[zaloguj się]
[pdf]

1. PAS (258) sb m

a jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie).

pas- (88), pass- (1) StryjKron [wyłączono ze statystyki zabytki nie rozróżniające w piśmie s, sͮ, ś].

Fleksja
sg pl
N pas pasy
G pasa pas(o)w
A pas pasy
I pasem pasy, pasåmi, pasmi
L pasie pasåch, pasi(e)ch

sg N pas (56). ◊ G pasa (35). ◊ A pas (46). ◊ I pasem (37); -em (3), -(e)m (34). ◊ L pasie (2). ◊ pl N pasy (5). ◊ G pas(o)w (9). ◊ A pasy (60). ◊ I pasy (4) KrowObr, Leop, BielKron, WujNT, pasåmi (1) BudNT, pasmi (1) RejPos. ◊ L pasåch (1) MurzNT, pasi(e)ch (1) Mącz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Dlugi, wąski kawałek czegoś giętkiego, zawiązywany lub zapinany wokół ciała, zwykle powyżej bioder na ubraniu; cingulum a. cingulus Murm, Mymer1, BartBydg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; cinctus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; zona Murm, PolAnt, Vulg, Mącz, Calep, Cn; balteus Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; strophium Murm, BartBydg; subcingulum Calep; incingulum Cn (160): ZapWar 1505 nr 2007, 1524 nr 2300, 1529 nr 2474 [2 r.], 1540 nr 2596; iż mie za pas poſpołu z miechem popádł/ ij tamze gij vtargnął ForCnR Ev, E; Murm 128, 156 [2 r.]; Mymer1 7, 31v; BartBydg 151b; ZapMaz V S 2/332; LibMal 1544/78, 90v, 1547/130v, 131; RejKup v2v; MurzNT Matth 10/10, s. 41 marg; Potym mu [Hektorowi] Aiáx ſwoy miecż/ on mu ſwoy pás poſłał [...]. Ten ſie ſwym miecżem zábił/ tego poimano/ Onym páſem związawſzy/ ſzpetnie ſzacowano. RejZwierz 16v; WyprKr 24; pás ná biodrách iego nie rozepnie ſię BibRadz Is 5/27; BielKron 21v, 34 [2 r.], 414; Cinctus, idem quod cingulum, Páś álbó [!] opaſanie. Mącz 54a; Zonarius, Paśnik który pási czyni/ też trzośnik. Mącz 513a, 54a, 125c, 197d, 513a; BielSat D3v; BudBib Is 22/21; KochFr 62 [2 r.], 106 [2 r.]; BielRozm 29; Fibula – Spien od paſsa Calep 416b, 195a [2 r.], 1152b; KochFrag 28; LatHar 80; Ten przyſzedſzy do nas/ wźiąwſzy pás Páwłow/ y związawſzy ſwoie nogi y ręce/ rzekł: [...] Mężá ktorego ieſt ten pás/ ták zwiążą w leruzálem Zydowie/ y podádzą w ręce Pogánow. WujNT Act 21/11; A ktory ptak nie miał cżym związáć więźnia ſwego/ Zábił záraz/ [...] Drugi pátrząc ná tę śmierć y przypadek tęgi/ Aby żyw był/ dał ná ſię y páſá y wſtęgi. KmitaSpit C2v; KlonFlis A2; Koſzulkę zwierzchnią/ ſpodnią/ białą trzebá wdźiewáć/ Fártuch tákże chędogi do páſá przypináć. ZbylPrzyg Bv.

pas z czego (2): Wjdzałes naſſe [mnisze] vbiory [...] Paſs nie ſtawty ale Powroz RejKup cc5. Cf »pas z skory«.

pas z czym [= czym zdobiony] (4): [w wyprawie królewny:] PAsz zloti z wezli. na xtalt snura sperlami. WyprKr 24v, 17 [2 r.], 17v.

pas na czym [= z czego] (2): [w wyprawie królewny:] PAsz na tkaniczi zlotei WyprKr 24v, 25.

