Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PAMIĘTNO]

Następne hasło: [PAMIĘTOWAĆ] »

PAMIĘTNY (124) ai

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	pamiętny	f	N	pamiętnå	n	N	pamiętné, pamiętno
	G	pamiętn(e)go		G	pamiętn(e)j		G	pamiętnégo
	A			A	pamiętną		A	pamiętné
	I	pamiętnym		I	pamiętną		I	pamiętnym
	L			L			L	pamiętnym, pamiętném

pl
N	subst	pamiętné
G		pamiętnych
A	subst	pamiętn(e)

sg m N pamiętny (8). ◊ G pamiętn(e)go (7). ◊ I pamiętnym (1). ◊ f N pamiętnå (1). ◊ G pamiętn(e)j (1). ◊ A pamiętną (2). ◊ I pamiętną (2). ◊ n N pamiętné (26), pamiętno (2); -é (14), -(e) (12); ~ (praed) -é (2) RejPos, SapEpit, -o RejZwierc, SarnStat. ◊ G pamiętnégo (29); -égo (19), -(e)go (10). ◊ A pamiętné (25); -é (8), -(e) (17). ◊ I pamiętnym (7). ◊ L pamiętnym (3), pamiętném (1); -ym RejWiz; -ym : -ém SarnStat (2:1). ◊ pl N subst pamiętné (7); -é (2), -(e) (5). ◊ G pamiętnych (5). ◊ A subst pamiętn(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (35)
II. W funkcji rzeczownika: »pamiętne« (89)

I. W funkcji właściwej (35):

1. Będący siedliskiem pamięci (1): Kiedy ſie odtworzy w mozgu droga od Fantaſiey to ieſt komori z myſlenia aż do ſmyſłu poſpolitego, ale ſie zamknie droga do komory pamiętney tedy może być ſnienie ale nie bywa w pamięci GlabGad L5.

2. Pomagający zapamiętaniu, zawierający to, co należy pamiętać (1):

Wyrażenie: »cedułka, [kartka] pamiętna« [szyk zmienny] (1): Libellus memorialis, Cedułká pamiętna. Mącz 191d; [Libellus memorialis Gedenckzedel Pámiętna kártká ArtNom Iv].

3. Pamiętający długo i dobrze, szybko zapamiętujący, mający dobrą pamięć; memor, memoriosus Cn (1):

Szereg: »dowcipny i pamiętny« (1): á bywa taki cżłowiek w mowie prawdziwy pouolny dobrze dowcipny y pamiętny GlabGad N2.

4. Zachowujący wdzięczność (1):

Wyrażenie: »pamiętny na dobrodziejstwo« (1): Memor et gratus, Pámiętny ná dobrodźieyſtwo/ y wdzięczny. Mącz 215a.

5. Upamiętniający coś (1): Idź zdrów/ a ſkárgę ná mogiłę ſmętną Włoż więc pámiętną. KochPieś 50; [Są też dwie w Konſtántynopolu pámiętne kolumny BusLic 16].

6. Pamiętany, przechowywany w pamięci (16): ale tym wiecey są terzeczy pamiętne ktore się in Oculis KIM działy ActReg 77.

pamiętny komu (6): a yeſth [ten Żyd] chlop mlodi nyewyelky rumyony czarna Brodą maiaczi. thak yemu pamyethny zego y dzyſs dobrze poznacz moze. LibMal 1551/158v; OrzQuin B3; Ale roſtropny cżłowiek może ták vważnemi ſłowy proſthacżká pokaráć/ że mu to dłużey pámiętno będzie niżby go vderził/ ábo iáką iną ſrogość nád nim vcżynił. RejZwierc 77; KochFr 110; Iákub Vcháńſki, Arcybiſkup Gniéźnieńſki, iákiéy był zacnośći, pámiętno iest ludźióm SarnStat 454; SapEpit A4.

pamiętny czym (1):wiek ſpráwiedliwośći Iego nie przetrwa żaden: á ná źiemi Wiecznie pámiętny będźie cudy ſwemi. KochPs 171.

pamiętny miedzy kim (1): iać dokażę tákiego vczynku ktory ná wieki pámiętny będźie miedzy narodem náſzym [quod perveniet in generationes generationum flliis generis nostri]. BibRadz Iudith 8/20.

pamiętny gdzie (2): DZiwny to był Infułat/ on ſławny Tomicki [...]. Ze iego ſpráwy y dziś/ pámiętne w Koronie RejZwierz 55v; KochPs 171.

