[zaloguj się]
[pdf]

PAŁAC (489) sb m

pa- (428), på- (20); på- Murm (2), KochMRot, Phil; pa- : på- OpecŻyw (6:1), BibRadz (8:2), GórnDworz (6:1), HistRzym (40:1), BudBib (14:2), KochPs (12:2), SkarŻyw (27:6), WysKaz (1:1); -łå- (375), -ła- (17); -ła- ZbylPrzyg, też RejPs (4), HistAl (7); -łå- : -ła- BierEz (2:1), Mącz (8:1), SkarŻyw (32:1), NiemObr (3:1), GosłCast (2:1).

Fleksja
sg pl
N pałåc pałåce
G pałåcu, pałåca pałåców
D pałåcowi, pałåcu pałåcóm
A pałåc pałåce
I pałåc(e)m pałåcy, pałåcami, pałåcmi
L pałåcu pałåcach, pałåc(o)ch, pałåc(e)ch
V pałåce

sg N pałåc (46). ◊ G pałåcu (84), pałåca (1) BudBib. ◊ D pałåcowi (1) BielKron, pałåcu (1) HistRzym. ◊ A pałåc (82). ◊ I pałåc(e)m (7). ◊ L pałåcu (58). ◊ pl N pałåce (32). ◊ G pałåców (68); -ów (10), -(o)w (58). ◊ D pałåcóm (5); -óm (1), -(o)m (4). ◊ A pałåce (51). ◊ I pałåcy (1) RejPs, pałåcami (1) CzechEp, pałåcmi (1) PudłFr. ◊ L pałåcach (30) OpecŻyw, WróbŻołt (4), RejKup, MurzNT, KrowObr, HistRzym, BudBib, KochPs (2), SkarŻyw (3), GórnTroas, LatHar (10), WujNT, SiebRozmyśl (2), SkarKaz, pałåc(o)ch (19) BierEz, RejPs (3), LubPs (6), RejWiz, BielKrom (4), RejAp, RejPos (3), [pałåc(e)ch]; ~ -ach (22), -åch (3), -(a)ch (5); -åch KrowObr, BudBib; -ach : -åch SiebRozmyśl (1:1). ◊ V pałåce (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Wielki, bogaty, ozdobny budynek; palatium a. palacium Murm, Mymer1, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; aedes, aedificium, habitaculum, habitatio PolAnt [w tym czyj (187): pron poss (77), ai poss (67), G sb i pron (43)] (457): na co ſtárzy óni ludźie nákłádáli bárzo wiele/ áby łáźienné álbo ćiepliczne páłace/ były co na koſztownieyſzé/ á co naweſelſzé/ áby to roſkoſzy/ myśli dobréy [...] ſłużyło Oczko 18v.
a. Rezydencja władcy, magnata lub dostojnika; basilica, regia Mącz, Calep, Cn; palatium regis HistAl, Vulg; domus regis PolAnt, Vulg; (regia) PolAnt, Mącz (436): BierEz F4, Gv; Tedy będzie więcéy chwálebné domowſtwo vbogié niżli paláce vzlotzoné. OpecŻyw [192], 45, [79]; Murm 131; Mymer1 31; HistJóz B3, B4; krol Sálomon [...] doprowádzon ná páłac iáko mocny y bogáty pan. March2 Dv; MiechGlab **4; iáko ieſt dziwnie oſádzone [to miasto] rozlicznemi páłacy RejPs 72, 106v, 125v; RejJóz M5, Ov, O2, O2v; Alexander tedy wſzedſzy ná páłac á przechadzaiąc ſie w nim/ dziwował ſie bárzo onemu miſternemu budowániu/ [...] á byłá tam ziemiá [tj. posadzka] położona po wſzytkim páłacu z rozmáitego kámienia koſztownego HistAl F8v, A, A2v, A3v, A4 [3 r.], A4v [2 r.] (46); GliczKsiąż H2v; gdyż záwżdy wolę żyć/ W domu Bogá moyego będąc odrzuconem/ Niż w páłacu grzeſſnikow cudnye przypyękrzonym. LubPs S6v, N, X2v, cc3v; KrowObr 23, 212; RejWiz 25v, 27; Leop 4.Reg 11/16, 19; KochZuz A2; RejZwierz 38; BibRadz Ex 10/6, 2.Esdr 2/8, Esth 5/1, Ez 25/4, Dan 4/1 (8); vmyſlił [Salomon] kościoł pocżąć budowáć ku ſłużbie Bożey/ y ſobie páłac. BielKron 76v; Spálatum/ tám był páłac Dioklecianow BielKron 274v; Lubek miáſto wielkie á známienite nád morzem/ kámienice páłacom ſie rownáią BielKron 290v, 60, 78 [2 r.], 115, 147v, 156 (26); Mącz 15d, 84b, [273]b; iákie oni [bogacze] ſobie roſkoſzy á krotochwile ſtroią w páłacoch álbo w oſiádłoſćiach ſwoich. RejAp 176v; GórnDworz R5v, R8v, Y5, Gg6v; wiedziono onego kupcá do iednego páłacu ná pokoy HistRzym 52v, 12v, 41v, 42 [2 r.], 42v [2 r.], 43 [2 r.], (31); RejPos 29, 127; RejZwierc 23v, 169v, 201; miał winnicę Nawoth Izrehelſki/ ktora (była) w Izrehelu podle páłacá Acháwá krolá w Sżomronie. BudBib 3.Reg 21/1, 2.Esdr 2/8, Ps 47/3, Cant 3/9, Ier 6/5, 49/27 (10); BudNT Hebr 9/22; StryjWjaz C, C3v; Oczko 3, [41]v; Calag 374b; Przypátruyćie ſye murom/ y páłacóm złotym KochPs 72, 73, 117, 188; Piękny páłac/ wielką pracą y krwią ſwoią zbudowawſzy/ innym go ku mieſzkániu oddał SkarŻyw 238, 70, 227, 299 [4 r.], 300 [2 r.], 304 (18); CzechEp 61, 407, 408; ktory [papież] w pośrzod Kárdynałow/ z ſwoich páłacow wyiezdza/ y do páłacow ſię wráca. NiemObr 37, 24; KochFr 112; KochSz A4, C2; ReszList 161; Byś páłace rozwodźił nie tylko ná źiemi/ Lecz y morzá kámienmi zábudował ſwemi. KochPieś 1, 52; Téżći y ia nie zrównam páłacmi z bogátym PudłFr 47, 47, 71; Calep [747]a; GostGospPon 168; GrochKal 18; iuż tobie w páłacách nie śiádáć/ Ani berłem królewſkim podług woli włádáć. GórnTroas 53, 8, 9, 59; OstrEpit A2v; O Pánie Bo że/ ktoryś ſobie obráć racżył pánieńſki żywot/ miáſto páłacu/ w ktorymbyś przebywał LatHar 407, 483; PowodPr 41; SkarKaz 519b; SapEpit B3; SzarzRyt D3v; [Kazałem mu wſwoich pałacech przebywáć. SądParysa C4v].