W połączeniach szeregowych (9): Doſić záprawdę dobrze ſie pokazáłá [Kornelia] myenyąc dzyeći ſwe ſwym ochędożeńſtwem być/ á nye letniki/ nye páſy/ nye perłowe tkanki/ áni inſſe drogye rzecży/ ktoremi ſie dzis poſpolicye oſadzáyą GliczKsiąż C6v, C6v; KrowObr B; BibRadz 1.Reg 18/4, Ex 28/4; BielSat D3v; Szátą/ trzewikiem ábo botem/ cżapką/ kordem/ páſem/ perłą świetną/ kámykiem oſobliwym/ y wſzelákim koſztownym vbiorem á zdáleká przynieśionym/ ták ſię chcemy popiſowáć ModrzBaz 56; BielRozm 29; LatHar 78.

W przeciwstawieniu: »pas ... powroz« (3): RejKup cc5; iż ią [powiada Pan] [...] każę odebráć od nich ty wymyſlne vbiory ich [...]. A dam [...] miáſtho okowánego páſá powroz [Is 3/24] RejPos 306; SkarKazSej 704b.

W porównaniach (2): RejZwierc 245v; w poły ią [ziemię Bóg] przepaſał morzem vrownánym/ Proſto iákoby páſem ſrébrem okowánym. KochFrag 22.

W charakterystycznych połączeniach: pas bez kamienia (z kamieńmi) (2), obity, z smalcem (2), na tkanicy złotej (2), tkany (2), ukradziony, z węzły; dudy u pasa, klucz, pacierze, przęcka, worek; śpień od pasa; kieścień za pasem, siekiera; do pasa przypinać; pas czynić, dać (2), darować, kupić, mieć na zbroi, naleźć, posłać, poświęcić [komu], ukraść (6), urobić, wziąć [= ukraść] (5); za pas popaść [kogo] (2); pasem dośpieć (2), odziany, popisować się, zmocnić, związać (uwiązany) (2); pas rozepnie się.

Frazy: »pas słabieje« [o chudnięciu] (1): Ty wieſz ſam iák był [brzuch] przed tym/ iák bęben nádęty [...]. A teras pás ſłábieie/ chce mi z niego opáść PaxLiz C4.

»pasa nie zstanie« [o wzdęciu brzucha wskutek opilstwa] (1): bo ten rozum ſwoy vtopił w winie/ álbo w piwie/ leiąc w gárdło y w káłdun ſwoy/ áż páſá nie sſtánie WerGośc 213.

Zwroty: »za pasem chować« (1): (nagł) Woyná. (–) WIęc w onych ſtárych Wiciach też nádzieię mamy/ To iáko Mázur kijec zá páſem chowamy. RejZwierc 245v.

»u pasa nosić« [szyk zmienny] (2): Też ná potrzeby chodząc dworowe przed namioty/ áby vkopał dołek w zyemi/ á zakrył niecżyſtość ſwoię/ dla chędogośći mieyſcá/ noſząc motycżkę v paſá. BielKron 36v; CzechEp 79.

»pasem opas(ow)ać (a. przypasać), opas(ow)any (a. przepasany); pas opasać; pas przepasuje; pas do podpasowania« = praecinctus zona PolAnt, Vulg; accinctus a. accingere, a. cingere balteo Vulg; cingere in balteo PolAnt [szyk zmienny] (4:7;1;1;1): Leop Lev 8/7, 13, 4.Reg 3/21; Y oblokł go [Mojżesz Aarona] w ſuknią/ á opáſał Páſem/ y wdźiał nań ſzátę długą BibRadz Lev 8/7; BielKron 37v, 94v; Páſem theż thákiem złotym poſpolicie rycerze bywáli opáſowáni/ gdy iecháli z iákiego zwycięſtwá ſławnego/ á to był znák zwycięſtwá y dzilnośći ich. RejAp [13]v, [13]; Y wyſzło śiedm án-iołow zkośćiołá/ [...] oblecżeni płotnem cżyſtym świetnym/ á przepaſani v pierśi páſami złotemi. BudNT Apoc 15/6, Apoc 1/13; BielSjem 23; Calep 1015a; WujNT Apoc 1/13, 15/6.

»pasem ściągać (a. ściągnąć)« = adstringere cingulo Vulg [szyk zmienny] (2): Leop Lev 8/8; widziáł przez ſen/ á ono lędzwie iego dwá Aniołowie páſem śćiągáią SkarŻyw 201.

»u pasa wisieć (a. wieszać)« [szyk zmienny] (3): RejWiz 161v; BielSat D2; Mam ią tám táką właſnie kuſzkę/ co wieſzáią Kośiarze dla oſełki v páſá we żniwá WyprPl B.

