[zaloguj się]
[pdf]

PANCERZ (101) sb m

pancerz (99), pańcerz (1), [pancer, pancersz, pancyrz], pancer a. pancerz (1); pancerz : pańcerz Mącz (4:1); pancerz : pancer a. pancerz LibLeg (23:1).

-rz (43), -rs (9).

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie); -e- Mącz (5), -é- (5) KochEpit, KochFr, PudłFr (2), SarnStat.

Fleksja
sg pl
N pancérz pancérze
G pancérza pancérzów, pancérzy
D pancérzowi
A pancérz pancérze
I pancérz(e)m pancérzmi
L pancérzu pancérzach

sg N pancérz (9). ◊ G pancérza (4). ◊ D pancérzowi (1). ◊ A pancérz (37). ◊ I pancérz(e)m (1). ◊ L pancérzu (2). ◊ pl N pancérze (1). ◊ G pancérzów (9), pancérzy (1); -ów : -y LibLeg (3:1); ~ -ów (1), -(o)w (8). ◊ A pancérze (31). ◊ I pancérzmi (1). ◊ L pancérzach (4); -ach BielSpr (3), -åch (1) StryjWjaz.

SI stp, Cn notuje, Linde także XVIII w.

1. Zbroja na cale ciało, też kolczuga, kaftan skórzany; lorica Mymer1, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn (100): Mymer1 15; [król Tyru] poſłał iemu [Aleksandrowi] [...] tiſiąc pancerzow y tak wiele ſtrzelby BielŻyw 160; wzyely mnye [...] kony 20. rvſznycz ſzeſcz panczerow ſyedm LibLeg 11/101, 11/97, 98v, 99 [8 r.], 99v [9 r.], 100 [3 r.J; wywiodę ćię/ y wſſyſthko woysko twoie/ konie y iezne wſſyſthkie odziáne w páncerze Leop Ez 38/4, 1.Mach 3/3; gdzieſz ten o Rycerzu/ Może mowić beſpiecżnie/ co záwżdy w páncerzu. RejZwierz 40; BibRadz 2.Par 18/33, 2.Mach 5/3, Apoc 9/9, 17; BielKron 320v; Paludamentum, [...] káwtanik álbo pancerz który pod zbroyę kłádą. Mącz [274]c, 25a, 197d; RejAp 81, 82v, Ee4v; BielSat L3v; RejZwierc 116; Węgrowie ſą Ludźie lekkozbroyni w Páncerzách s Tarcżą á z Drzewem/ ná Koniech rownych/ ieżdżą BielSpr 65v, 51, 65v; BudBib Ier 46/4; StryjWjaz Bv, B2v; Calag 374b; SkarŻyw 166 [2 r.], 167; Rżą konie/ ſwiſzczą ſtrzáły/ grzmot y chrzęſt páncerzów StryjKron 240; KochEpit A3; BielSjem 26; Calep 613a, b [2 r.]; WujNT Apoc 9/9, 17; [pancersz drugi [w] wysiekawane kolce za fl. 20 InwMieszcz 1584 nr 261; parcerów [!] 8 InwMieszcz 1597 nr 301].

W połączeniach szeregowych (8): Poſpráwiał też Ozyaſz/ wſſyſtkiemu woyſku tharcże/ y włocżnie/ y przyłbice/ y páncerze/ y łuki/ y proce ná ćiſkánie kámienia. Leop 2.Par 26/14; BielSpr 66; KochFr 104; WOynę powiedzyeć myſli ſerce moie/ Do ktorey miecżá nie trzebá/ ni zbroie. Ani páncerzow/ áni árkábuzow. KochSz A2; BielSjem 34; PudłFr 14, 69; GórnRozm L3v.

W porównaniach (2): Przyobłokł ſię ſpráwiedliwośćią iáko páncerzem BibRadz Is 59/17; Dotkni go [papieża] iedno w iákie práwo iego/ [...] vyrzyſz liſtow/ przywileiow/ boł rozmáithych/ klątew/ kthoremi ſie lepiey vbrał niżli w namocnieyſzy páncerz. RejAp 80.