W połączeniu z nazwą (1): A Kurza nogá páłac ieſt zacny w Krákowie RejFig Bb4.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: pałac + przymiotnik (3), przymiotnik + pałac (1)] (4): BielKron 145; Kſiążę Vrbinſkie/ rádziło ſie/ czoby s tą ziemią cżynić miał/ ktorą było wykopano zákłádáiąc fundáment/ pod páłac Vrbińſki GórnDworz P2; [Neron] Rzymſkie Páłace łamał Dom wielki buduiąc StryjKron 51; SkarKazSej 680a.

W połączeniach szeregowych (8): Pátrzayże iákie miáſtá/ páłace/ y zamki RejWiz 10v, 46v; RejZwierc 20v, 270; Aby ták dopiero/ ná tym fundamenćie ſwym nowo vſutym/ wſzytki wymyſły ſwe/ [...] á z nich kuchnie/ zamki/ miáſtá/ wśi/ folwárki/ páłace y inſze ćieleſne roſkoſzy [papieże] wybudowáli. CzechEp 232; Phil O; PowodPr 36; Nie dźiwne nam páłace áni dwory/ áni złotá/ áni woyſká/ áni roſkoſzy y doſtátki. SkarKaz 519b.

W przeciwstawieniach: »pałac ... cella, dom, śmieci« (3): iam w páłacách/ á zwyćięſtwo Chryſtuſowe w śmiećiách. SkarŻyw 398; Vboſtwo y zátáienie y celle nád pańſtwo y pałace y cżći wſzytkiego świátá przełożył. SkarŻyw 473; Przécz mam zayźrzéć koſztownych páłaców komu/ A nie ráczéy w ſwym mieſzkáć oyczyſtym domu? KochPieś 18.