»włożyć (sobie) pas na szyję« [na znak bezbronności, pokory] (2): przed ktorego [Skanderbega] nogámi [Mojżesz] padł włożywſzy ſobie pás ná ſzyię proſił o łáſkę BielKron 252, 249.

Wyrażenia: »pas łancuchowy« (1): PAszow zlotich lanczuchowich. ſmalczi [lege: z smalcy] drugie, wſitkich paſzow 5. WyprKr 24.

»pas (srebrem) okowany« [szyk 2:1] (3): zá nimi błazenek w kukle á s cepámi/ [...] á pás okowány. RejWiz 39v; RejPos 306; KochFrag 22.

»pas puklasty« (1): KlonFlis H4v cf Zestawienie.

»pas rycerski« = balteus Vulg, PolAnt, Calep, Cn; balteolus, cingulum, succingulum Cn [szyk 4:1] (5): Leop 4.Reg 3/21; BibRadz 1.Reg 18/4; iż go widział tym páſem rycerſkim á znákiem zwycięſtwá opáſánego/ może to káżdy rozeznáć iáki to ieſt rycerz y iáki woiownik RejAp [14]; Wſzákże może Sláchćianká w Złotogłowie chodzić/ Pás Rycerſki opáſáć będzie ſie iey godzić. BielSjem 23; Calep 123a; [InwMieszcz 1573 nr 178].

»pas skorzany, z skory« = zona pellicea Vulg (4:1): miał Ian odzienie na ſobie z ſierśći Wielbłądowey/ y pás ſkorzány ná biodrach ſwoich Leop Mar 1/6 [przekład tego samego tekstu LatHar]; Miáłá ktemu obręcż żelazną ná ćiele/ ktorą ſię śćiſkáłá: á ná noc pás z ſkory ieżowey. SkarŻyw 160; LatHar 685; WujNT Matth 3/4, Mar 1/6.

»pas sr(z)ebrny« [szyk 11:1] (12): ZapWar 1524 nr 2160; MetrKor 62/171v; ſkrzynyą yeſth othworzil, ſkthorei trzy paſſi ſrebrne [...] vkradl LibMal 1545/99v, 1544/90, 1547/129, 131, 1548/147; iż ktoby nyemyał letnikow/ páſow ſrzebrnych/ ſſubek/ wyſſywanych álbo háwtowánych koſſulek/ zá nicby nye ſtał. GliczKsiąż C6v; WyprKr 38v; BielKron 377v; ZapKościer 1579/1, 1580/5.

»szeroki pas« = lata cinctura BartBydg [szyk 4:1] (5): Cinctus eyn breit gurtel Seroky páſz Murm 156; Mymer1 31v; BartBydg 28; Mącz 23a; Subcingulum – Pas ſzeroki do pod paſſowanią. Calep 1015a.

»pas złoty, pozłocisty« = zona aurea PolAnt, Vulg [szyk 16:4] (16:4): MetrKor 62/171v; LibMal 1544/90; WyprKr 17, 17v, 24 [2 r.], 24v, 38, 110; ſnich to ieden ták mężny był Niemiec/ Kikierzyc Deeber z Luſácyey/ pozłoćiſty pás miał ná zbroi BielKron 384; RejAp [13]v [3 r.], Ee3; BudNT Apoc 1/13, 15/6; wyſzło śiedm ániołow/ [...] przepáſánych około pierśi złotymi páſy. WujNT Apoc 15/6, Apoc 1/13; SkarKazSej 704b; Ná Kośćielnego corce pozłoćiſte páſy KlonWor 49.

»pas żelazny« (1): Włośiennice nośił/ y pás drugdy żelázny ná gołym ćiele. SkarŻyw 411.

Zestawienie: »gdański pas« = szeroki pas skórzany wytwarzany przez rzemieślników gdańskich (1): A Zochnie dáruy Gdańſki pás pukláſty KlonFlis H4v.
Wyrażenia przyimkowe: »u pasa« (9): kiedy ty spáć idzieſz/ tedy klucż v páſá RejFig Bb6, Bb3; OrzRozm M4; Ten pſtry worek v páſá [...] Ieſt z rozmáitey ierchy miſternie vſzyty. KlonWor **. Cf »u pasa nosić«, »u pasa wisieć«.

