[zaloguj się]
[pdf]

PIERŚCIONEK (26) sb m

pierścionek (25), pierzcionek (1) Leop.

Oba e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N pierścionek pierścionki
G pierścionka pierścionk(o)w
A pierścionek pierścionki
I pierzcionki(e)m pierścionki, pierścionk(a)mi
L pierścionku

sg N pierścionek (5). ◊ G pierścionka (2). ◊ A pierścionek (6). ◊ I pierzcionki(e)m (1). ◊ L pierścionku (1). ◊ pl N pierścionki (2). ◊ [G pierścionk(o)w.] ◊ A pierścionki (7). ◊ I pierścionki (1) BielKron, pierścionk(a)mi (1) ZapMaz.

Sł stp brak, Cn s.v. pierścięń, Linde XVIII w. s.v. pierścień.

1. Dem. od „pierścień”; z neutralizacją funkcji deminutywnej (25):
a. Ozdoba z drogocennego kruszcu noszona na palcu; an(n)ulus Vulg, Cn; annellus Mącz, Cn; condalium, condalus, condulus, ungulum, ungulus Cn (20): Item Woithowi Wilyenſkiemu trzi pyerſczionki vkradl the przedal za 8 groſſi LibMal 1548/143, 1548/142v; RejWiz 27; BielKron 28, 465; GórnDworz H7 [2 r.], R3; [złotnik] Nátka Woſku w pierśćionki/ Puryſu w Láncuſzki BielSat Cv; ZapMaz III G 1/113v.

W połączeniach szeregowych (2): GliczKsiąż Fv; Láncuſzki/ perły/ złoto/ y pierśćionki/ obracáłá ná ochędoſtwo duſzne/ á dáiąc to vbogim ná wiecżne ſię bogáſtwo zdobywáłá. SkarŻyw 13.

Wyrażenia: »czarny pierścionek« = sygnet, na którym ryto herb (1): (nagł) O fráſzkach. (–) [...] A ia iáko bogaty kupiec w ſklepie wielkim Rozkłádam ſwé towáry [...] tu Włoſkié zaponki/ Sám dáléy półhátłaśié/ y czarné piersćionki. KochFr 113.

»pierścionek srebrny« (1): Pas Srebrny, pierſcionek ſrebrny ZapKościer 1580/5; [pudło pierścionków szrebmych z almadinkami, których jest 48, po sześci gr InwMieszcz 1580 nr 230.]

»pierścionek złoty, pozłocisty« [szyk 3:1] (2:2): LibMal 1544/90, 1545/99v, 1547/127; Lunula atque annellus aureolus, Złoty pierścionek álbo obrączká. Mącz 199c; [Pierzcionków złotych małych i wielgich 11, między nimi 1 wielgi, żydowski InwMieszcz 1572 nr 172].

Przen (2): Zywę ia/ mowi Pan: żeby theż był Iechoniás ſyn Ioácymá Krolá Iudſkiego pierzćionkiem ná mey ręce práwey/ y ſtámtąd go zerwę. Leop Ier 22/24; Sioſtrá iedná chorzeiąc bárzo ná pálec/ prośiłá iey/ ieſliby miáłá nieiáki pierśćionek/ ná tákie lekárſtwo. á oná śćiſnąwſzy iey pálec/ wnet ią zlecżyłá. SkarŻyw 161.
b. Inne ozdoby (2): obiecał iey [król sabiński Tarpei] dáć klenoty dobre álbo noſzenie/ iáko w ten cżás nośili zápony s pierścionki ná lewey ręce BielKron 99v.
Szereg: »kołeczko albo pierścionek« (1): Inauris, Náuſzeki, Nieyákie ochędożenie zauſzne ze złotá/ álbo ſrzebra poſpolicie cigáni miewáyą kołeczká álbo pierśćionki. Mącz 167c.
c. Element zabawy rycerskiej: zawieszone kolko, do którego jadący konno zawodnik usiłował trafić kopią (3): GórnDworz R3; Więc też nie wádzi ieſli po temu zdrowie y drzewecżko wziąć/ nádobnie ſobie z nim poigráć/ álbo też do pierſcionká álbo do cżapecżki pomierzyć RejZwierc 113, 15.
2. [anat. Chrząstka tchawicza; pierścień chrzęstny kszałtu podkowiastego w ścianie tchawicy:
Szereg: »pierścionek abo obrączka«: Tcháwica ieſt Rurá w gárdle chreſtkowáta iákoby s pierśćionkow/ ábo ziákich obrącżek ſłożona SienHerb L4#.]
3. bot. Zestawienie: »pierścionek panny Maryjej« = Cyclamen europaeum L. (Rost), cyklamen europejski; bylina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae) (1): Sigillum Mariae, Cyclaminum, Herba, Ziele yeft dwoyákie/ [...] Drugie/ Pierſcionek albo pieczęć panny Mariey. Mącz 76a.

LW