[zaloguj się]
[pdf]

OWCZY (85) ai

owczy (82), owieczy [cf ukr. овечий] LibLeg (3).

o jasne; w owieczy e prawdopodobnie jasne (tak w owieczka).

Fleksja
sg
mNowczy fNowczå nNowcz(e)
Gowcz(e)go Gowcz(e)j, owiecz(e) Gowcz(e)go
Dowcz(e)mu D Dowcz(e)mu
Aowczy Aowczą, owieczu Aowcz(e)
Iowczym, owcz(e)m Iowczą Iowczym
L Lowczéj Lowczym
pl
N subst owcz(e)
G owczych
A subst owcz(e)
I m owczymi
L owczych

sg m N owczy (10). ◊ G owcz(e)go (2). ◊ D owcz(e)mu (1). ◊ A owczy (1). ◊ I owczym SienLek (2), owcz(e)m (1) FalZioł. ◊ f N owczå (9). ◊ G owcz(e)j (2) BibRadz, WujNT, owiecz(e) LibLeg (2). ◊ A owczą (3), owieczu (1) LibLeg. ◊ I owczą (3). ◊ L owczéj (7); -éj (1), -(e)j (6). ◊ n N owcz(e) (9). ◊ G owcz(e)go (1). ◊ D owcz(e)mu (1). ◊ A owcz(e) (2). ◊ I owczym (1). ◊ L owczym (9). ◊ pl N subst owcz(e) (2). ◊ G owczych (6). ◊ A subst owcz(e) (2). ◊ I m owczymi (1). ◊ L owczych (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Przymiotnik od „owca” (85):
1. W funkcji dzierżawczej szeroko pojętej; ovinus Mącz; agninus, oviaricus Calep (75): Mącz 271c; Agninus Quod ex agno est, aut ad agnum pertinet – Iagniecy owczy ſzkopowy. Calep 44b, [743]a.
a. Należący do owcy, od owcy pochodzący, właściwy owcy (61): Wilk ná śię owcżą ſkorę wdział/ Y pokorną poſtáwę miał: Tákoż śię miedzy owce wkradł/ Táiemnie ich wiele poiadł. BierEz R4, R4; Syrzyſko/ albo z ſiadłe mleko Owcże napreciw wſzytkim złym trucinam pomaga FalZioł IV 2b; krew owcża z winem, wielką niemocz vzdrawia [...], Tuk koſci owcżich roſtopiony zolejkiem orzechowym [...]/ gdyby ktho pił/ tedy kamień wnątrz łamie FalZioł IV 2b; Aries latinſkie ſlowo wykłada ſie v groekow iakoby mocz Iakoby mąż owcży FalZioł IV 2d, IV 4d, V 36v [2 r.], 103; Balatus, Bekanie/ Owczi wrzask. Mącz 23a; Mentigo, [...] Kroſty/ Párchy ná podgárdłách y wárgách owczych. Mącz 217a; Mollestra, pelvis [lege: pellis] ovina, Skórá owcza. Qua galeas subtegebant, Którą przyłbice powłóczili. Mącz 230a, 183c, 214d [2 r.], 271c; Albo weźmi owczych bobkow/ miętki/ y płodźiſzczkowego pierza/ drożdży octowych/ á opichowey wodki/ wdrob chlebá białego SienLek 86v; Gdy ſye kto ſtłucze/ [...] ma owczą żółć/ z niewieśćim mlékiem pić SienLek 148v, 143, 173v, 175v, 179; Ieſliby kto nákrył wilká owcżą ſkorą/ á iáko wilká poznaſz/ ieſli nie ábo z głoſu/ ábo z poſtępku? CzechEp 37; Calep 670b, [725]b, [743]a; [Owcży park/ Oeſipus. Wullenſchmutz. Ieſt to lipkość ſpotu pod owcżymi páchami/ y w kroku nawięcey. SienHerb L#].