»za pasem« (4): zły iż ná ſię wie záwżdy co ſproſnego/ Máca ſkobli [...]/ Iuż ſiekierá zá páſem iuż pies ná łańcuchu. RejWiz 4v; BielKron 435; RejZwierc 274. Cf »za pasem chować«.

Przen (15): BibRadz I 358d marg; Iáko drugi członki ſwé okrył odźieniem/ Ták on [zły człowiek] zewſząd obłożon ieſt złorzeczeniem. [...] Bodayże ſye tym płaſzczem wiecznie nákrywał/ Y tegóż páſá ná ſwé boki vżywał KochPs 169.
Zwroty: »za pasem nosić« (1): Sam zá páſem na ſwoy grzbyet práwie then kiy nośi/ A by go vderzono ledwe iż nie prośi. RejWiz 91.

»pasem [czego] przepasać, ściągać« [szyk zmienny] (1:1): vbłogoſlawił go w chwale/ y przepáſał go páſem ſpráwiedliwośći. Leop BBB3; SkarŻyw 201.

Szereg: »pas a przepasanie« (1): Y będźie ſpráwiedliwość páſem ná biodrách iego/ á wiará przepáſániem nerek iego [Et erit iustitia cingulum lumborum eius et fides cingulum renum eius]. BibRadz 11/5.
Wyrażenie przyimkowe: »za pasem« = wkrótce, i zwykle: na pewno (9): przeto ważenie pożywania takowych potraw ktorich chęć w chorobie przychodzi ieſt nie bezpiecżne ziſk albo ſtrata za paſem. GlabGad K7v; In cervicibus bellum, pro in vicino, Tudzieſz zá páſem/ przed drzwiami. Mącz 50b; Impendent magni tumultus bellorum, Wielkie walki ſą zá páſem/ Przibliżáyą ſie. Mącz 288b; Periculum instat, Niebeſpieczność nádchodźi tuż zá páſem. Mącz 418d, 295c.
~ Fraza: »śmierć (jest a. dybie) za pasem« (4): Mors propter incertos casus quotidie imminet, Smierć záwżdy yeſt zá páſem dla rozmáyitych przigód. Mącz 207c; HistLan E2v; A ták cudzey śmierći płácżąc/ ná właſną tym cżáſem Pámiętaymy/ ktora tudźieſz dybie nam zá páſem. KlonŻal A2v; OrzJan 43. ~
a. Pas ze schowkiem na pieniądze (3): Zonam perdidit, Pas zgubił/ to yeſt piemiądze [!] vtrácił/ bo przedtym pieniądze w páśiech noſzono yáko v nas w trzośiech. Mącz 513a; Gdy kto [...] nośi przeſtrono pás: Abo ieſli mu chodźi kieſzenia ſámopás: [...] z nożem wybruſzonym [złodziej] przyſtępuie z lekká. KlonWor 36.
b. Jako oznaka dziewictwa (3): Klaudia ktorą ludzye mieli zá zbytnią niewiáſtę dla iey ochędożnośći/ gdy iecháłá do matki po Tybrze rzece/ záwzyęłá z łodzyą ták iż iey kilká ſet ludzi nie mogło ſciągnąć/ poklęknęłá proſząc boginiey Weſty/ áby iáko oná ieſt niewinna ludzkiey obmowki/ ták prawdziwie s tego mieyſcá łodzya páſem moim ſciągnioná byłá. Vwiązawſzy pás/ ſciągnęłá łodzyą BielKron 25; [Europa o sobie:] Nikczemna dźiéwko/ [...] Czemu nie vmrzeſz? ſtrzyma ćię tá niſka Iedliná/ y pás zánieśiony wcále KochPieś 8.
c. Przepaska bogini Wenus mająca dar wzbudzania miłości; cestus Mącz, Cn (1): Cestus, Pás á opáſanie/ álbo Vpominek miłośći. Mącz 50b.
2. Dlugi wąski kawałek skóry lub materiału służący do łączenia, spinania, przytrzymywania czegoś; taśma; rzemień; fascia Mącz, Cn; corrigia, lorum Calep; epidromus, instita, resticula Cn (8): Fascia, Podwiąski Proprie Powiąsło álbo pas ſukienny w którym dzieći powiyayą Mącz 119a; Corrigia – Paſs, rzemien. Calep [263]a.

pas u czego (2): [Aleksander słyszał, iż w zdobytym przez niego Gordynie był wóz] ktorego kto iárzmo rozwiąże/ miał poſieść wſzytkę Azyą. A gdy ſie tego wozá dopytał/ poſiekł węzły álbo páſy v niego. BielKron 124; Calep 159a.

