[zaloguj się]
[pdf]

PAPIER (104) sb m

papier (54), papir (50); papier FalZioł (2), LibMal, Diar, SienLek, RejPosWiecz3 (8), BielSat, BielSpr, Strum (3), Oczko, SkarŻyw, CzechEp, GórnRozm, BielSjem, BielRozm, ActReg (3), Calep (5), GostGospGroch, WujNT, SarnStat (4), CiekPotr, GosłCast, SkarKazSej, KlonFlis (2); papir BartBydg (3), BielKom, RejFig (3), RejZwierz, Prot, HistRzym, HistLan, RejZwierc (9), BudBib, BudNT, PaprPan (4), ModrzBaz, GrabowSet, PudłDydo; papier : papir Murm (1:2), BielKron (4:1), Mącz (3:13), RejAp (1:4), KochFr (2:1).

pa- (80), på- (6); på- BudBib, BudNT, GórnRozm, WujNT pa- : på- BielKron (3:1), Mącz (12:1); e pochylone.

Fleksja
sg pl du
N papiér papiéry
G papiéru
D papirowi
A papiér papiéry
I papiér(e)m papiéroma
L papiérze

sg N papiér (20). ◊ G papiéru (41). ◊ D papirowi (2). ◊ A papiér (19). ◊ I papiér(e)m (8). ◊ L papiérze (13). ◊ pl N papiéry (1). ◊ [A papiéry. ◊ du I (cum nm) papiéroma.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Materiał uzyskany z przeróbki włókien roślinnych, w formie cienkich arkuszy; c(h)arta Murm, BartBydg, Mącz, Modrz, Calep, Vulg, Cn; papyrus JanStat, Cn; chartula Murm (104): Recisamentum chartulae eyn ſtuck papyrs Obrzáſki pápyru. Murm 191; BartBydg 129b; FalZioł III 5a [2 r.]; BielKron 452v; Emporetica charta, Pápier którym Krámarze obwiyáyą ſwe rzeczy Krámárskie. Mącz 103b, 24d, 51b [2 r.], 190b, 203a; SienLek 110v; HistLan B4v; RejZwierc 144v; BudBib b4; Strum C2v [2 r.], C4; Calep 187b, 361b; CiekPotr 61; [Weźmi Belzainu/ á vtrzy go miedzy dwiema pápieromá SienHerb [5862]a].
Wyrażenia: »kramarski papi(e)r« = emporetica c(h)arta Murm, BartBydg (2): Charta emporetica, qua utuntur mercatores ad merces obtegendas, Fenſterpapyr/ wurtzenbrieff papyr. Krámárſki pápyer myąſſy. Murm 190; BartBydg 48.

»trąb(k)a z papi(e)ru« = chartaceum involucrum, cucullus Murm, BartBydg (5): Murm 190; BartBydg 24b; IEſzcże druga náuká/ iáko dziáłáć Race [...]. Nákręć trąbek s pápieru/ formę vdziáławſzy/ Záwięzuy ie nákońcu ná ſtypułek wzdziáwſzy. BielSat N3; dym wthakié vſzy wpuſzczáć trzebá/ ćiepłą wodę na kámięń gorący leiąc/ á przez Embotum, álbo trąbę z pápiéru vczynióną/ w vſzy puſzczáiąc Oczko 14v; BielSjem 39.

»w papierze zawiniony« (1): ktemu prędkie nábićie może być/ gdy maſz gotowe nábićie w pápierze záwinione/ á tym może prędko nábijáć BielSpr 69v.

