[zaloguj się]
[pdf]

1. PIERZYNA (46) sb f

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl du
N pierzyna pierzyny
G pierzyny pierzyn
A pierzynę pierzyny pierzynie
I pierzyną
L pierzynie

sg N pierzyna (6). ◊ G pierzyny (7). ◊ A pierzynę (14). ◊ I pierzyną (4). ◊ L pierzynie (1). ◊ pl N pierzyny (1). ◊ G pierzyn (5). ◊ A pierzyny (4). ◊ du A (cum nm) pierzynie (4) LibMal 1545/104v, 1553/174, WyprKr 95, 95v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przyładów)–XVII w.

Przykrycie lub materac wypełniony pierzem; culcitra BartBydg, Mącz, Calep; cussinus, pulvinus BartBydg; culcita inferior plumea, instragulum (plumeum), instratum (plumeum), opertorium, plumacium, substratum plumeum Cn (46): BartBydg 38, 39, 126b; ZapWar 1532 nr 2471, 1542 nr 2556, nr 2557; Pierwey niżli czechy na pierzyny oblecżeſz á przeſciradła na łoże położyſz: rozwies ie w ſwietniczy á zakurz pod nimi kadzidłem FalZioł V 65; Pirwſzim obicżaiem [ciepło się mnoży] w wielgoſci á to przykładaiąc k ſobie rzecży ciepłych, ia[ko] ſą ſzuby, pierzyny, dzieci młode, albo też zwie[r]zęta GlabGad F6v; Iſch bill przithym gdi Staniſlaw Chilik Pilch y Iacub pyerziną Garnyecz maſla y Gąſz wluſſowye vkradly LibMal 1553/173v, 1545/98, 1546/116v, 117, 117v, 118 (18); RejWiz 93; WyprKr 95, 95v; RejZwierc 104; (nagł) O sobie (–) OBiecáli mię byli dwá vczćić źwierzyną: Y ia do nich: áli dwie ſárnie pod pierzyną. PudłFr 56; GrabowSet H2; [[żywot rozkoszny] każe nam do północy dosiadać, A potem się w miękkie pierzyny pokładać. DramStp I 225; 2 pierzynie wielgie InwMieszcz 1572, 1573 nr 180, 1557 nr 76, 1566 nr 128].

W połączeniu szeregowym (1): Kobierce/ przeſciéradla/ roſkoſſné pierzyny/ na to loże ſluſſalo/ gdzie dziéciątko leżalo OpecŻyw 19.

W charakterystycznych połączeniach: pierzyna kitajczana, miękka, mniejsza, rozkoszna, śmierdząca, wielga.

Przysłowie: Co mi Sibyllá prorokuie ninie? Zle trzem (powiáda) o iednéy pierzinie KochFr 26.
Zwrot: »pierzem pierzynę naścielać; naściełanie albo nasypowanie pierzyny; pierzyna nasypana« (1;1:1): WyprKr 96; Culcitra, Lożysko/ to yeſt/ Sák słomą/ ſiánem álbo liściem násłány/ [...] Niektórzy teſz wełną s zgrzebłámi/ báwełną y grubym pięrzem/ tákowe pierziny naſcieláyą Mącz 71a, 457d.
Wyrażenia: »odspodnia (a. spodnia) pierzyna« = materac, piernat; culcitra Mącz, Calep; culcita inferior plumea, substratum plumeum Cn (2): Mącz 71a; Culcitra – Pierznik, materacz, ſpodnią pierzina. Calep 275b; [InwMieszcz 1559 nr 88 [2 r.], 1566 nr 128, 1575 nr 198].

[»pierzyna pier(z)na«: 2 pierzynie wielkie pierne InwMieszcz 1571 nr 165, 1550 nr 39, 1559 nr 88, 1571 nr 163, 1575 nr 198.

»pierzyna zwierzchnia«: pierzyn piernych i kwapowych, zwierzchnich i spodnich 9 InwMieszcz 1575 nr 198.]

Szereg: »pierzyna, (i) poduszka« [szyk 2:2] (4): ZapWar 1534 nr 2545, 1536 nr 2488; Vkradl theſz [Jan] ſtem Maczieyem dwye pyerzinye y try poduſzky wczebrzewye czlowyekovi yednemv LibMal 1545/104v; [Patryjarcha Jakob] wziął kámień/ y włożył pod głowę ſwoię/ y ſpał ná mieyſcu onym/ ná ták twárdym y vbogim łożu: miáſto poduſzki kámień/ á niebo miáſto pierzyny máiąc. SkarŻyw 346.
Przen (3): Znáć/ Stániſłáwie/ że ſię tá pieśń [źle trzem o jednej pierzynie] była Mym towárzyſzom dobrze w głowę wbiłá. Bom ia ſam ieden zoſtał z téy drużyny/ Co poćiągáli ná ſię téy pierzyny. Oni iuż tylko légáią po parze KochFr 27.

W porównaniu (1): niechczę/ áby [Dworzanin] [...] nie vmiał łágodnie mowić/ iedno s fukiem/ á wſzitko o woiennych rzecżach/ á iáko zbroiá naymiękſza iego pierzyná/ á s przyłbice nayſmácżnieyſzy trunek GórnDworz D6.

Wyrażenie: »zwierzchnia pierzyna« (1): Myślęli co/ nie pocżnę: pocżnęli/ nie ſpráwię/ Głowę troſką/ á ręce prożną pracą báwię/ A kiedy ſię ku nocy/ wdźięcżnym ſnom ráduię/ Fráſunk zwierzchnią pierzyną żal poduſzką cżuię. GrabowSet Ov.
Szereg: »pierzyna, poduszka« (1): GrabowSet Ov cf Wyrażenie.

Synonimy: materac, piernat.

MN