W porównaniach (2): Wyſzedł z żywotá cżyſtego/ iák z páłacu Krolewſkiego ArtKanc A19v; Bo iáko w krolewſkich páłacách nie śćiány áni pokryćia złote/ ále ćiáło krolewſkie rzecz ieſt nazacnieyſza: ták y w niebie krolewſkie ćiáło. SkarKaz 243b.

W charakterystycznych połączeniach: pałac marmurowy (3), misterny, murowany (2), ochędożny (2), piękny (3), przestrony, rozkoszny (2), świetny, upstrzony, wielki (5), wystawiony, złoty (uzłocony) (3), znamienity; brany pałacu (2), drzwi, komnata, pokoj (2), rumy, ściany; rumy z pałacu; (z)budować (pobudować) pałac (14), chędożyć, ozdabiać, (wy)stawiać (2), zborzyć (2), zmurować; (wn)iść, przyść, wieść itp. na pałac (37), do pałacu (23), w pałac (5), ku pałacu (1); być, mieszkać, [coś robić] itp. w pałacu (39), na pałacu (17).

Wyrażenia: »pałac cesarski« (2): Tákie rzecży święte y kośćielne/ nie ná páłacu Ceſarſkim/ ále ná mieyſcu ſwym przyſtoynym odpráwowáć ſię máią. SkarŻyw 299; WerGośc 245.

»kosztowny pałac« [szyk 5:3] (8): MiechGlab 70; RejWiz 25v; BielKron 270v, 278; KochPieś 18; Phil O; Iáko ſię zawſtydźić nie mamy/ gdy tu ſobie z przepychu wielkie y koſztowne páłace buduiemy. SkarKaz 489b, 455b.

»pałac krolewski« = basilica, regia Mącz, Calep, Cn; palatium regis HistAl, Vulg; domus regis PolAnt, Vulg [szyk 28:14] (42): BierEz N3v; gdzie ſie to ſyn boży narodzil/ ij zali w krolewſkim palátzu między zlotoglowy OpecŻyw 15, 47v; BielŻyw 63; HistAl A2v, L6; MurzNT Luc 7/25; LubPs Yv; GroicPorz p4v, t2; KrowObr 107; Leop 4.Reg 7/11, 2.Par 2/1; BibRadz Esth 5/1; OrzRozm P3; Páłacow w niey [w mieście Ilijum] było krolewſkich bez licżby. BielKron 55, 23v, 78, 265, 266v [2 r.], 277v (10); Mącz 23c, 349d; HistRzym 66v, 79, 81, 81v, 110v, 114v; HistHel D; StryjWjaz C4v; Brátu ſwemu Moyżeſzowi w krolewſkich páłacách wychowánemu/ [Aaron] wielką był pomocą SkarŻyw 489; ArtKanc A19v; Calep 124b, 907a; WujNT Luc 7/25; SiebRozmyśl G; SkarKaz 243b.

»pałac pański« [szyk 2:2] (4): Mącz 20d; RejZwierc 170v; dźiś miedzy dworzány W páńſkim páłacu/ iutro záśie ćichy Xiądz w kápitule KochFr 90; KochFrag 41.

»pałac papieski« [szyk 4:1] (5): BielKron 187; GórnDworz O4v; SkarŻyw 473; bo był w Auinium Páłac Papieſki zgorzał StryjKron 457; KochFr 123.

»wysoki pałac« (3): SkarŻyw 32; Ale boiaźn/ y grozá páná prowádzą/ Y z wyſokich páłaców pcháć ſye nie dádzą KochPieś 18; ZawJeft 26.

Zestawienie: »świętego pałacu apostolskiego sprawca« [tytuł dostojnika duchownego] (1): [ustawiamy sprawcą] Andrzeiá od świętégo Krzyżá/ Antoniégo z Káráfellis świętégo páłacu Apoſtolſkiégo Sprawce [sacri palatii Apostolicae Advocatos JanStat 884] SarnStat 1104.
Szeregi: »pałac i (albo) dom« [szyk 1:1] (2): Calep 124b; Wſtydźił ſię ſam śiebie Dawid/ gdy ſobie dom y páłac koſztowny zbudował SkarKaz 455b.