W połączeniach szeregowych (4): iż vrina cżłowiecża napodobnieyſza ieſt [...] ku owcżemu mocżowi/ y też ku koziemu, y ku oſlowemu. FalZioł V 14; SienLek 6v, 8; A wſzákoſz pierworodnego krowiego/ ábo pierworodnego owcżego/ ábo pierworodnego koziego [primogenitum bovis vel primogenitum ovis, vel ... caprae; za pierworodne od Krowy/ Owce/ y Kozy BibRadz]/ nie maſz odkupowáć BudBib Num 18/17.

W przeciwstawieniu: »barani ... owczy« (1): Baranie mięſo ſtare, ieſt ciepleyſze y nie thak wilkie iako owcże FalZioł IV 3a.

W charakterystycznych połączeniach: bobki owcze(-y, -a) (3), głowa, gnoj, kość, krew, łoj (2), łupież, mąż, mięso (2), mleko (6), mocz, park, pierworodny, skor(k)a (12), wargi, wełna (2), żołć.

Szeregi: »owczy i (albo) kozi (a. kozłowy)« [szyk 5:2] (7): kozie mleko albo owcże á gwozdziki możeſz ieſć. FalZioł V 48v; KrowObr 60; wodę pić y mleko ieść/ mąkę wárzoną z łoiem owczym álbo kozłowym/ lekárſtwo ieſt. SienLek 93, 128v; CzechEp 62; ReszPrz 25; [Prorocy] błąkáli ſię w owczych y koźich ſkorách [in melotis in pellibus capriniś] WujNT Hebr 11/37 [przekład tego samego tekstu: KrowObr, CzechEp, ReszPrz]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»skopowy albo owczy« (1): A przetho gich [baraniąt] mięſo lepſze ieſt niż ſkopowe albo owcże FalZioł IV 3a.

Przen: Taki jak u owcy; w nawiązaniu do owczej łagodności oraz do biblijnego wyrażenia: in vestimentis ovium Matth 7/15 (21):

W przeciwstawieniu: »owczy ... wilczy« (2): RejKup cc2; Tenci ieſt nápierwſzy i ná więtſzy przykłád przewrotności a owczego odźieniá i zarás wilczego drapieſtwa/ wpierwſzęm proroku fałſzywęm ſzatanie MurzNT 31.

Przysłowie: Wſſak wies przikazanie moye Niemaſs tam wýmyſłow zadnych Ani też przikroſczi zdradnich Co wowczey ſkurże dzełayą A Wyłczą poſtawe maią RejKup cc2; Tobye mowyę wilku w owczey poſtáwye/ ty w błazeńſkim odźyenyu/ ktoryś ſye po błazeńſku ogolił. KromRozm I A3; LubPs D4 marg; KrowObr 1v, 37; Azaſz nie to ieſt wrodzona złość fáłſzerzow/ kłamcow matácżow/ wilkow w owcżym odzieniu chodzącjch CzechRozm 81v; A chytre wilcże [= papież]/ pod wełną owcżą. Bo ma rożki iákoby báránie: gdy tego pánowánia vżywa CzechEp 383. [Ogółem 7 r.]
[Zwrot: »[co] owczym płaszczykiem zakrywać«: iuż opiſano/ [...] iáko ſie [luteranie] z ſtáremi kácerzmi zgadzáią á ich kácerſtwá/ owcżym płaſcżykiem zákrywáią WizFałeczDucha F2v.]
Wyrażenia: »owcze odzienie« [szyk 8:3] (11): A coż inego yeſt owcze odźyenye? yedno wyſwobodzenye/ doſyć vczynyenye/ á kreẃ páná Kryſtuſowá báránká nyewinnego (ktorą złoſć ſwoyę przykrywáyą) KromRozm I [L3], [L3]; MurzNT 31; KrowObr 1v, 37, 60; RejPos 186v; WujJud ktv; CzechRozm 81v; NiemObr 152; Strzeżćie ſię pilnie fałſzywych prorokow/ ktorzy do was przychodzą w odźieniu owczym [in vestimentis ovium]/ lecz we wnątrz ſą wilcy drapieżni. WujNT Matth 7/15.