Zwroty: peryfr. »nakładać [komu] na szyję konopnianych pasow« = wieszać (1): Nákłádał im [Chabry Bolesław poganom] ná ſzyie konopniánych páſow. PaprPan Dd3v.

»pasami opasować« (1): drugi po leſiech po gorach ſlupow y obrázow ſzukał/ páſmi ie opáſował RejPos 327.

Wyrażenie: peryfr. »pas bitego wołu« = rzemień (1): dopadł [Menelaus] końskich włosow i szyszaka [Parysa] a ciągnął go, wracając do swego orszaka. A tego węzeł dusił upstrzonej tkanice Ktora pod brodą strzegła czubatej przełbice; A wciągnąłby był i dank wielki miał, by była Wenus, [...] nie wnet obaczyła Ktora mu pas bitego wołu rozerwała, A temu prożna w ręku przełbica została KochMon 32.
a. Zwój materiału [czego] (1): Thamże vkradl dwye sthucze Barchanu byallego. [...] kilka paſſow mvchaieru i pulhathlaſzya. LibMal 1551/158v.
3. Kreska, pręga (1):

Gra słów związana z nazwiskiem (1): Bo [Wawrzyniec Pasek] opaſze ſzábliſkiem prętko po ſuprinie/ A ty wiem nie rad nośiſz páſá ná łyśinie. PaprPan Cc.

4. Miejsce dokoła tułowia powyżej bioder, traktowane zwykle jako środek, połowa ciała; talia (34): MIedźwiedź [...] Wſpiął ſie ná koń iednemu/ áż iuż bliſko páſá. RejFig Bb2.

W charakterystycznych połączeniach: broda do pasa (2); do pasa brodzić, ciągnąć, siedzieć w wannie, spuścić się, wisieć (2); po pas goły, naparzać się, siedzieć w wodzie, ukazować się, wchodzić w rzekę, wpaść w wodę, wysadzać się; pod pasem uwiąznąć.

Zwrot: »uchwycić (się) (a. pochwycić), obłapić w pas« = sublimem medium arripere Mącz (3:1): BielKron 464v; Mediam mulierem complectitur, Obłápił yą w pás. Mącz 213b, 412c; vchwyćili ſie obádwá zarko wpáſſy/ właſnie iáko Dares z Enteluſſem Eneáſowi zápaſnicy StryjKron 134.
Wyrażenia przyimkowe: »(aż) do pasa« [w tym: mierząc od góry (9), od dołu (3)] (12): cżłowieká ſtárego Podkał/ [...] Nadobną śiwą brodę áż do páſá máiąc RejWiz 20; RejZwierz 71v, 88v; BielKron 192, 450; [Chłop] Ciągnąc ſkornie do páſá ledwe iż nie pierdzi. RejZwierc 241v, 58, 207v.
~ Wyrażenia: »do samego pasa« (2): Przed zleżeniem dzieſiać dni [...] [brzemienna niewiasta] ma ſiedzieć w wannie w ciepłey wodzie do ſamego paſa FalZioł V 19c; W iáki ſię oná kołnierz miáſto krezow ſtroi. Do ſámego ſię páſá końce mu ſpuśćiły ZbylPrzyg A2; [SienHerb 446 (Linde)].

»od szyje aż do pasa« (2): Torax anterior pars truna [!] à collo usque ad Stomachum, Das vorder teyl vom hals an biſz vff den gurtel/ die gantz bruſt mit den dutlin. Pyerſy od ſſiye áſz do páſá Murm 57 [idem] BartBydg 158b. ~

»od pasa« (1):

~ Wyrażenie: »od pasa aż do wierzchu« (1): Thorax, Pierśi álbo pierśiſte odzienie/ kábat/ pleſzek y wſzeláka zbroyá/ od páſá aż do wierzchu. Mącz 455a. ~

»po pas« [w tym: mierząc od dołu (5), od góry (3)] (8): FalZioł V 19c; Goły po pás/ á ná doł by Niedźwiedź koſmáty RejWiz 166; BielKron 444v; Kiedy nieprzyiaciel thwoy po pás w wodę wpádnie/ poday mu rękę GórnDworz Cc7; SapEpit A3v.

