Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OSTRZYĆ

Następne hasło: OSTRZYGAĆ »

OSTRZYĆ SIĘ (14) vb impf

sie (11), się (3).

o prawdopodobnie jasne (tak w ostrzyć).

Fleksja

indicativus
inf	ostrzyć się
praes
	sg	pl
3	ostrzy się	ostrzą się

conditionalis
	sg
3	m	by ostrzył się

inf ostrzyć się (1). ◊ praes 3 sg ostrzy się (9). ◊ 3 pl ostrzą się (3). ◊ con 3 sg m by ostrzył się (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Stawać się ostrym, kłującym (4)
- [Przen: Potęgować się]
2. Stawać się bystrzejszym, doskonalszym (9)
3. Przygotowywać się do walki, srożyć się (1)

1. Stawać się ostrym, kłującym (4):

Przysłowie: Thákći wyęc poſpolicye powyádáyą/ że ſie zá młodu tarnek oſtrzy. GliczKsiąż K3, E5; Bo ſie záwżdy zá młodu oſtrzy káżdy tarnek/ A tym cżym z nowu náwrzał záwżdy śmierdzi garnek. RejWiz 97v, 190v. [Ogółem 4 r.]

[Przen: Potęgować się: Tákowe drzewo może być odmieniono/ gdy mu doda doſtátek pokármu wilgotnego á tłuſtego/ ktory nie dopuſzcża śię oſtrzyć ćiepłu w nim przyrodzonemu/ ále roztwarza ie. Cresc 1571 132.]

2. Stawać się bystrzejszym, doskonalszym (9): Ocży ſie przeto oſtrzą aby oſtro patrzyli. Nogi ſie przeto chowaią aby richley biegali. BielŻyw 92; Bo ſie ſtąd pámięć oſtrzy/ rozum poleruie/ Kto z dáleká pocżćiwy ſwoy ſtan przepátruie. RejWiz 17; RejZwierz 134v; Iozefus piſze/ iż then obyczay był miedzy onymi ludźmi zadáwáć ſobie gadki áby ſie im rozum oſtrzył w wypráwowániu ich/ co ſie theż dźiało miedzy Sálomonem y Hirámem krolem Tyrſkiem. BibRadz I 143d marg; Weźmi trochę czyſtey á práwey Dryakwie/ á rozmąć ią w białym winie/ á gdy ſye vſtoi tym oczy zákrapiay/ s tego ſye oſtrzy wzrok. SienLek 65; GórnDworz Bb6; CZęſtokroćiechmy to v śiebie vważáli/ [...] ieſli te teráznieyſze wynioſłe dowćipy/ dzielnośći/ rozumy/ ktore ſię w Polſzce niedawno oſtrzyć pocżęły/ więcey Kośćiołowi y Rzecżypoſpol. pożytku/ cżyli vtráty przynioſły. WujJud A2; Nad to dziśieyſzych cżáſow widziem iż náuká kwitnie/ rozumy ſie wludziách oſtrzą: ále przykłádnych kápłanow y ludzi y plebanow duchownych máło. SkarŻyw A4, 201.

W charakterystycznych połączeniach: oczy się ostrzą(-y), pamięć, rozum (6), wzrok.

3. Przygotowywać się do walki, srożyć się [na kogo] (1): [Abowiem z iedney ſtrony Arriani/ máiąc zá ſobą obrony Swieckie/ oſtrzą śię ná mnie: zdrugiey záśię ſtrony Kośćioł [...], chwyta mię ku ſobie HerburtArt 122 (Linde).]

W połączeniu szeregowym (1): ponieważ ſię też y ná was zmawiáią/ gotuią/ buntuią/ oſtrzą teráźnieyſzy kácerze/ áby iedność w wierze/ y miłość chrześćijańſką w mieśćie wáſzym rozerwáli ReszPrz 8.

Formacje współrdzenne cf OSTRZYĆ.