Zestawienie: »regałowy papier« = karta papieru wielkiego formatu; kalka z lat. charta regalis (cf Mącz 203a) (1): Macrocola Regałowi papier. [...] maiores et longiores chartae, quas nos hodie chartasregias vocamus Calep 626a.
a. Zawiniątko papierowe (1): Item zeznała yſch vteyze panyey Sebaſtianowey weſpolek zmydlem wiſchey opiſſanym schaffranu wązel wpapyerzą wyąla y dala go garſcz kſzyądzu Staniſlavovi LibMal 1544/91v; [InwMieszcz 1568 nr 143].
b. Służący do pisania, drukowania, rysowania na nim (73): RejFig Cc8, Ee4 [2 r.]; BielKron 447v; bo ſtárzi pierwey ná tákowym więzie/ potym ná skórach drzewiánych/ po trzecie ná woskowych tablicách piſáli/ poki yeſzcze był pápir nie náleźión. Mącz 276c, 147c, 434d; Lecz niewinni ná świećie dźis nie máią miru/ Przećiw nim káżdy piſze/ bo doſyć pápiru. Prot A4v; RejPosWiecz3 96v [8 r.]; Y piſarz pápiru nie podnieſie/ aż ſobie pirwey rozmyſli co ná nim piſáć ma. RejZwierc 22v, A2v, 197 [3 r.]; Opisthographus – Papier z obuſtron piſſani. Calep [733]b, 599a; SarnStat 1158, 1284; GosłCast 10.

W porównaniu (1): Y wziąwſzy chleb á wino znáki widome/ iáko goły pápir/ podał zwolennikom ſwoim RejZwierc 197.

Frazy: »siła by czasu i papieru potrzeba« (1): Bo do mowienia o tych wſzytkich rzecżách: śiłáby cżáſu y pápieru potrzebá KlonFlis A2v.

»nie (z)stałoby (a. dostałoby, a. zstanie) (czasu (n)i) papi(e)ru« [szyk zmienny] (12): Bych miał wſzytki dzyeie they pániey cnotliwey krolowey Bárbáry piſać [!]/ nie doſtáłoby mi cżáſu y papieru ná tho BielKron 408v; ſnadźby y pápieru nie sſtáło ktoby chciał wypiſáć Máyeſtat á wielmożność Kſiążęciá thego. RejAp 8, 33, 42, 113v, 137v; CHcieycieſz ſie tu przyſłucháć tych cnych ludzi ſpráwie/ Acż ięzyk moy nie powie ſnadź wſzytkiego práwie. Y pioro nie wypiſze tu cnoty káżdego/ Nie sſtánie mi pápiru ná ſpráwy iednego. PaprPan B3, Aa4v, Cc3, Gg; KochFr 29; BielRozm 5.

Zwroty: pogard. »na papir mazać« = pisać (1): Lecż náſzy mili kśięża Kolleijaći wolą ledá co ná ſwoię wiecżną háńbę ná papir mázáć/ niżſię cżego dobrego od Kácerzow [...] náuczyć. BudNT przedm c3.

»rękę do papieru przyłożyć« = zacząć pisać (1): tożem też iuż y ia pioro do ręki wźiął. Y iákom ſkoro rękę do pápieru przyłożył/ przyſzłymi naprzod ná pámięć ty trzy ſentencie piſmá ś. CzechEp *3.

»na papi(e)rze spisać, napisany« = scribere in papyri JanStat [szyk zmienny] (1:1): RejZwierc 197; Który dekret náſz [...] oznáymuiemy rádą náſzą vpomináiąc: áby dla otrzymánia y záchowánia ſpráwiedliwośći/ álbo té práwá przyięli álbo ná kſztałt tych/ ſwé niechay ſpiſzą ná pápiérze SarnStat 60.

»na papier wejć« = zostać spisanym (1): ále iáko co v prżeſzłych Krolow vproſzono/ y w prżywiley włożono/ ták záśię z prżywileiow ná papier/ y w Druk to weſzło. GórnRozm E2.

Wyrażenia: »goły, niepisany, prozny papi(e)r« [w tym: niepisany, goły (1)] = rauca charta Mącz; charta pura Cn [szyk 3:1] (3:1:1): Raucae chartae, Niepiſány pápir/ goły ná którim yeſzcze nić nie piſano. Mącz 347d; RejZwierc 197; KochFr 64; Więc/ ieśliże kto nádeń w tym więcey rozumie/ Ma tu y prozny papier/ niech piſze co vmie. GostGospGroch kt.