~ Wyrażenia: »po samy pas« (1): w they wodzie ciepłey ma ona pani chora ſiedzieć zgodzinę albo więczey: po ſamy pas.FalZioł V 28v.

»po pas od ziemie« = na wysokości połowy wzrostu człowieka (1): przyſtąpiwſzy bliżey miáſtá/ wytłukli murow niemáło po pás od źiemie BielKron 314v.

Szereg: »po pas, po szyję« (1): á ludzie gromádámi wchodzili w rzekę/ iedni po pás/ drudzy po ſzyię StryjKron 140. ~

»za pas« (1): Druga [szata] záſię będzie máło niżey zá pás RejZwierc 58.

»pod pasem« = poniżej talii, być może na podołku (1): gdyć Kokoſz [na głowę] kłádziono/ tedyś łbem trząſnęłá/ Y ſłyſzę żeć pod páſem tám gdzies vwiąznęłá. RejFig Bb2.

Przen: W opisie gwiazdozbiorów noszących nazwy istot ludzkich (6): PRzy páśie [Cefeusa]/ kiedy vyźrzyſz piérwſzy zakręt ſmoczy: Po drugiéy ſtronie niebo Káſsiope toczy. KochPhaen 7.

pas czyj (2): Klęczniá záśie [...] Nád inſzé członki z morzá iuż y pás wychodźi/ Y znákomité pierśi/ y iáſné rámioná KochPhaen 23, 24.

Wyrażenia przyimkowe: »do pasa« (1): Klęczen z głową do páſá [gaśnie] KochPhaen 20.

»po pas« (2): á przy Orionie Záraz w morzu Cepheus od rąk po pás tonie. KochPhaen 12, 22.

5. Wyrażenie przyimkowe: »za pasy, w pasy« [o walce zapaśniczej; wyrażenie nabiera cech zrostu, o czym świadczy 30 przykładów w pisowni łącznej (w tym 2 r. zå-, cechujące przedrostek rzeczownikowy) oraz: do zapasow chodzenia Mącz [273]a w CHODZENIE] [48:1] (49):
Zwroty: »za pasy chodzić, iść (a. pojść), wodzić się, chodzenie; w pasy iść« [w tym: z kim (12)] = certare (lucta) PolAnt, Mącz, Cn; (complexa) luctari Mącz, Calep; deluctari Mącz, Calep; praevalere PolAnt; colluctari concertare, decertare; luctatio Mącz [szyk zmienny] (25:5:1:6;1): LibMal 1554/190; Y ten ktoryć zápáſy chodźi/ ná wſzytkim ſię miernie chowa BibRadz 1.Cor 9/25, Os 12/3; BielKron 15v; Concertare cum aliquo Zá páſy yść álbo ſie też wádźić s kim Mącz 49d, 81b, 198b [3 r.], 304a; SienLek 190; V Grekow zá dawnych cżáſow/ był ten obycżay/ iż białegłowy nágo z męſzcżyznámi chodziły zápáſy/ ále then dobry zwycżay [...] zginął GórnDworz X3, E2; CzechRozm 48, 51v; Pod wiecżor Iámuzius niech poydzye zápáſy/ Prętko będzye we błocie pogromią tho náſzy. PaprPan R4v; Lotárgius ácż ſmiele nácierał ná Sáſy/ Niechże poydzye ſam á ſam z Thomáſem zápáſy PaprPan S3v; Calag 399a; Toż mowi z Auguſtyná [...] iż też Anioł/ á nie ſyn Boży z Iákobem zá páſy chodźił. CzechEp 263, 185 [2 r.], 195, 261, 310; Deluctor – Wpaſsi idę. Calep 302b, 109b; Drudzy co kuſz nie mieli/ zá páſy ſię wodzą KmitaSpit C5v; KlonFlis H4.

~ W połączeniach szeregowych (8): BibRadz II 95c marg; BielKron 272v; Agon, latine certamen. [...] Item ſzermowanie/ zapáſi chodzenié/ zbiyánie/ w zawód biegánie. Mącz 6b, 48d, 198b; Oni Rzymiánie ſławni [...] budowáli wielkie Theátrá y ine mieyſcá ná kthorych [...] zawody końſkie/ wyśćigánia ná woziech/ chodzenie zápáſy/ turnyeie/ gonitwy/ bitwy po iedynkiem/ źwirzętá rozmáite á nieſłycháne/ wſzem wobec ludziom [...] pokázowáli. GórnDworz O2, Sv, X3.