Wyrażenia: »długo pamiętny« (3): RejWiz 67v; Rozum miáłá [Bona]/ że y dziś/ tá niewieſcia głowká/ Sławna w Polſzcże/ y długo/ pámiętne iey ſłowká. RejZwierz 49; RejZwierc 77.

»na potomne czasy pamiętny« (1): dla tego piſmo ludźie náleźli: áby to co chcemy mieć ná potomne czáſy pámiętné/ piſmem było obwárowano y podpárto. SarnStat 1210.

»pamiętny do śmierci, pokim żywy« (1:1): poſtánowiliſmy byli Roku przeſzłégo/ w Zurowicách v Orzechowſkiégo/ [...] przy onéy tłuſtéy Gęśi/ pomniſzli/ Exekucyą wſzyſtkę. (–) Będźie mi pámiętna oná Gęś do śmierći/ bom ná támtéy bieśiedźie rozwiódł ſye z tą ſwárliwą Ewányelią OrzQuin B3; ten záſtrzał twóy [miłości] nielitosćiwy Mnie być pámiętny muśi pókim iedno żywy. KochFr 110.

»na wieki, (zawsze) wiecznie, przez wszystki wieki pamiętny« = immortalis JanPrzyw [szyk 5:1] (3:2:1): BierEz H2; BibRadz Iudith 8/20; tego tu ſam Pan vſty ſwemi wyſlawia/ iż też ná wieki będzie pámiętne imię iego. RejPos 69; KochPs 171; SarnStat 941; Przy niey twe nabożeńſtwo kroluie ſpołecżnie/ Ktore pámiętne będźie záwſze świátu wiecżnie. SapEpit A4.

Szereg: »sławetny, pamiętny« (1): Tákći Zywotá [Ezop] dokonał/ [...] Ktorego śmierć ieſt ſławetna/ Przez wſzytki wieki pámiętna. BierEz H2.

7. Mogący być ogarniętym pamięcią (1):

Wyrażenie: »wiek [komu] pamiętny« (1): Ná náſzę Polſkę/ wieku nam pámiętnego/ [...] ſłuſzny ſąd Páńſki dopuſzcżał głody y zárázy morowe/ cżęśćiey niż ktorych przeſzłych wiekow. PowodPr 7.

8. Godny pamiętania; sławny; memorabilis, memorandus, memoria diginus Cn (10): Vżywał w kazániu Hiſtoryi y przypowieśći pożytecżnych duchownych á pámiętnych ku zbudowániu. SkarŻyw 312; OrzJan 24; Swiádkámi tego ſą pámiętne potrzeby/ y zwyćięſtwá/ ktore Krolowie ich [Węgrów]/ [...] z tych Pogáńcow odnośili. PowodPr 33; Bog niechay będźie z tobą. Abyś był domu twego pámiętną ozdobą. SkorWinsz A3v.

W połączeniu szeregowym (1): ktoreyby [miłości Syna Bożego] Apoſtoł nie zwał pewnie nád obycżay miłośćią wyſoką y głęboką [...]. Ale właſniey y ſłuſzniey názwałby ią miłosćią ſwobodną/ pámiętną y też ſławną CzechRozm 58v.

Wyrażenia: »pamiętne (są) słowa« [szyk 1:1] (2): SkarŻyw 318; Więc pámiętné ſą ſłowá Hektorá mężnégo GórnTroas 40.

