[zaloguj się]
[pdf]

PIOTRUSZKA (58) sb f

piotruszka (50), pietruszka (8); pietruszka Mymer1, GostGosp (3); piotruszka : pietruszka Mącz (4:1), SienLek (13:3).

o, e oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N piotruszka
G piotruszki
A piotruszkę piotruszki
I piotruszką
L piotruszce

sg N piotruszka (26). ◊ G piotruszki (13). ◊ A piotruszkę (4). ◊ I piotruszką (11). ◊ L piotruszce (2). ◊ pl A piotruszki (2).

Sł stp: pietruszka, piotruszka, Cn: piotruszka, Linde XVI – XVIII w.: piotruszka, pietruszka.

1. bot. Petroselinum sativum Hoffm. (L.), pietruszka zwyczajna; roślina dwuletnia z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae), popularna przyprawa kuchenna i roślina lecznicza, pochodzi z krajów śródziemnomorskich; petroselinum Mącz, Cn; selinum Calep, Cn; hipposelinum Murm; petrosolinum Mymer1; apium Calep (52): Murm 113; Mymer1 17; Theż Pietruſzka w karmiach ieſth dobra naprzeciwko zatkaniu wątroby y ſleniony FalZioł I 98c, +4b, I 8d, 54a, 57b, 90c (20); [Doktor] chce być zdrowia iego [chorego] vcżeſnikiem/ Trze piotruſzką nápawa ięcżmykiem Swoiey rzecży wſzytko dobrze tuſzy BielKom C8; Mącz 34c, 263a, 296c; Opich liśćie ma więczſze niż piotruſzká/ wonia iáko Lubſzczyk SienLek 64, 8, 9v, 17v, 38v, 62v (14); RejZwierc 110v; Calep 81a, 963b; Vrzędnik y Dworká máią tego ſtrzedz/ áby conarániey ſzcżebrzuchy były ogrodne do kuchniey/ ták też y ogorki ſłone/ pietruſzkę/ y inſze korzenie/ ktore ſie ná ogrodźie rodźi wſzelkie. GostGosp 16,68, 122, 167; [Dict 1566 G3; Piotruſzká/ Petroſilinum, Petersilgen SienHerb 120; Cresc 1571 201; ArtNom F8v].

W charakterystycznych połączeniach: gąszcz z piotruszki, sałata; jedzenie z piotruszką, uwarzony (3); nawarzyć piotruszki (2); warzyć piotruszkę (2); przyprawować z piotruszką.

Wyrażenia: »domowa piotruszka« (2): gdy piſzą w receptach o Piotruſzcże/ naſienie ma być rozumiane domowey Piotruſzki/ bowiem ma moc vriny popądzaiączą. FalZioł I 98b, I 98b; [SienHerb 120b].

»korzeń piotruszki« (1): Weźmi wody ćiekącéy ośḿ kwart/ wſyṕ wnię garſć czyſtégo ięczmieniá/ trzy korzenie pietruſzki SienLek 163v.

»nasienie piotruszki« (2): SienLek 64v; Proſo pomłoćić/ śiemioná lniáne/ konopne: potym naśienia ogrodne [...] Páſternakowe/ Piotruſzki/ Cwikły/ Sáłaty/ [...] to wſzyſtko pomierzyć/ á drugie poważyć/ y ná piſmie mieć. GostGosp 72.

»piotruszka polna« (1): PIothruſzka ciepłoſć s ſuchoſcią ma w torim [!] ſlopniu/ á ieſt dwoiaka iedna ieſt domowa á druga polna/ naſienie gich ku lekarſtwam ſie godzą FalZioł I 98b [idem] [SienHerb 120b].

2. bot. Peucedanum oreoselinum (L.) Moench, gorysz pagórkowy; bylina z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) (2): Oreoselinum, Rodzay nieyáki pietruſzki/ ná gorách roſtący. Mącz 268c.
Zestawienie: »leśna piotruszka« (1): Apium montanum, Herba est cicutae foliis, quae apium agreste vocatur, in montibus fere, locisque petrosis nascens: unde et nomen habet – Lieſna piotruſzka. Calep 81a.
3. bot.: Smyrnium olus-atrum L., przewłoka czarna lub „czarne warzywo”; roślina dwuletnia z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) (1): Olusatrum, Piotruſzká. Mącz 262d.
4. [bot. Zestawienie: »piotruszka wodna« = Prawdopodobnie: Hottonia palustris L., okrężnica bagienna, bylina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae) albo Stratiotes aloides L., osoka aloesowata; bylina z rodziny żabiściekowatych (Hydrocharitaceae): Piotruſzká wodna/ Millefolium aquaticum. Stratiotes aquaticum. SienHerb L#v, E#v.]
5. n-pers (3): Item powiedziall o Zachwieyey kymi vbithem thak yakoy piotruſchka wkonffeſſiey ſwoy oznaymyll LibMal 1543/72v, 1544/79v.
Zestawienie (1): Confessio Gregorii Piothruschka Preconsulis de Richwall die Sabatho [...] facta LibMal 1543/71v.

Cf [PIOTRUZIELE]

JBi