»dwor, (i) pałac« (3): BielKron 273; Palatinus, Górá w Rzimie/ [...] ná którey też Ceſárze Rzimſcy dwór ſwóy y Páłac mieli. Mącz [273]b, 20d.

»pałac i zamek« (2): GórnDworz Ii2v; z ich [Żydów w Egipcie] potu budowáli krolowie pałace y zamki. SkarŻyw 477.

W przen (2); Y zrodzą páłace iego ćierznie/ pokrzywę/ y oſet BudBib Is 34/13; Ciebie poſłem papieſkié páłace widáły KochFr 123.
Przen (134): bo ći po ſmierći zaginą porzućiwſſy wſſytko zebránie ſwoie [...]. Tylko ſámy groby ſtáną ſie iem páłace ich RejPs 73; bez pomocy y roboty budownicżey ſtánął ten świát/ dziwne dzieło y páłac wſzytkiego co ieſt/ niebo y ziemiá. SkarŻyw 258.
Zwrot: peryfr. »w podziemne pałace przywieść« = spowodować śmierć (1): Lecz płocha młodość wnet krolá vwiodłá, Záczym w podziemne páłace przywiodłá KlonKr E4.
Wyrażenia:»pałac panowania« = władza (1): Błogoſláwionemu Sylweſtrowi/ y wſzyſthkim potomkom iego/ od ninieyſzego tzáſu/ dawamy páłac pánowánia naſzego pobożny/ y koronę z głowy naſzey. KrowObr 27.

»pałac rzymski« = papiestwo (1): przedśię nie to podeprzeć/ y rátować/ tey poryſowáney śćiány/ páłácu Rzymſkiego nie mogło. NiemObr 55.

a) Niebo, miejsce przebywania Boga, świętych i dusz zbawionych [w tym: pl (89), być może w nawiązaniu do znacz. ‘pomieszczenie’, cf In domo Patris mei mansiones multae sunt Ioann 14/2] [w tym czyj(e) (= Boga) (51): pron poss (34), G sb i pron (14), ai poss (3)] (107): WróbŻołt 64/5 [2 r.]; przeniknę ná gorę ſwiętobliwoſći twoiey náznaczoną/ á ſnadz práwye do ſámych wnętrznoſći páłacow twoich. RejPs 64v, 34, 39, 124, 125, 125v, 137v; Iż kto wierzi a krizon [lege: krzczon] bedze Ten wtych Palaczach oſiedze RejKup z4, o8; LubPs M3, V2, X2, dd4; Gdyż s kłopotu idzyemy tám ná wdzyęcżne gody. Gdzye nam tám iáko ſłycháć/ dziwne z roſkoſzámi/ Zgotowano páłace RejWiz 105; RejAp BB5v; gdyż w domu iego wiele rozlicżnych páłacow ieſt. RejPos 128, 39v, 131, [136], 159v, 160 (16); BudNT Hebr 9/21; KochPs 46, 92, 126; Kiedyż ia też Páná ſwégo/ Oglądam w pałacu iego? KochMRot B3v; KochPieś 12; WysKaz 13; Wiemy Pánie Boże náſz/ iż maſz wielkie páłace SkarKaz 454b, 40a; ZbylPrzyg B4v; Poznaſz że mądrym/ że ieſt wiekuiſtym Pan/ co ma páłac ná ſklepie ogniſtym SzarzRyt A3.

W połączeniach szeregowych (2): Naprzod ábyſmy pewnie wiedźieli/ iż ieſt żywot po śmierći/ iż ſą niewidome źiemie/ kroleſtwá/ zamki/ páłace/ niebieſkie y piekielne/ niſkie y gorne. SkarKaz 207a, 122b.

W charakterystycznych połączeniach: pałac(e) dziwne, hojne (2), niedokończone, nieskazitelne (2), obiecane, obfite, piękny, przebrane, przestrone, rozkoszne(-y) (2), rozliczne (2), wdzięczne (3), wielkie; pałace rozkoszy; pokoje pałacow, przybytki (2); (z)gotować pałace (5), otworzyć; brać się do pałacow (pałacu), dostać się, gotować się, prowadzony, przenieść się, wchodzić, wniść (2), wzdychać, wziąć (wzięty) (2), zawołać; mieszkać w pałacach (pałacu) (2), osieść, posadzić, przebywać, stać.

