec od ostrza miecza«, »wybić ostrzem miecza«, »zetrzeć ostrzem miecza«.

Przen (3):
Zwroty: »ostrzem uderzyć« (1): á niżli śiekiérá gniewu tego Bożégo [...] oſtrzem vderzy w korzeń czérwiwy wiáry/ y owſzem niewiáry náſzéy. OrzQuin Yv.

»ostrzem zawadzić« (2): P.Bogá prośmy áby [...] Pan Ian Kryſztoff/ Káſztellan ná ten czás Woynicki/ wielki ſłup wolnośći náſzéy Polſkiéy/ w tę Moſkiewſką niewolą/ torem Oycowſkim/ oſtrzem kiedy záwádźił OrzQuin R2, G3.

2. [Bystrość: [Adam] Zráiu wypadł/ przezrocżyſtośći y oſtrza rozumu ſwego ſtradał. WizFałeczDucha przedm A2v.]

Cf OSTROŚĆ

MMk