»karta papi(e)ru« = pagina, scheda Mącz [szyk 3:1] (4): BielKom A4v; Támże wzyąwſzy kártę pápiru/ vcżynił zapis małżenſtwá BielKron 97v; Mącz 272d, 371c.

peryfr. »papier w klauzurach« = książka (1): KlonFlis H5 cf »papier w sznurach«. /

peryfr. »papier w sznurach« = książka (1): Mieyże ſię dobrze Fliśie y Sterniku/ Rotmánie/ Sżyprze/ y ty cżytelnik[u]. [...] Bądź bráćie łáſkaw/ á ia záwſze z tobą Snadź y po śmierći/ ieſli nie oſobą Popłynę/ tedy ná pápierze w ſznurách/ Abo w klauzurách. KlonFlis H5.

Szeregi: »papi(e)r i (a) czernidło (a. inkaust)« (2): Gdy tedy Alekſzy [...] vbacżył że ſie przybliżał koniec żywotá iego/ prośił áby mu dano pápiru á inkauſtu/ á gdy mu dano tedy wnetki żywot ſwoy nápiſał. HistRzym 124v; SkarŻyw 364.

»papier a kałamarz« (1): gdy ocućił niemowił nic/ iedno kazał ſobie dáć pápieru á káłámarza/ napiſał dwanáście [!] mężow ktorzy máią rzecż poſpolitą ſpráwowáć BielKron 214v.

»karta, (a, to jest) papir« [szyk 2:1] (3): Papyrus, [...] Nieyáki wiąz Aegypcki którego miáſto karty á pápiru vżiwáli ſtárzy Mącz 276c, 51a, 276c.

»papier albo (i) pargamin« = pergamen et papyrum JanStat [szyk 2:1] (3): Scheda, Skórá z drzewá á zwłaſzczá z brzozowego których przed czáſy miáſto pápiéru álbo też párgáminu vżiwano. Mącz 371c, 371c; SarnStat 563.

»papir i piorko« (1): A by chciał o tim piſmá przywodzić iáko nigdj nie ieſt ználezion fáłſz w vſciech iego/ ſnadźby y pápiru y piorká nie sſtáło RejAp 42.

Przen: Tekst napisany na papierze (12):
a) Książka, utwór literacki (3): RejZwierz 104; (nagł) Ná ſwoie xięgi. (–) NIedbáią moię pápiéry O przeważné bohátéry KochFr 3; GrabowSet Y2v.
b) Dokument (6): Iużby vſtáły ony nie wierne zapiſy/ ony niepoććiwe cyrográphy/ ná ktorych więczey wierzymy kęſu pápirowi á kęſu woſkowi niżli cznocie á poććiwośći ſwoiey RejZwierc 96; ModrzBaz 106; ActReg 30, 124; SkarKazSej 699a.
Szereg: »papier albo pargamin« (1): gdyż wszytkie swobody nasze należą na wierze krolow IchM, ktorej pewnie dufamy, a tego dufność papierem albo pargaminem a woskiem pod pieczęcią koronną nam potwierdzają Diar 73.
c) List (3): Przypadło tez y to, ze nim się pierwszemu pisaniu [...] effekt stal, tym drugie pisanie nastąpiło, razem tedy acz dla pewnych względow na iednym papierze, przydzie mi odpisac. ActReg 127; PudłDydo B2.
Szereg: »papier i inkaust« (1): WujNT 2.Ioann 12 cf Wyrażenie przyimkowe.
Wyrażenie przyimkowe: »przez papier« = listownie (1): Máiąc wam wiele piſáć; niechćiałem przez papier y inkauſt [per chartam et atramentum]: ábowiem ſpodźiewam ſię przybyć do was/ y mowić z wámi vſtnie WujNT 2.Ioann 12.

LWil