W charakterystycznych połączeniach: brać na się pancerz, mieć (13), nosić (2), obłoczyć, odpiąć, przebijać, przygotować, wdziać, włożyć; odziany w pancerz, ubierać (się) (ubrany) (4); chrzęst pancerzow (2).

Zwroty: »powiesić pancerz« = przestać prowadzić żywot żołnierza (1): iáko ći żołnierze/ Powieśiwſzy ſwe páncerze: Ták ſie prętko wzbogáćili BierEz Pv.

»pancerze szorować« = przygotowywać się do walki [szyk zmienny] (2): vſtáwicżnie ſzoruią przećiwko nam ty groty y thy páncerze ſwoie. RejAp 74; RejZwierc 16v.

Wyrażenia: [»łańcuch w pancerz« = łańcuch o podwójnie płasko przeplecionych ogniwkach: Złoto: napirwej łańcuch złoty w młyńskie kamienie, łańcuch w pancerz InwMieszcz 1555 nr 64.]

»pancerz żelazny« = lorica ferrea PolAnt, Vulg [szyk 5:1] (6): BibRadz Apoc 9/9; RejAp 79, 80; drugdy ná włośieńnicy żelázny páncerz nosił. SkarŻyw 472, [938 (Linde)]; Pierśi [szarańczy w Apokalipsie] páncerzmi żeláznemi vzbroione/ znáczą vpor odſzczepieńſkich ludzi WujNT 860, Apoc 9/9.

Szeregi: »pancerz i bechter« (1): tákże páncerzow y bechterow ktore wieziono zá woyſkiem ná 6000. Oſob/ náſzy wzięli. StryjKron 772. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pancerz i przyłbica« = lorica, gale a Modrz [szyk 1:1] (2): LibLeg 11 /98v; [ludzie rozpieszczeni] páncerzá y przyłbice niemogą długo nośić/ áni we zbroi długo chodźić ModrzBaz 109v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pancerz a szabla« (1): iedno iáko ſłowo wynidzie z gęby iego/ to iuż dáley do páncerzá á do ſzáble RejAp 82v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»tarcza i pancerz« (1): ták śilnie ná ſię vderzyli/ áż ſie obá zárázem zábili przez tarcże y páncerze. BielKron 105v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»pancerz i (wojenny) ubior« [szyk 1:1] (2): Mącz 442a; niema ſię názbyt w roſkoſznych ſzátách kocháć/ ále ma przywykáć woiennemu vbiorowi y páncerzowi [sagis et loricis] ModrzBaz 109v.

»zbroja, (i, albo, ani) pancerz« [szyk 7:2] (9): Mącz 197d; ſztychowa ráná niezgoioná bywa/ nie oprze ſie iey páncerz áni zbroiá BielSpr 4, 2 [2 r.], 4, 14; krzyk mężów/ grzmot zbroy/ rżánie koni/ dźwięk trąb y bębnów/ chrzęſt zbroy y páncerzów StryjKron 390, 265; BielSjem 29. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

Przen (5): mamy wziąć przeciw iemu [diabłu] żbroię/ ſłowo boże/ tarczą/ wiarę/ á panczerż vſprawiedliwienie przeſeń SeklKat Tv; w ten ſię páncerz [tj. krzyż] vbieray/ [...] á złe nieprzyſtąpi do ćiebie. SkarŻyw 399.

pancerz czego (4): Leop A3v; Stoyćieſz tedy przepáſawſzy biodrá wáſze prawdą/ á oblokſzy páncerz ſpráwiedliwośći WujNT Eph 6/14, s. 681, 1.Thess 5/8.

Szereg: »pancerz i (a) przyłbica« (2): Leop A3v; ieſteſmy trzeźwi/ oblekſzy páncerz wiáry y miłośći/ á przyłbicę nádźieie zbáwienia [loricam fidei et caritatis et galeam spem salutis]. WujNT 1.Thess 5/8.
2. n-pers (1):
Zestawienie (1): dla mieſzkánia Miſtrzóm/ [...] náſz dom/ który był Sczepaná Páncérzá [...] náznáczyliſmy SarnStat 205.

HK