Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PEŁNA

Następne hasło: PEŁNIĄCY »

PEŁNIA (61) sb f

e jasne, a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	pełniå
G	pełni(e)j	pełni
A	pełnią
I	pełnią
L	pełni, pełniéj

sg N pełniå (24). ◊ G pełni(e)j (7). ◊ A pełnią (3). ◊ I pełnią (16). ◊ L pełni (9), pełniéj (1); -i : -éj Strum (1:1). ◊ pl G pełni (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Trzecia faza miesięcznego cyklu księżyca, podczas której widziany jest jako okrągła tarcza; księżyc w czasie tej fazy; okres miesiąca, kiedy księżyc jest w tej fazie (59)
- a. Omyłkowo o starożydowskim święcie nowiu (neomenia) (1)
2. Wyrażenie przyimkowe: »w pełni« (2)
- a. Zapełniony (1)
  - α. [Nalany do pełna w naczynie]
- b. Nie mniej niż (1)

1. Trzecia faza miesięcznego cyklu księżyca, podczas której widziany jest jako okrągła tarcza; księżyc w czasie tej fazy; okres miesiąca, kiedy księżyc jest w tej fazie; plenilunium Murm, Mymer¹, Mącz, Calep; plena luna Mącz; panselenus Calep (59): Mymer¹ 3v; Ieſtli kto vſta wymywſzy będzie gi [kamień celonites] noſił w vſciech: iż może przyſzłe rzecży przepowiadać pewnych cżaſow/ to ieſt od ſlończa wſchodu ażdo [!| ſzoſtej godziny przed pełnią poki mieſiącz roſcie. FalZioł IV 50d, V 59v [2 r.], 61, 93v; Przeto tego Mieſiącza now pokaże ſie ſnieżny y mrozny/ Cżwierć pierwa takiez/ Pełnia takie z powiewaniem wiatrow. LudWieś Bv; Przetho ten Marzecz będzie przemarzał y mieſzać ſie będzie do pełniey/ potymże będzie dzierżał pogodą aż ku wiotyſzy. LudWieś Bv, B2 [2 r.], B2v [4 r.], B3; KromRozm II x3v; Gdy dobry cżás kreẃ puſzcżáć/ tedy też dobrze báńki ſtáwiáć/ bo w tym nie máſz żadney roznośći/ tylko iż przed pełnią kreẃ/ á báńki popełni [lege: po pełni]. Goski *2; Infestat infantes editos plenilunium, Pełnia ſzkódźi dziatkóm które ſie pod nią rodzą. Mącz 170a, 199c, d, 487a; KochPhaen 3; Calep [752]a, 814a; [Volck Qqqv].

pełnia czego [= (którego) miesiąca] (24): FalZioł V 93v; A Greccy/ y ini biſkupowye ná wſchod ſlońcá ktemu przyſtáć nyechćyeli/ ále z żydy w pełnyą Kwyetnyá kſiężycá/ kthoregożkolwyek dnyá przypádłá/ to ſwięto [Wielkanoc] obchodźili KromRozm III P6v; 19 peł: Lutego. Goski A5v, A7v, A8v, A9v, A10v, A11v (10); BielKron 36, 150v; Náłóẃ lećie ráków/ ráno przededniem/ przed Pełnią ktorégokolwiek Kſyężycá SienLek 152; A tho puſzczánié [karpi] ná Tárćié/ ma być po Pełniéy Máiá/ álbo kiedy iuż bywáią nawiętſzé ćiepłá Czérwcá. Strum O3v; StryjKron 667. Cf Wyrażenie.

W porównaniu (1): Ale ia ieſzcże więcey rozmyſliwſzy ſię opowiem/ gdyżem ieſt napełnion iáko mieſiąc pod pełnią. BibRadz Eccli 39/14.

Wyrażenie: »pełnia miesiąca, księżyca, księżyczna; miesiąc pod pełnią« = plenilunium Murm, Mącz, Cn; luna semiplena PolAnt; oppositio a. senium iunae Mącz; luna adversa a. plena Cn (4:3:1;1): Murm 3; FalZioł V 59v; BibRadz Eccli 39/14; Gdy pełnia Mieſiącá krwie nie puſzcżay Goski *; BielKron 38v; Materies luna decrescente caesa, cariae non infestatur. Drzewo ná budowánie po pełni xiężicá rąbione nie prochnieye. Mącz 38d; Senium lunae, Pełnia xiężyczna. Mącz 382b, 304c, 311c.

Wyrażenie przyimkowe: »pod pełnią« (11): FalZioł V 61; A wżdy koſcyoł vſtáwił/ áby nye pod pełnyą/ ále w pirwſſą nyedźyelę po pełni wyelká noc święconá byłá. KromRozm II x3; BibRadz Eccli 39/14; bo nád przyrodzenie było záćmienie ſłonecżne pod pełnią/ gdyż iedno ná nowi Mieſiącá bywa. BielKron 144v, 36, 139, 150v; náwięcey [Tatarzy] w źiemię idą pod Pełnią gdy cáłą noc świeći mieſiąc. BielSpr 67v; Pánowie też Koronni vczyniwſzy pogrzeb Krolowi ſwoiemu Kazimirzowi/ ziecháli ſię ná Siem do Piotrkowá pod pełnią Mieſiącá Auguſtá StryjKron 667; KochPhaen 8; KlonWor 30.

a. Omyłkowo o starożydowskim święcie nowiu (neomenia) (1):

Wyrażenie: »pełnia miesięczna« (1): Pełni mieſięcżnych wáſzych/ y Sobot wáſzych y ſwiąt inych nie prziymuię [neomeniam et sabbatum et festivitates alias non feram Vulg Is 1/13]. BielKron 94.

2. Wyrażenie przyimkowe: »w pełni« (2):

a. Zapełniony (1): Nie trzeba iéy [wody] wiécéy puſzczáć/ ieno thylko áby w pełni Staw był. Strum P4v.

α. [Nalany do pełna w naczynie: SienHerb 493b; Wino też mocne á zwłaſzcżá ſłodkie/ będźieli ſtało nie w pełni álbo nie zátkáne cżáſu ćiepłego łatwie nákwáśnieie Cresc 1571 347 (Linde).]

b. Nie mniej niż [z liczebnikiem] (1): záſtáwili ſie żydowie o duſſe ſwe/ wybiwſzy nieprzyiaćiołj y przenáſladowniki ſwoie: do tylá/ że było w pełni [in tantum] zábitych ſiedmdzieſiąt y pięć tyſięcy Leop Esth 9/16.

Cf PEŁNOŚĆ