»owcza postawa« [szyk 3:1] (4): KromRozm I A3; RejZwierz 53v; SienLek Ttt4v; nie dáymy ſie nigdy vwodzić tym fáłeſznym Prorokom iego/ ktorzy ták do nas przychodzą iáko wilcy drapieżni/ máiąc z wirzchu owcże poſtáwy RejPos 189.

»owcze postępki« (1): gdyż X.K. wſzytko opák cżyni? gdy też nie náśláduie owcżych poſtępkow ále w tym przećiwnych/ chcąc Wędźidłem ſwoim wſzytkich okiełznáć CzechEp 22.

»owcza skora« (2): RejKup cc2; Wilcy drapyeżni w owcżey ſkorze. LubPs D4 marg.

»owcze szaty« [szyk 1:1] (2): ieſli przychodzą w ſzátách owczych/ to ieſt pod imieniem Páná Chriſtuſowym/ ſtroiąc poſtáwę prawdziwych prorokow/ y máiąc záwżdy w gębie ſłowo Boże. WujNT 31, 575.

b. Odnoszący się do owcy jako podmiotu treści wyrazu określanego (3):
Wyrażenia: »bydło owcze« (1): oviarium pecus, Bydło owczę [!]. Mącz 271c.

»stado owcze« = oviaria, ovium grex Calep (2): Baranowi go [Ulissesa] rownam ja kędzierzawemu, Ktory pięknemu stadu wodzem jest owczemu. KochMon 26; Calep [743]a.

c. Odnoszący się do owcy jako obiektu treści wyrazu określanego (5): Chczeſzli oddalić niemocy owcże od ktorych zdychaią FalZioł IV 2b; Baranka też ktorego obiorą być wodzem owcżem/ może paſterż zmłodu zwycżagić głoſowi ſwoiemu FalZioł IV 3a; Kto nie wchodźi drzwiámi do obory owcżey [in ovile ovium; do owcżárniey owcżey Leop; do owczárnie WujNT]/ ále wchodźi inędy/ ten ieſt złodźiey BibRadz Ioann 10/1; BielKron 18; Opilio, Páſtuchá owczy/ Owczárz. Mącz 265b.
d. Zrobiony z tego, co pochodzi od owcy (3): Melota, owczy kozuch BartBydg 88b; Ovinus caseus, Owcze małdrziki [= serki] Mącz 271c; WujNT 396.
2. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (2):
»owczy język« = Pulmonaria officinalis L. (Rost) (1): Buglossa vel Buglossus, Wołowy yęzik. Borrago, alii dicunt Borag. [...] Wołowy yęzyk / álbo owczi yęzyk/ yáko zową niektorzi. Mącz 27d.

»owcza wełna« = Vitex Agnus castus L. (Rost) (1): Vitex, Nieyáki rodzay ziela Agnus castus zwánego/ owcza wełná Mącz 499d.

3. Zestawienia w funkcji n-loc (8):
»Plac Owczy« (1): A ieſt w Ieruzálem podle plácu owczego/ ſadzáwká (marg) owcza ſadzáwká (–) WujNT Ioann 5/2.

»Owcza Sadzawka« = sadzawka w Jerozolimie, wg badań archeologicznych różna od „Betsaidy”; probatica piscina Vulg, Cn (4): Vzdrawia w Sobotę onego/ ktory leżał v owczey ſadzáwki WujNT przedm 35; ieſt w Ieruzálem podle plácu owczego/ ſadzáwká (marg) owcza ſadzáwká (–) ktorą po Zydowſku zowią Bethſáidá WujNT Ioann 5/2; Bo y tá owcza ſadzáwká dla tego ták byłá názwána/ iż w niey owce y innych bydląt mięſá pierwey bywáły omywáne/ á potym ofiárowane WujNT 322, Zzzzz3v.

»Owiecza Woda« (3): A po tey ſtronie Towanya ſprzekopską zyemya granycza v.m. po owyeczvwodv, y powyſſzey owyecze wodi a od wyerzchv owyeczeowodi [!] w wyerzch somara LibLeg 10/72.

Cf [OWCOWY], OWIECZNY

JB