Zwrot: peryfr. »do gurniego pałacu się gotować« = konać (1): Duch iey z ſchorzáłem ćiáłem w ten cżás ſie mocował/ Do gurniego páłacu co wſkok ſie gotował WisznTr 15.
Wyrażenia: »pałac(e) domu Boga (a. Bożego)« = atria domus Dei a. Domini Vulg (3): Oto teraz bogoſlawcie pana boga wſzytci ſludzy Boży. [...] Ktorzy ſtoicie w domu Bożym/ w pałacżach domu boga naſzego. WróbŻołt 133/1, 91/14, 115/19.

»gorny(-e) pałac(e)« (2): Iákoś ſłyſzał o ſtaniech rozlicżnie ſtworzonych/ Ktore thám ſą w tych gornych páłacoch przeſtronych RejWiz 116v. Cf Zwrot.

»kosztowny pałac« (1): A ćiebie Zacna Páni/ niech Bog tám ſpráwuie/ Gdzie koſztowne páłace ſługom ſwym gotuie. WisznTr 4.

»pałac krolewski« (2): RejPs 71v; [zmarła Romula] do Krolewſkiego pałacu y ozdobnośći ponieśioná ieſt: iuſz teraz miedzy onemi wſpániáłemi ſąśiády iáśnieie SkarŻyw 589.

»niebieski(e), królestwa niebieskiego, niebieskiej radości pałac(e)« = caelorum habitacula HistAl; caelestia PolAnt [szyk 18:13] (28:2:1): WróbŻołt ff5, qq2v; Abowiem on [...] ſpáłacow ſwych niebieſkich wſſego beſpieczeńſtwá pełnych przegląda wſſytki omieſkáwácze náziemi RejPs 48; HistAl 18; Krolowa weſoła/ Rátz nas poſádzić/ kędyś teraz s twoim Synem/ w niebieſkim páłacu KrowObr 171v; RejAp CC4v; Vyrzą też ony roſkoſzne páłace kroleſtwá niebieſkiego RejPos 7, 24v; BudNT Hebr 9/21; Y będźieſz kiedy/ że [...] oná [myśl]/ Ku páłacom/ twey niebieſkiey rádośći/ Puśći ſkrzydłá wolnośći? GrabowSet Q4v; LatHar +8, [+9], 240, 349, 384 (17); WysKaz 6; SiebRozmyśl B; Rodźice náſze pierwſze w niewinnośći y zacnym Ráiu ſtworzone/ y do niebieſkich Páłacow zrządzone/ dla iednegoż niepoſłuſzeńſtwá/ Pan Bog [...] pokarał PowodPr 11; SkarKaz 207a.

»pałac(e) pański(e), krolestwa pańskiego« [szyk 3:1] (3:1): páłace onego niezmierzonego kroleſtwá Páńſkiego máią być [nam] zgotowane y otworzone. RejPos 294v; KochPs 140; duſzá moiá/ [...] żąda wniść do páłacow Páńſkich. LatHar 53, 608.

»pałac(e) święty(-e)« [szyk 2:1] (2): KochPs 19, 155; RAcż weyźrzeć Pánie/ święty Oycże/ z świętego páłacu twego LatHar 271.

»wieczne (a. wiekuiste) pałace, pałace wiecznego krolestwa« (5:1): iż iuż widzą iż máią [...] vżywáć wiecżnych rádośći á onych obfitośći bogáctwá á páłacow onego wiecżnego kroleſtwá RejPos 165v, 180v, 318v; Day nákoniec wiekuiśćie przebywáć w wiekuiſtych páłacách twoich LatHar 645, 24; Zápal we mnie chuć do domu Oycá twego/ y do mieſzkánia páłacow wiecznych SkarKaz 552b.

»wysoki(e) pałac(e)« [szyk 3:1] (4): RejPs 24; twych wyſokich dóydę Páłaców: gdźie mieſzkánié/ Gdźie ty maſz przebywánié. KochPs 64; SkarŻyw 258; SiebRozmyśl K2v.

Szeregi: »dom a pałace« (1): gdyż on chce áby on dom iego ſwięty/ á ony obfite páłace iego były nápełnione RejPos 159v.

»dwor albo pałac« (1): coż rozumieſz o wielkośći dworu álbo páłacu krolá tego/ przed ktorego drzwiámi [...] będą ſtali ći krolowie ziemſcy. RejAp 184v.