Szereg: »za pasy chodzić (a. iść) i (albo) szermować« [szyk 1:1] (2): Palaestricus [...], Miſtrz vczący zápáſy chodźić y ſzermowáć. Mącz [273]a, 153b. ~

»skosztować się za pasy« (1): Certemus lucta, Biedźmy ſie. Skoſztuymy ſie zápáſy. Mącz 198b.

»spuścić [kogo z kim] za pasy« (1): Wſkrześ ktorego á ſpuść go z Andrzeiem zápáſy PaprPan P.

Przen (9):
Zwrot: »[z kim] chodzić za pasy« [szyk zmienny] (6): Gdzye ſą ludzcy ſynowie/ by ich to ruſzyło/ Co tu mądrość powiáda by im ſłuchać [!] miło. Zwłaſzcżá ktory ſie cżuie/ iż go to nie minie/ Zápáſy s ſwiátem chodzić/ zyſzcże álbo zginie. BielKom C3; Zwłaſzcżá gdyſmy iuż przyſzli ná tákowe cżáſy/ Iż zły z dobrym zárowno śmie chodzić zápáſy. BielKom C6v; (nagł) Stánisław Tęcżyńſki Woiewodá Krá. (–) GNiew z rozumem cżęſto tu/ zápáſy chodzili RejZwierz 50v; Patrząc ná ty dziſieyſze/ obłędliwe cżáſy/ Gdźie krzywdá s świętą prawdą/ śmie chodźić zápáſy. BielSat [14] [idem BielSjem], BielRozm 4; BielSjem 13.
a) Współzawodniczyć (1):
Zwrot: »za pasy chodzić [o co]« (1): In contentionem honoris venire, Zá páſy chodźić o poważnieyſze mieyſce. Mącz 480c.
b) Eufemistyczne określenie stosunku płciowego (1):
Zwrot: »z panią po wałasku za pasy chodzić« (1): Thakież gdyby ſobie mąż pomazał [łajnem dzikiej kozy] Cżłonek taiemny gdy ma z panią po wałaſku zapaſy chodzić, iuż go zawſze muſi miłować. FalZioł IV 9a.
c) Zwrot: »chodzić z wiatrami za pasy« = wisieć na szubienicy (1): A ták on Arcyzłodźiey chodźił długie czáſy Ná oney ſwey wierzchnicy z wiátrámi zá páſy. KlonWor 17.
6. Część nieba odpowiadająca określonej strefie klimatycznej (1):
Wyrażenie: »zimne pasy« = północne, zimne kraje (1): Twym przykładem [Stefanie Batory] wytrwáne [tj. można wytrwać] y ſmutne Hyády/ Y głod/ y bezſen/ y proch/ y błotá/ y láſy/ Y wzgárdzone [tj. można niedbać o...] nád głową iákmiarz źimne páſy. SzarzRyt C3.
7. astron. Zestawienie: »pas Oryjona, Oryjonow« = trzy bardzo jasne gwiazdy rozłożone w prostej linii w gwiazdozbiorze Oriona [1:1] (2): Ten [Skop] pośrzodek niebá Depce/ gdźie Niedźwiadkowé oſtátnié rámioná/ Y świétny pás wielkiégo biega Orioná. KochPhaen 9, 19.
8. [bot. Zestawienie: »Jana świętego pas« = Lycopodium clavatum L.; widłak goździsty, babimor, roślina z rodziny widłakowców (Lycopodiaceae): Bábimur/ Ianá s. pás. Muſcus terreſtris. Katzen Laüterle/ Munrzgrun s. Iohans gurtel SienHerb I2#v.]
9. Zestawienia w funkcji n-loc: Nazwy góry lub pasma górskiego (3):
»Kamienny Pas« (2): Zá piecżyhorą y Suchohorą rzekámi y gorą ktorą zową Kámiennypás ná wyſpach morſkich/ lud rozmáity ieſt ktory poſpolitym przezwiſkiem zową Sámoiedź BielKron 433v, 433v marg.

»Ziemski Pas« (1): Zá rzeką Piecżyhorą/ ſą Gory ktore zową Semnoipoiás/ tho ieſt Ziemſki Pás BielKron 433v.

Synonimy: 1. cyngatura; 2. powiąsło, rzemień, taśma; 8. babimur.

ZCh