»wiecznie pamiętny« (1): Ktorego theż czuyna praca/ nietylko około zacnych á wiecznie pámiętnych ſpraw Woiennych/ ále też około pilney rády w rozmnożeniu Spráwiedliwoſći świętey/ [...] byłá záwżdy iáko słońce świetna. GroicPorz A4v.

Szeregk »pamiętny i wielki« (1): áby ią [Chrystus swą miłość] ták zápieczętował ták pámiętnym y wielkim cudem SkarKaz 159a.

»zacny a pamiętny« (1): GroicPorz A4v cf »wiecznie pamiętny«.

»pamiętny i znaczny« (1): To ſą w oczu náſzych pámiętne y znáczne/ y ſąśiedzkie przykłády. SkarKazSej 686a.

9. Wyrażenie: »pamiętny wiek« = wieczna pamięć; wieczność [szyk 1:1] (2): To niechay záwżdy w vśćiéch ludzkich ſłynie/ Póki pámiętny wiek ſwym torem płynie. KochPs 173; KlonŻal B.

** Bez wystarczającego kontekstu (1): Memor, fit a Memini, [...] Pámiętny. Mącz 215a.

II. W funkcji rzeczownika: »pamiętne« (89):

1. Zapis, wzmianka [czego] (1): A około Prȩſcriptciéy Grodzkiéy pámiętnym [zam. pamiętnego]/ iuż ſie powiedźiáło wysſzéy około mieyſcá Stároſtów [De Castri vero praescriptione meminimus satis supradictum, circa tribunalia JanStat 552] SarnStat 937.

2. Coś, co upamiętnia, nie pozwala zapomnieć (2):

pamiętne czego (1): Y nie máſz inſzego známieniá/ [...] iáko to ktore śmierćią Páńſką ieſt poświęcone/ y ktore ieſt naſnádnieyſze pámiętne teyże śmierći. WujNT 298.

Szereg: »znak a pamiętne« (1): I przywiążeſz ie [słowa, które przykazuję tobie] ſobie ná rece twoiey/ iákoby znák á pámiętne [quasi signum] Leop Deut 6/8.

3. Upomnienie, przestroga (3):

[Szereg: »napomnienie albo pamiętne«: ſą trzy przycżyny karánia wyſtępkow albo zbytkow. Pierwſſa ieſt/ aby tęn ktory przygodnie wyſtąpił/ po karániu był oſtrożnieyſſy á więcey ſye nicżego niedopuſſcżał/ á to zową nápomnieniem albo pámiętnym/ gdy iákoby pokutę dawáią dla polepſſenia. LorichKosz 140 (Linde).]

Żart. (3):

Zwrot: »da(wa)ć pamiętne« [w tym: komu (2)] = (o)bić, da(wa)ć lanie; monimentis commoneſacere bubulis Cn [szyk zmienny] (3): GostGosp 44; Przeto pámiętne dawáią tu bráći Dawni fliſowie/ nie dáleko gáći. Zeby pomnieli gdźie do Gdańſká drogá/ Gdźie do Olbiągá. KlonFlis G4v; KlonWor 71.

Szereg: »chłosta i pamiętne« (1): ktory pośledzey przyiedźie/ ták ſie z nim obchodźić/ iáko w ſzkole z żaki Bákálarz: to ieſt/ dáć mu chłoſtę/ y pámiętne dobre. GostGosp 44.