»pokoj a pałac« (1): Ieśli ták przyśionek ſwoy/ to ieſt niebá/ ſłońce/ gwiazdy/ morze/ ziemię/ nádał y ozdobił: dáleko więcey ſwoy pokoy y páłac wktorym fam mieſzka vbogáćił SkarŻyw A3.

»pałace a przybytki« [szyk 2:1] (3): Y kthoż wżdy moy miły Pánie oſiędzie thy przybytki á thy páłace twoie? RejAp 187; RejPos 159, 245v.

b) Sklepienie niebieskie (2):
Wyrażenia:»pałac gorny« (1): z czego páłac górny Vſklepion/ iák w nim doſtał páńſtwá Iowis ſporny OstrEpit A3.

»pałace nieba« (1): oczy przypátrzoné Podnoſzę z źiemie/ ná páłace one/ Slicznégo niebá GosłCast 68.

c) Raj, miejsce pobytu pierwszych ludzi (3): Tákiemi przywileymi y dáry opátrzywſzy przodki náſze: prowádził ich P. Bog do páłacu dla nich oſobliwie zbudowánego: to ieſt do Ráiu SkarŻyw 260, 259.
Wyrażenie: »gorne pałace rajskie« (1): gorne ony páłace Rayſkie/ w ktore P. rodzice náſze pierwſze wprowádził. SkarŻyw 260.
d) Piekło (2): (did) STARY FRANT [tj. czart]. (–) IDę ia z ſwych páłaców y cieniów zákrytych/ Gdźie mieſzkamy w przepáśćiách źiemſkich niedobytych. GosłCast 13, 13.
e) Stajenka betlejemska (2): onę im gwiazdę vkazał/ ktora ie do Bethleem przyprowádziła/ do onego páłacu/ gdzie krol niebá y ziemie powity leżał. SkarŻyw 27, 27.
f) Serce człowieka jako mieszkanie Boga (12): OpecŻyw 90v; Krol tento ieſtći oćiec niebieſki/ ktory ma páłac budowáć/ tho ieſt ſerce cżłowiecże dobremi cnothámi nápełniáiąc HistRzym 108v, 108v [2 r.]; GrabowSet P2v; sſtáymy ſię kośćiołem y domem iego/ y buduymy iemu páłac drogi SkarKaz 457a.

W połączeniu szeregowym (1): nigdzież znacżnieyſze y ozdobnieyſze rzemięſło iego nie ieſt/ iáko ná świętych y wybránych/ ktorzy ſą domem/ páłacem/ y oſobnym mieſzkániem iego. SkarŻyw A3.

Wyrażenie: »pałac (przybytku) serca« (4): Potym maſz kołátáć do páłacu ſercá twego HistRzym 47v, 48; iużeś mu ochędożył páłac przybytku ſercá twego RejPos 145, 143.
Szereg: »pałac a mieszkanie« (1): pobudowawſzy ty ruiny ſkáżonego ſercá náſzego/ ſam w nim vcżynił ſobie wdzięcżne páłace á mieſzkánie ſwoie LubPs Z4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
g) Człowieczeństwo, w które wcielił się Chrystus (1):
Szereg: »dom abo pałac« (1): Iż cżłowiecżeńſtwo było domem ábo páłacem ſyná Bożego wiecżnego. CzechEp 142.
b. Świątynia (zwłaszcza jerozolimska); atrium, templum PolAnt (13): w Ieruzálem były zacne páłace iego RejPs 111, 117v; BibRadz Ps 99/4; Dźiéń ieden v mnie w twoim páłacu ſtrawiony/ Lépſzy/ niż indźiéy wiek niezliczony KochPs 126, 112; CzechEp 301; LatHar 61.
Wyrażenia: peryf. »pałac chwały bożej« (1): przodkowie náſzy [...] ty nam ták wſpániáłe y wielkie páłace chwały Bożey zoſtáwili: y kápłanámi do pomocy zbáwienia ludzkiego opátrzyli SkarKaz 453a.

[»pałac pański«: (nagł) Iozef [kapłan] hamuie y karze Zydy [...]. (-) [...] záiſte ieſteſćie winni/ boſćie woyny cżynili w koſćiele/ á ſwiętym páłáczu panskim FlawHist 111.]

peryfr. »pałac boskiego przebywania« (1): nád wſzytki ſkárby nadrożey ſobie [...] pałac Boſkiego przebywánia pocżytáiąc: zebrał wielką kupę ſrebrá/ y poſłał do Prus. SkarŻyw 356.

