[zaloguj się]
[pdf]

PATER (20) sb m

a pochylone, e jasne.

Fleksja
sg pl
N påter
G påtr(o)w
V påter
inne sg A (lat.) - patrem; pl N (lat.) - patres

sg N påter (13) [w tym: lat. (4)]. ◊ A (lat.) patrem (1). ◊ V påter (1). ◊ pl N (lat.) patres (4). ◊ G påtr(o)w (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

Ojciec [pater – ociec Murm 165, Mymer1 38, Mymer2 40, Mącz 283c, Calep; ojciec – pater Cn] (20):
1. W starożytnym Rzymie senator lub patrycjusz [patres etiam significat senatores – radne pany Mącz 283c] (13): Romulus wybrał mężow rádnych s Pátricyow ſto/ ktore potym zwáli Rzymiánie Senatem/ ábowiem od ważnośći á mocy byli wezwáni Patres/ á od lat doſkonáłych Senátores. BielKron 99, 99 marg.

W połączeniu z imieniem (2): Decyus Pater Ráycá Rzymſki gdy wiodł walkę od Rzymian przećiw Látynom/ vkazał ſie mu we ſnach ieden mąż BielKron 120, 120 marg.

Zestawienie: »pater patriae [lege: patryje]« = zasłużony obywatel, tytuł nadawany w starożytnym Rzymie i później w Europie (6): że słusznie Polacy patrem patriae i sami znać będą [króla Zygmunta Augusta] i potomstwu swemu na piśmie to zostawią. Diar 49; ábowiem [Oktawianus Augustus] wielkość zboża z Egiptu [...] do Rzymá káżdy rok przywodził/ á ſtąd go wezwáli ociec oycżyzny (marg) Pater patriae (–) BielKron 131v; ZA ſtárych wiekow był ná wielkiey piecży/ Ten czo wiernie ſtrzegł Poſpoliteyrzecży. Pater patriae nadobnie go zwano/ Kogo ná ſpolnych ſpráwách wiernym znano. Ale dziś ſzpetnie then Pater patriae/ Pániey priwacie kwoli oczy krije. RejZwierc 222v; ſmieija go [Stefana Batorego] zwac/ Pater patriae/ Boze odpuſc bel ci Pater patriae ale Hungarie abo Sumlagiae. PaprUp G3.
Szereg: »patres to jest ojcowie« (2): zwano tákie Plebei/ á przednieyſze od nich zwano Patres/ to ieſt oycowie BielKron 99, 334v.
Przen (1):

W połączeniu z imieniem (1): Ieſt to [szlachcic Piskowski] Pater Decius tu práwie w tey ſtronie/ Nie raz on wielkie woyſká z Ruſkich kráiow żenie. PaprPan Z4.

2. Ojciec Kościoła (2):
Wyrażenie: »stary pater« (2): A ieſli co tákowego [...] Nád text świętey Ewángeliey. Będźiem przywodźić ſkąd inąd Niepocżytayćie nam zá błąd. Bo ieſli co przycżynimy Tedy z ſtárych patrow mamy. MWilkHist B; CzechEp 178.
3. Ksiądz (czasem pogardliwie) (4): RejKup n8; Lecż przedſię brácia náſzy [księża żyjący w bezżeństwie] ná to [co napisał Salomon przeciw cudzołożnikom] nic niedbáiąc/ Dybie kątem omácnie iáko w leſie záiąc. Gdy [...] ſámice ſzuka/ Tákież náſz miły pater gdy w vlicy kuka/ Aby mu ſie Gżegżołká gdzye w kącie ozwáłá RejWiz 38; (did) Dionizius Secigniewſki Biſkup Kámie⟨niecki⟩ (–) WIerz mi żeby ten pater nie przepuśćił ſwemu PaprPan V3v; (did) ALB⟨ertus⟩ [do Plebana] (–) Słyſzćie Pater WyprPl B4v.
4. Starszy mężczyzna (1): Acżći y owo máło nie thákże nieſzcżęſny czo biega [...] ſpadkow cżekáiąc/ [...] á ná onego [...] poglądáiąc/ po kim ſie cżego nádziewa [...]. Látá mu licży/ powiáda iż to iuż nie młody pater/ cżásby mu przed Moiżeſzá. RejZwierc 160v.

Cf PATER NOSTER, PATRESOWIE

HK