[zaloguj się]
[pdf]

PATRYJA (25) sb f

Pierwsze a jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg
N patryjå
D patryj(e)j
A patryją
L patryj(e)j
V patryjå
inne sg G i G (lat.) - patryjéj, patriae

sg N patryjå (6). ◊ G patryjéj (6), (lat.) patriae (6); -éj (3), -(e)j (3). ◊ D patryj(e)j (3). ◊ A patryją (2). ◊ [L patryj(e)j.] ◊ V patryjå (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przyładów).

1. Ojczyzna [patria – ojczyzna Murm 20, Mymer1 6v, Mymer2 5v, Calep] (24):
a. Ziemia rodzinna, kraj pochodzenia [patria, locus, in quo quis natus est – ojczyzna, miesce urodzenia BartBydg; – ojczyzna, dom Mącz 283d; ojczyzna, gdzie się kto rodzi – patria Cn] (1): Mieſzcżánie Chijſczy [...] wyniść z miáſtá/ á Pátrią ſwoię pożegnać muſieli GórnDworz Z4.
b. Ziemia rodzinna jako organizm polityczny, państwo (23):

patryja czyja [w tym: pron poss (12), G pron (1)] (13): GroicPorz A3v; OrzList i; RejZwierz 108v; Oto Polſká Pátria náſzá ginie OrzRozm A4, A4v, B3v; OrzQuin D4, E; lepiey vcżyni/ kto mowiąc o Polſzcże/ rzecże/ Pátria moiá/ niżli oicżyzná moiá GórnDworz F6, A2v; RejZwierc 223, 249; ActReg 32; [PismaPolit 230; WerReguła )(3].

W połączeniu szeregowym (1): niedáymy ná zátrácenie tám Dyabłu duſz náſzych/ żon/ dzieći/ y namileyſzey Pátryey náſzey OrzList i.

W porównaniu (1): iżby ſwiát wſzytek był iáko iedná Pátria GórnDworz Kk5v.

W charakterystycznych połączeniach: patryja miła (2), namil(ej)sza (5), zraniona; patryja ginie; patryjej pożyteczen, użyteczen.

Zwrot: »miłować patryją; miłość patryjej, przeciwko patryjej« (1;1:1): miłość moiá przećiwko namilſzey Pátryey náſzey/ mnie k temu przywiodłá OrzRozm A4v; OrzQuin D4; GórnDworz Hh7; [WerReguła )(3].
Wyrażenia: »ku dobremu patryjej« (1): prowadźże tho/ ná coś wezwány ieſt/ [...] ſtoſuiąc wſzyſtko pióro ſwé/ ku dobremu Pátryéy ſwéy OrzQuin E.

»nieprzyjaciel patryjej« (1): chceſz o nieprzyiaćielu Pátryey ſwey/ Przyśięgę Krolewſką tárgáć OrzRozm B3v.

[»patryja polska«: Ale przypatrując się obyczajom ludzkim i patryjej naszej polskiej [..,] PismaPolit 230.]

»ku sławie patryjej« (1): Winſzuiąc by ku ſławie Pátriey Hektorá/ Męſtwem przeſzedł StryjWjaz A2v.

Zestawienie: »pater patriae [lege: patryje]« = zasłużony obywatel, tytuł nadawany w starożytnym Rzymie i później w Europie (6): że słusznie Polacy patrem patriae i sami znać będą [króla Zygmunta Augusta] i potomstwu swemu na piśmie to zostawią. Diar 49; ábowiem [Oktawianus Augustus] wielkość zboża z Egiptu [...] do Rzymá káżdy rok przywodził/ á ſtąd go wezwáli ociec oycżyzny (marg) Pater patriae (–) BielKron 131v; ZA ſtárych wiekow był ná wielkiey piecży/ Ten czo wiernie ſtrzegł Poſpoliteyrzecży. Pater patriae nadobnie go zwano/ Kogo ná ſpolnych ſpráwách wiernym znano. Ale dziś ſzpetnie then Pater patriae/ Pániey priwacie kwoli oczy krije. RejZwierc 222v; ſmieija go [Stefana Batorego] zwac/ Pater patriae/ Boze odpuſc bel ci Pater patriae ale Hungarie abo Sumlagiae. PaprUp G3.
Szereg: »patryja albo krolestwo« (1): káżdy táki żak/ láik/ [...] Drukarz [...] iuż nie wedle zwyczáiu pátriiéy álbo Króleſtwá náſzégo/ [...] ále wedle praw od ſędźiégo przez nas deputowánégo [...] będźie ſądzón SarnStat 203.
2. [Ojcowizna, majątek ojczysty [czyja]: Wdzień S. Stániſłáwa/ przyiecháliſmy do pátriey moiey: dał mi Pan Bog [...] Rodźice moie miłe zdrowo oglądáć [...]. Iechałem ia potym do Soli; a z Soli/ do Sámborá HerbOdpow Zz4v; Gadałem ia y w pátriey moiey/ z Popem tám Ruſkim HerbOdpow Aaav.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Pátria/ ieſth Láćińſkie ſłowo GórnDworz F6.

Synonimy: 1. ojczyzna; 2. ojcowizność, ojczyzna, patrymonijum.

HK