»święty pałac« (1): Bo nie do ręką vcżynionych świętych (páłacow) [in manufacta sancta] wſzedł Chriſtus BudNT Hebr 9/22[24]; [FlawHist 111].

Szeregi: »dom albo pałac« (1): Przykazał też vcżynić dom álbo páłac ná dłuż trzydzyeśći łokći BielKron 33.

[»kościoł a pałac«: FlawHist 111 cf »pałac pański«].

»pałac a przybytek« (1): muſiał ſobie ſpráwić á dziwnie vbogáćić á záchędożyć Máieſtat Boſtwá ſwego/ á thy rozmáite páłace a przybythki ſwoie. RejPos [292]v.

Przen: Kościół jako ogół wiernych (1): [kacerze] w ſwoich tylko [...] komorkach/ wiárę o Chryſtuſie vkázuią: á zpoſpolitego wſzytkich wieków páłacu/ po wſzytkim świećie/ y po wſzytki cżáſy rozſzerzonego/ wywodzić ludzie wierne zdrádliwie vśiłuią. SkarŻyw 374.
c. Siedziba urzędu; praetorium Vulg, Cn; prytanium Mącz; curia Modrz (7): Senaculum, Dóm/ páłac/ yzbá do rády/ mieyſce zwłaſzcza ná które ſie pánowie rádni do rády ſchodzą. Mącz 382c, 328c; ModrzBaz 46; Prowádźili tedy Ieſuſá od Káiphaſzá ná ratuſz (marg) do páłacu, gdzie Piłat mieſzkał y ſądził. (–). WujNT Ioann 18/28, Act 23/35, Philipp 1/13.
Wyrażenie: »pałac sądowy« (1): Tam [w Jeruzalem] práwo/ tám ieſt záſádzon pałac ſądowy/ Tám ſtolicá/ y on zacny thron Dawidowy. KochPs 188.
2. Pomieszczenie (27):
a. Komnata, sala, też atrium; triclinium Murm, HistAl; aula HistAl; atrium Calag [w tym czyj (3): G sb i pron (2), ai poss (1)] (22): vkázál ſie twym iedennáſcie vcżennikom ſiedzącym wonym palátzu OpecŻyw 172v, 90v; Murm 133; a była wyeżá przy pałacu onego xyążęcya oyca iey wyelka a wyſoka wktorey było dzýeſiętz pałacow wyelkych HistJóz B3; W pałacu oney panny Aſenech były trzy okna HistJóz B3v, B3 [3 r.], B3v; Był ten to páłac álbo wiecżernik ze wſzech ſtron przychędożon. HistAl F2, B3, L2, L6v [3 r.], L8; MurzNT Matth 26/69, Mar 14/54; We śrzodku tych wież były páłace miſterne BielKron 270v; Calag 402a.
Szeregi: »przybytek a pałac« (1): Ieſliż ia wnidę w przybytek á w páłace domu mego LubPs dd2v.

»pałac albo sala« (1): w trzecim [dworze] były wywiedzyone páłace álbo ſzale y ſieni z wirydarzmi roſkoſznymi BielKron 78.

b. Sanktuarium w świątyni Jahwe (w proroctwie o świątyni jerozolimskiej); templum PolAnt (5): Zmierzył też długość budowánia przed oblicżem piętrá/ ktore ná zádzie iego/ y mieſzkánia/ y z tąd y z tąd (było) ſto łokiet/ y páłacu wnętrznego/ y przyśionká siennego. BudBib Ez 41/15, Ez 41/20, 21, 23, 25.
3. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »pałac zajęczy (a. zającowy)« = Crepis tectorum L. (Rost); pępawa dachowa, roślina z rodziny złożonych (Compositae) (5): PAlacz zaięczy ieſt ziele mlecżowy podobne, iedno iſz liſt ma kończiſtſzy, korzeń podobny zielu łamikamieniowemu/ [...] niektorzy zową tho ziele domkiem zaiączowym/ á drudzy Pałaczem zaiączowym FalZioł I 105d, +4b, I 105d, 106a żp.

Synonimy: 3. »domek zającowy«, »zajęczy chłodek«.

Cf PAŁACEK

HK