4. praw. Opłata otrzymywana przez sędziego lub sąd za osądzenie sprawy albo za wysłuchanie przysięgi, albo za obowiązek pamiętania treści zapadłego wyroku (wciągnięcie do akt) i wydania w razie potrzeby odpowiedniego o tym fakcie świadectwa; memoriale JanStat (83): Item pamyathne naſzandzie pocztherzy groſſche polſkye od kogoſz kolwyek bancz LibLeg 6/115v; ComCrac 18; Sporo im [sędziom] więc młyny mielą Kiedy ſie pámiętnym dzielą RejRozpr C3, C2v; RejWiz 139v; Woiewodzſtwo Ráwſkie [...] ma być wiecznie wolne od pámiętnego UstPraw K3, C [2 r.], C2; A gdyby tákich ludzi/ więcey w Polſzcże było/ Siłáby pámiętnego/ Sędzyemu vbyło. RejZwierz 64v; Prot D4; pozwalamy: áby w źiemi ich było iuż záwżdy y na potomne czáſy od káżdégo Dekrétu pámiętnégo trzy groſze SarnStat 822; A tego pámiętnégo/ Sędźia dwie częśći/ Podſędek trzecią mieć ma. SarnStat 1156, 537, 699, 797, 804 [3 r.], 817 (26).

pamiętne za co (2): ále tylko zá Dekrét głównéy rzeczy vczyniony niech pámiętné będźie. SarnStat 804 [idem] 818.

W połączeniu szeregowym (1): Wymyśla więc fortele tákie y owákie: Winy/ depáktácie/ pámiętne/ y ſoſze KlonWor 18.

W porównaniu (1): Y roſkazał themu cżłowiekowi [uleczonemu z trądu]/ áby ſzedł do nich [kapłanów]/ [...] á záłożył iáko pámiętnym/ ono wyznánie ſwoie/ áby ſie potym nie wymawiáli/ żechmy o tym nie wiedzieli RejPos 47.

Zwroty: »pamiętne (a. [ile] pamiętnego) brać (a. wybierać, a. pamiętnego nabrać), wycięgać; za pamiętne [ile] brać; pamiętne ma być brane, niech będzie wzięto« = memoriale a. ratione memorialis a. solutionem memorialis exigere, pro memoriali recipere JanStat [szyk zmienny] (8:2;2;1:1): Szędziovie ziemſczi pamiętnego niemayą bracz vięczei iedno pięcz groſſy ComCrac 18; UstPraw C; Bo [sędzia] ſobie dobrze vcżyni/ iż pámiętnego bobrow y liſzek nábierze. RejZwierc 94v; Piſárze pámiętné iákié bráć máią. SarnStat 816; tedy iedno tylko pámiętné od tákowéy żałoby niech będźie wzięto. SarnStat 818; á od przełożenia Roku prawdźiwą niemocą/ y od káſſowánia zapiſu nie więcéy/ iedno groſz zá pámiętné y zá piſmo áby bráli SarnStat 819; iákóż ſąd od nieſtánégo nie bráć niema/ áni pámiętnégo wyćięgáć od ſtrony. SarnStat 1158, 486, 804, 817, 818 [2 r.], 869, 1156; [HerburtStat 403].

»pamiętne da(wa)ć; pamiętne niech będzie (a. ma być) dano« [szyk zmienny] (4:3): Day od minut day ná zápis Day pamiętne/ dayże winę Ledá o iáką przyczynę RejRozpr Fv; RejWiz 123v, 162; Choćia kto żáłuie iedną żáłobą od wiela oſob/ tedy iedno pámiętne ma być dano. UstPraw C; SarnStat 804, 818; tákże Woytowie/ Ráycy/ łáwnicy/ et id genus wſzyſcy/ niechayby też záraz po elekcyách ſwoich/ pewne á znośne pámiętne/ do tegoż ſkárbu Rzeczypoſp: dawáli VotSzl D3v.

»pamiętne kłaść (a. zakładać), założyć (a. położyć)« [szyk zmienny] (3:3): Thedy obvynyony ma pamyanthne poloſzicz abandzye volen odewſzego LibLeg 6/116; (nagł) Czart zakłada Pamiętne yż ſię do tych biorą czo ym ſlużili (–) Ia kłade Pamietne Panie Niechay ſię tak Decret ſtanie RejKup z8, ee2v, ee5; UstPraw H3v.

»pamiętne (a. [ile] pamiętnego) płacić; od pamiętnego [ile] płacić, [ile] niech będzie płacone; płacenie pamiętnego; niech będzie pamiętne płacone« = memoriale fiat; a memoriali solvere; solutio memorialis JanStat (2;1:1;1;2): (nagł) Od pámiętnégo wiele płáćić máią. (–) [...] ſkázuiemy: áby w rzeczách dźiedźicznych y nie dźiedźicznych wielkich Sędźia w płáceniu przerzeczonégo pámiętnégo nád cztérzy groſze wyćięgáć y bráć nie śmiał [Iudex praetextu solutionis praedictae Pámiętné/ ultra quatuor grossos, exigere et recipere non praesumat JanStat 501] SarnStat 817; Woiewództwo Ráwſkié iákié pámiętné płáćić ma. SarnStat 821, 797, 819, 825, 860.

Wyrażenie: »pamiętne pisarskie« (1): O pámiętnym Piſárſkim. SarnStat 911 marg; [HerburtStat 402].

Szeregi: »czesne a(l)bo pamiętne« (2): ACZ dla odkupienia vbogich ludźi vtrapienia Czeſné/ álbo pámiętné/ któré zwykło bydź Sędźiému gdy którą rzecz ſkázował dawáné/ było odięté y práwie ſkáżoné: wſzákże [...] SarnStat 817, 815; [HerburtStat 403 (Linde)].

»pamiętne ni koc« (1): Sędzyowie/ Stároſtowie/ co tu was ſądzili/ Po dyableć ſie tám [w piekle] teraz wſzyſcy dorządzili. [...] Pámiętnego ni kocow/ iuż im nie dawáią. RejWiz 162.

»pamiętne alias przysiężne« (1): zá pámiętné aliás przyśiężné [pro Memoriali aliâs Pámiętné/ sive alio nomine Przyśiężné JanStat 502] nie więcéy ieno dwá groſzá bráć SarnStat 817.

Przen (5): Ale pátrzay w pámiętnym byś nie dał y ſkory. RejWiz 124; On mu kámień vkazał/ [...] Cżekałem ia gdy będzyeſz dekretá ferowáć. Ieſli nieſpráwiedliwie/ tym pámiętnym w cżoło/ Miałemći dáć áżby ſie był obroćił w koło. RejFig Aa2v.

Zwrot: »pamiętne zapłacić« (1): Ruſzayże iuż poki chceſz/ áż cie dyabli ruſzą Sámego/ á pámiętne zápłáćiſz im duſzą. RejWiz 123v.

Szereg: »upominek albo pamiętne« (1): Toli on ſławny vpominek/ Albo pámiętne: ktorym luby Sędziemu wyrok ze wſzech Venus Bogini pięknieyſza zápłáćiła KochOdpr C4.

a) O sądzie bożym [czyje = komu dawane] (1): (nagł) Sędziowie ná ſądzie. (–) Ty ſie możeſz rozmyſlić/ iż twoie pámiętne/ Ná onym ſrogim ſądzye/ będzye bárzo ſmętne. RejZwierz 101v.

5. [Pamięć jako władza umysłowa:

Zwrot: »włożyć w pamiętne«: Mowi [apostoł] przez podobieńſtwo/ áby nam włożył tym ſnádniey w pámiętne tákową powinność náſzę Krześćańſką GilPos 2v (Linde).]

6. [W Biblii: imię [czyje]: Ieſli mi rzeką: któré ieſt imię iego? Cóż im powiém? Rzekł Bóg do Moyżéſzá: IAM IEST KTORYM IEST Rzékł: Ták powiéſz ſynóm Izráélowym: KTÓRY IEST poſłał mię do was. [...] To ieſt imię moie ná wieki/ y to pámiętné [memoriale] moie ná rodzay y rodzay. WujBib Ex 3/15.]

Synonimy: II.4. czesne, przysiężne.

Cf NIEPAMIĘTNY, PAMIĘTLIWY, WIEKOPAMIĘTNY